Ptsd
Ptsd to skrót od angielskiego post‑traumatic stress disorder (pourazowe zaburzenie stresowe): utrwalony zespół objawów po traumie, z natrętnym przeżywaniem, unikaniem i nadmierną czujnością, który upośledza funkcjonowanie; rozpoznaje się go wg DSM‑5/ICD‑11, leczy terapiami traumy i lekami.
Ptsd występuje u ok. 4–6% dorosłych; po gwałcie czy działaniach wojennych ryzyko rośnie wielokrotnie. Poprawna polska nazwa to pourazowe zaburzenie stresowe, a skrót zapisujemy wersalikami: PTSD.
Co oznacza skrót i jak go poprawnie zapisywać?
PTSD to międzynarodowy skrót nazwy zaburzenia psychicznego: pourazowe zaburzenie stresowe. W polszczyźnie używamy formy wielkimi literami (PTSD), jako skrótowca nieodmiennego, najczęściej w funkcji rzeczownika: „ma PTSD”, „rozpoznano PTSD”, „objawy PTSD”.
Definicja kliniczna i objawy — co naprawdę ją wyróżnia?
PTSD rozwija się po doświadczeniu zdarzenia traumatycznego z realnym zagrożeniem życia lub integralności (przemoc, gwałt, wypadek, wojna, katastrofa). Trzy filary w ICD‑11: (1) nawracające przeżywanie traumy (flashbacki, koszmary), (2) uporczywe unikanie bodźców związanych z traumą, (3) poczucie ciągłego zagrożenia z nadmierną czujnością i łatwym przestrachem. DSM‑5 dodaje zniekształcone przekonania i negatywny nastrój. Objawy utrzymują się ponad miesiąc i znacząco obniżają funkcjonowanie.
Jakie zdarzenia zwiększają ryzyko rozwoju zaburzenia?
Najsilniejsze czynniki sprawcze to przemoc seksualna, tortury, działania wojenne, bycie świadkiem śmierci, katastrofy i ciężkie wypadki. Ryzyko rośnie przy wcześniejszych traumach, braku wsparcia, współchorobowości (depresja, uzależnienia), przewlekłym stresie i czynnikach biologicznych (np. podatność temperamentalna). Chroni szybkie wsparcie społeczne, bezpieczeństwo, psychoedukacja i ograniczenie ekspozycji na sensacyjne treści o zdarzeniu.
Jak przebiega diagnoza i czym różni się od ostrej reakcji na stres?
Rozpoznanie stawia lekarz lub psycholog kliniczny na podstawie wywiadu i kryteriów ICD‑11/DSM‑5. W praktyce używa się standaryzowanych narzędzi (np. PCL‑5, CAPS). Ostra reakcja na stres dotyczy pierwszych dni–tygodni i zwykle ustępuje spontanicznie; PTSD rozpoznaje się, gdy objawy trwają >1 miesiąca i upośledzają funkcjonowanie. Różnicuje się z depresją, zaburzeniami lękowymi, OCD, psychozami, zaburzeniami adaptacyjnymi i organicznymi.
Co działa w leczeniu i jakie jest rokowanie?
Najsilniejsze dowody mają terapie traumy: terapia poznawczo‑behawioralna ukierunkowana na traumę (TF‑CBT) i EMDR. Farmakoterapia opiera się głównie na SSRI/SNRI (np. sertralina, paroksetyna), pomocniczo prazosyna na koszmary; unika się benzodiazepin. Skuteczna bywa terapia ekspozycyjna, praca nad przekonaniami, trening regulacji emocji i wsparcie rodzinne. Rokowanie jest dobre przy wczesnej interwencji; część przypadków przebiega przewlekle, ale objawy można znacząco zmniejszyć.
Kiedy i jak używać skrótu w polszczyźnie?
