Przykład
To słowo łączy konkret z zasadą: przykład to jednostkowy przypadek, który obrazuje regułę, ułatwia zrozumienie definicji, pokazuje sposób działania lub może stanowić wzorzec do naśladowania; bywa też zadaniem dydaktycznym i „casem” w nauce oraz praktyce.
Przykład to konkretny przypadek, który ilustruje regułę, definicję lub sposób działania, ułatwiając zrozumienie i weryfikację twierdzeń. Wyrażenie obejmuje zarówno wzorzec godny naśladowania, jak i zadanie dydaktyczne czy case w nauce i praktyce, z jasną relacją do uogólnienia.
Przykład porządkuje myślenie: pokazuje jednostkowy przypadek wobec ogólnej reguły i skraca drogę do wniosku. Trzy klarowne kryteria odróżniają ilustrację od wzorca i kontrprzykładu, co poprawia styl i argumentację.
Jak definiować „przykład” w języku polskim?
Definicja łączy dwa rdzenie znaczeniowe: „ilustracja” (konkretny przypadek służący objaśnieniu reguły) oraz „wzorzec” (model zachowania lub rozwiązania, który warto naśladować). W praktyce komunikacyjnej to także typowe zadanie pokazujące metodę obliczeń czy sposób wykonania czynności.
Kiedy używać „przykład” jako wzorca, a kiedy jako ilustracji?
Jako ilustracja — gdy celem jest unaocznienie abstrakcyjnej tezy („to jest przykład zastosowania definicji”). Jako wzorzec — gdy oceniasz wartość i zachęcasz do naśladowania („przykład odpowiedzialnej współpracy”). W tekstach naukowych i prawnych często pojawia się także „kazus” jako studium przypadku.
Jakie znaczenia ma to słowo w różnych dziedzinach?
W dydaktyce to zadanie pokazowe; w matematyce i logice to obiekt spełniający własności definicji lub „kontrprzykład” obalający uogólnienie; w języku ogólnym — ilustracja tezy; w etyce i retoryce — wzorzec postępowania podawany jako argument.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W języku ogólnym: Konkret ilustrujący ogólną regułę. Przykład: „To dobry przykład skutecznej komunikacji”.
- W dydaktyce: Zadanie pokazujące metodę rozwiązania. Przykład: „Przykład 2. Oblicz granicę ciągu…”.
- W etyce/obyczajowości: Wzorzec do naśladowania. Przykład: „Był przykładem uczciwości”.
- W matematyce/logice: Konkretny obiekt spełniający definicję; opozycyjnie: kontrprzykład obalający tezę. Przykład: „Funkcja x² jest przykładem funkcji parzystej”.
Kolokacje i rejestry: jakie połączenia są naturalne?
Typowe łączliwości: „przykład czegoś”, „na przykładzie czegoś”, „dać/podać/przytoczyć przykład”, „przykład do naśladowania”, „przykład zastosowania”, „dobry/jaskrawy/klasyczny przykład”, „przykład liczbowy”, „kontrprzykład”. W formalnych tekstach preferuj rekcję dopełniaczową: „przykład czegoś” zamiast potocznego „przykład na coś”.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Dydaktyka | Zadanie pokazowe | „Rozwiąż przykład 4 według wzoru z lekcji.” |
| Argumentacja | Ilustracja tezy | „To przykład polityki opartej na danych.” |
| Etyka | Wzorzec | „Stał się przykładem służby publicznej.” |
| Matematyka/logika | Instancja definicji | „Ta macierz jest przykładem macierzy symetrycznej.” |
Informacje gramatyczne
Rodzaj: męski nieosobowy (rzeczownik)
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: przykład
Dopełniacz: przykładu
Celownik: przykładowi
Biernik: przykład
Narzędnik: przykładem
Miejscownik: przykładzie
Wołacz: przykładzie
Liczba mnoga: M: przykłady; D: przykładów; C: przykładom; B: przykłady; N: przykładami; Ms: przykładach; W: przykłady
Synonimy i antonimy
Synonimy: ilustracja, egzemplifikacja, przypadek, kazus, wzorzec, model, próbka, egzemplarz (w kontekście dydaktycznym: zadanie pokazowe)
Antonimy: uogólnienie, reguła, abstrakcja; w logice: kontrprzykład
Wyrazy pokrewne: przykładowy, przykładowo, przykładać, przekład (etymologicznie pokrewny rdzeń), przykładny (odrębne znaczenie: „godny pochwały”)
Przykłady użycia
- „To jaskrawy przykład marnotrawienia zasobów.”
- „Na przykładzie tego projektu widać, jak działa iteracyjny proces.”
- „Podaj przykład metody redukcji ryzyka w logistyce.”
- „Był przykładem rzetelności i dyscypliny.”
- „Ten zestaw danych stanowi przykład populacji skończonej.”
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „przykład na coś” w stylu oficjalnym → Poprawnie: „przykład czegoś” lub „przykład tego, że…”.
- Błąd: Zlepek „naprzykład” → Poprawnie: „na przykład” (dwa wyrazy) lub skrót „np.” z kropką i odstępem po skrócie.
- Błąd: Mylenie „przykładowy” z „przykładny” → Poprawnie: „przykładowy cennik” (orientacyjny), „przykładny obywatel” (godny naśladowania).
- Błąd: Nadużywanie przykładów bez wskazania tezy → Poprawnie: Poprzedź przykład tezą i wskaż, co ilustruje.
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi z prasłowiańskiego rdzenia związanego z czasownikiem „kłaść” (por. „przykładać”: „przyłożyć coś do czegoś”), gdzie „przy-kład” dosłownie oznacza „to, co jest przyłożone/położone obok” jako miara lub wzór. Historycznie rozwija się znaczenie: od „wzorzec, miara” ku „ilustracja tezy” i „zadanie pokazowe”.
Jak rozpoznać dobry przykład w pisaniu i mówieniu?
Dobry przykład jest reprezentatywny (nie marginalny), wierny faktom, zwięzły, dokładnie dopasowany do tezy oraz opatrzony konkluzją. W pracy naukowej powinien mieć źródło; w dydaktyce — czytelne dane i kroki postępowania. W etyce — unikać idealizacji i wskazywać kontekst.
Jakie pytania pomagają dobrać trafny przykład?
Jaką regułę chcę zilustrować? Czy przypadek jest typowy dla klasy zjawisk? Jakie elementy muszą się w nim pojawić, by odbiorca zobaczył związek przyczynowo-skutkowy? Czy potrzebny jest również kontrprzykład, aby zarysować granice ważności tezy?
Ściąga dla precyzyjnych użytkowników
– Znaczenie podstawowe: ilustracja tezy; znaczenia poboczne: wzorzec, zadanie dydaktyczne, instancja definicji.
– Rekcja: „przykład czegoś”, „na przykładzie czegoś”.
– Styl: formalnie unikaj „przykład na…”.
– W logice: przykłady wspierają tezę, kontrprzykłady — ją obalają.
– Kolokacje: dać/podać/przytoczyć przykład; klasyczny/jaskrawy przykład; przykład do naśladowania.
– Forma: rzeczownik, rodzaj męski; liczba mnoga „przykłady”.
Do przemyślenia przed kolejnym akapitem
– Czy wybrany przypadek jest typowy, czy wyjątkowy — i czy to służy twojej tezie?
– Jak jednym zdaniem powiążesz przykład z regułą, by nie pozostawić wątpliwości?
– Czy kontrprzykład nie obala zbyt śmiałego uogólnienia, które właśnie formułujesz?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!