Małżeństwo
Małżeństwo to związek dwojga osób ustanawiający wspólnotę prawną, społeczną i często religijną, z prawami, obowiązkami i skutkami majątkowymi; w języku potocznym oznacza także parę małżonków. Pojęcie obejmuje konteksty prawne i sakralne, różne kolokacje, synonimy i antonimy oraz jednoznaczną odmianę gramatyczną.
Małżeństwo ma dwa główne znaczenia: związek sformalizowany oraz para małżonków; typowe kolokacje różnią się w prawie i potoczności, np. zawrzeć małżeństwo vs dobre małżeństwo.
Co dokładnie oznacza „małżeństwo” w polszczyźnie?
W sensie podstawowym to sformalizowany związek dwojga osób, który wywołuje skutki prawne (pokrewieństwo powinowate, wspólność majątkowa przy ustawowym ustroju, prawa dziedziczenia, obowiązek wzajemnej pomocy). W użyciu potocznym i socjologicznym „małżeństwo” może oznaczać także parę: „młode małżeństwo”, „sąsiednie małżeństwo”.
Jakie znaczenia ma słowo w różnych kontekstach?
Zakres semantyczny różni się w zależności od dziedziny – prawo akcentuje skutki i tryb zawarcia, religia – wymiar sakramentalny, a język ogólny – wspólnotę życiową pary.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W prawie: sformalizowany związek dwojga osób zawarty w urzędzie stanu cywilnego lub w formie konkordatowej; przykład: „Zawarli małżeństwo cywilne w maju”.
- W religii: sakrament lub obrzęd zawarcia przymierza małżeńskiego; przykład: „Udzielono sakramentu małżeństwa podczas mszy”.
- W języku potocznym: para małżonków jako jednostka społeczna; przykład: „To zgodne małżeństwo podróżuje co roku”.
Jak mówić i pisać: które kolokacje są naturalne?
Typowe łączliwości: zawrzeć/ustanowić małżeństwo; pozostawać w małżeństwie; orzec rozwód i rozwiązać małżeństwo; małżeństwo cywilne/konkordatowe; małżeństwo z miłości/z rozsądku; udany/zgodny/związkowy konflikt w małżeństwie; wejść w małżeństwo; trwać w małżeństwie; unieważnienie małżeństwa (prawo kanoniczne).
Kiedy używać wielkiej litery?
W tekstach ogólnych piszemy małą literą: „małżeństwo”, „sakrament małżeństwa”. Wielka litera bywa stosowana w dokumentach kościelnych i tytułach: „Sakrament Małżeństwa”. Nazw instytucji urzędowych nie tworzymy ze słowa „małżeństwo” wielką literą.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: nijaki
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Małżeństwo
Dopełniacz: małżeństwa
Celownik: małżeństwu
Biernik: małżeństwo
Narzędnik: małżeństwem
Miejscownik: małżeństwie
Wołacz: małżeństwo
Liczba mnoga: małżeństwa (np. „Polskie małżeństwa migrują”)
Synonimy i antonimy
Synonimy: związek małżeński, sakrament małżeństwa (relig.), para małżeńska, pożycie małżeńskie (współżycie/relacja), ślub (pot. – moment zawarcia)
Antonimy: rozwód, separacja, stan wolny, singielstwo (pot.)
Wyrazy pokrewne: małżonek, małżonka, małżonkowie, małżeński, zaślubiny, poślubić, pożycie, narzeczeństwo
Przykłady użycia
- „Po pięciu latach narzeczeństwa zawarli małżeństwo konkordatowe.”
- „Ich małżeństwo przetrwało kilka kryzysów dzięki terapii par.”
- „Sąd rozwiązał małżeństwo z orzeczeniem o winie.”
- „Młode małżeństwo wynajęło mieszkanie w centrum.”
- „Prawo rodzinne określa przeszkody do zawarcia małżeństwa.”
Jak prawo i zwyczaj kształtują użycie tego słowa?
W polskim systemie funkcjonują dwie formy zawarcia: cywilna (przed kierownikiem USC) i konkordatowa (obrzęd religijny wywołujący skutki cywilne po dopełnieniu wymogów). W języku prawnym używa się precyzyjnych kolokacji: „zawarcie małżeństwa”, „istnienie przeszkód”, „unieważnienie” (nie: „odwołanie małżeństwa”).
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Prawo | Akt i stan prawny | „Zawarcie małżeństwa wymaga zgodnych oświadczeń woli.” |
| Religia | Sakrament/obrzęd | „Katechizm omawia nierozerwalność małżeństwa.” |
| Potoczność | Para małżonków | „Znane małżeństwo prowadzi lokalną kawiarnię.” |
Skąd się wzięło to słowo?
„Małżeństwo” to derywat sufiksalny od „małżonek/małżonka”, z formantem -stwo tworzącym nazwy stanów i zbiorowości. Rdzeń „małż-” łączy się historycznie z „mąż” (prasłow. mǫžь), a formacja „małżonek” utrwaliła się w polszczyźnie jako określenie partnera w związku.
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „wziąć małżeństwo” → Poprawnie: „zawrzeć małżeństwo” / „wziąć ślub”.
- Błąd: „rozwieść małżeństwo” → Poprawnie: „rozwieść się” / „orzec rozwód” / „rozwiązać małżeństwo”.
- Błąd: „Małżeństwo” wielką literą w tekście ogólnym → Poprawnie: mała litera („małżeństwo”).
- Błąd: „odwołać małżeństwo” → Poprawnie: „unieważnić małżeństwo” (w ściśle określonych przypadkach).
- Błąd: „małżeństwo pomiędzy X” → Poprawnie: „X i Y zawarli małżeństwo”.
Jak rozpoznać właściwy rejestr i dobrać słowa?
W pismach urzędowych używaj terminów „zawarcie”, „małżonkowie”, „pozostawać w związku małżeńskim”. W tekstach popularnych naturalne są określenia „para”, „młode małżeństwo”. W kontekście religijnym stosuj „sakrament małżeństwa”, „przymierze małżeńskie” zgodnie z normami danego wyznania.
Praktyczna esencja: kluczowe informacje do zapamiętania
– Dwa główne znaczenia: instytucja (stan prawny) oraz para małżonków.
– Kolokacje: zawrzeć/rozwiązać małżeństwo; małżeństwo cywilne/konkordatowe; udane/nieszczęśliwe małżeństwo.
– Pisownia: małą literą, wyjątki w nazwach własnych i dokumentach kościelnych.
– Gramatyka: rzeczownik nijaki; liczba mnoga „małżeństwa” najczęściej jako „pary”.
– Semantyka: w prawie – skutki i tryb zawarcia; w religii – wymiar sakramentalny; w potoczności – wspólnota życia dwojga osób.
Pytania do przemyślenia
– W jakim rejestrze piszesz: urzędowym, religijnym czy potocznym – i które kolokacje będą w nim naturalne?
– Czy chodzi o instytucję/stan prawny, czy o konkretną parę – jak to precyzyjnie ująć w zdaniu?
– Czy kontekst wymaga małej litery, czy mowa o nazwie własnej obrzędu lub dokumentu?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!