Stosuj „PTSD” w kontekście klinicznym lub edukacyjnym. Łącz w kolokacjach: „rozpoznanie PTSD”, „leczenie PTSD”, „nasilenie objawów PTSD”, „ryzyko PTSD po…”. Unikaj potocznych hiperboli („mam PTSD po egzaminie”), jeśli sytuacja nie spełnia kryterium traumy. Gdy ważna jest jasność dla szerokiego odbiorcy, warto podać polską nazwę przy pierwszym użyciu.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: nijaki (skrótowiec nieodmienny)
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Ptsd
Dopełniacz: Ptsd
Celownik: Ptsd
Biernik: Ptsd
Narzędnik: Ptsd
Miejscownik: Ptsd
Wołacz: Ptsd
Liczba mnoga: nie występuje (forma niepoliczalna)
Synonimy i antonimy
Synonimy: pourazowe zaburzenie stresowe, zaburzenie po stresie traumatycznym, zespół stresu pourazowego
Antonimy: brak zaburzeń pourazowych, zdrowie psychiczne, stan remisji
Wyrazy pokrewne: trauma, traumatyczny, flashback, hiperczujność, unikanie, EMDR, terapia traumy, TF‑CBT
Znaczenia w różnych kontekstach
- W języku klinicznym: Jednostka diagnostyczna według ICD‑11/DSM‑5. Przykład: „Rozpoznano PTSD po wypadku komunikacyjnym”.
- W języku ogólnym (potocznie, nadużycie): Hiperbola oznaczająca silny stres. Przykład: „Mam PTSD po korkach” — niezalecane w mowie profesjonalnej.
- W dokumentacji/administracji: Skrót w orzeczeniach medycznych, opisując podstawę świadczeń. Przykład: „Świadczenie przyznane z powodu PTSD”.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Diagnostyczny | Jednostka chorobowa | „Kryteria ICD‑11 dla PTSD są spełnione.” |
| Edukacyjny | Opis kluczowych objawów | „Unikanie to jedna z osi PTSD.” |
| Potoczny | Hiperboliczne określenie stresu | „Mam PTSD po horrorze” — lepiej: „Ten film mnie bardzo zestresował.” |
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi z angielskiego post‑traumatic stress disorder, oznaczającego zaburzenie stresowe po doświadczeniu traumy. Termin upowszechnił się po doświadczeniach wojny w Wietnamie, zastępując wcześniejsze nazwy jak shell shock; do polszczyzny trafił w latach 90., równolegle z polskim odpowiednikiem „zespół stresu pourazowego”.
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „Ptsd/ptsd” → Poprawnie: „PTSD” (wersaliki).
- Błąd: „Zespół PTSD” (tautologia) → Poprawnie: „PTSD” lub „zespół stresu pourazowego”.
- Błąd: „Dostaję PTSD od…” → Poprawnie: „Doświadczam objawów PTSD po…”.
- Błąd: Używanie po drobnym stresie → Poprawnie: rezerwuj termin dla traum spełniających kryteria.
- Błąd: Odmienianie („PTSD‑u”, „PTSD‑em”) → Poprawnie: forma nieodmienna.
Przykłady użycia
- „U pacjenta po wypadku rozpoznano PTSD i zalecono EMDR.”
- „Nasilenie objawów PTSD zmniejszyło się po TF‑CBT.”
- „Ryzyko PTSD jest wyższe po przemocy interpersonalnej.”
- „Koszmary i flashbacki to typowe przejawy PTSD.”
- „Farmakoterapia wspiera terapię traumy w leczeniu PTSD.”
Kiedy nie używać skrótu — i czym go zastąpić?
Nie stosuj „PTSD” do opisów zwykłego stresu, tremy czy chwilowego lęku. W codziennych sytuacjach lepiej powiedzieć: „to było stresujące”, „czuję lęk”, „mam natrętne myśli”. Gdy mówisz do szerokiej publiczności, preferuj pełną nazwę przy pierwszym wystąpieniu i dodaj skrót w nawiasie.
Szybka ściąga użytkownika
– PTSD: pourazowe zaburzenie stresowe, skrót nieodmienny, pisownia wielkimi literami.
– Kluczowe objawy: nawracające przeżywanie, unikanie, nadmierna czujność; czas trwania >1 miesiąca.
– Diagnoza: specjalista, kryteria ICD‑11/DSM‑5, różnicowanie z innymi zaburzeniami.
– Leczenie pierwszego wyboru: TF‑CBT, EMDR; farmakoterapia (SSRI/SNRI) jako wsparcie; unikać benzodiazepin.
– Użycie językowe: „ma PTSD”, „leczenie PTSD”, bez odmiany; unikaj tautologii „zespół PTSD”.
Pytania do przemyślenia:
1) Czy kontekst, w którym używasz skrótu, dotyczy realnej traumy czy tylko silnego stresu?
2) Czy w Twoim tekście pierwsze wystąpienie warto zapisać pełną polską nazwą z dodanym skrótem w nawiasie?
3) Jaką kolokację wybierzesz, by brzmieć precyzyjnie: „objawy PTSD”, „ryzyko PTSD”, „leczenie PTSD”?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!