Świerzb
Świerzb to zakaźna choroba skóry wywoływana przez roztocze Sarcoptes scabiei, objawiająca się silnym nocnym świądem, grudkami i korytarzami w przestrzeniach międzypalcowych; szerzy się głównie przez bliski kontakt skóra–skóra, a skuteczne leczenie obejmuje permetrynę/iwermektynę oraz jednoczesną dezynfekcję rzeczy, pranie w 60°C i terapię wszystkich domowników.
Świerzb dotyka także zwierzęta i w skupiskach szerzy się lawinowo w 2–3 tygodnie. Pranie w 60°C przez 10 minut i 72‑godzinna izolacja tkanin znacząco redukują ryzyko, gdy leczenie obejmuje wszystkich domowników.
Co oznacza termin „świerzb” w języku polskim?
Ścisłe znaczenie: zakaźna choroba pasożytnicza skóry wywołana przez świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes scabiei var. hominis), przebiegająca z nasilającym się nocą świądem, grudkami, przeczosami i charakterystycznymi „norami” roztocza. W ujęciu ogólnym bywa też nazwą grupy chorób skórnych u zwierząt (mange, sarkoptoza).
Jak rozpoznać i gdzie najłatwiej się zarazić?
Najczęstsze ogniska zmian: przestrzenie międzypalcowe rąk, nadgarstki, pachwiny, okolice pępka, pośladki, brodawki sutkowe, narządy płciowe; u niemowląt także dłonie, podeszwy i skóra głowy. Kluczowym objawem jest intensywny świąd w nocy. Zakażenie następuje głównie przez długi, bliski kontakt skóra–skóra (wspólne łoże, opieka), rzadziej przez wspólną pościel, ręczniki czy odzież. Poza ciałem roztocza przeżywają zwykle do 2–3 dni, co tłumaczy znaczenie higieny tekstyliów. Istnieje postać hiperkeratotyczna (tzw. norweska) – bardzo zakaźna, u osób z obniżoną odpornością i w DPS-ach.
Jak leczy się świerzb i jak zapobiegać zakażeniu?
Standardem jest leczenie pierwszego wyboru permetryną 5% (krem na całe ciało od szyi w dół, u niemowląt także głowa), powtórzone po 7–10 dniach, lub iwermektyna doustnie (schemat wg zaleceń lekarskich). Alternatywy: benzoesan benzylu, maści siarkowe. Zawsze należy leczyć jednocześnie wszystkich domowników/partnerów, nawet bez objawów. Tekstylia mające kontakt ze skórą pierzemy w 60°C (min. 10 minut nagrzewania) lub zamykamy na 72 godziny w worku; rzeczy delikatne można mrozić. Świąd może utrzymywać się 2–4 tygodnie po skutecznej terapii (tzw. świąd pokleszczy), co nie oznacza niepowodzenia. Profilaktyka obejmuje unikanie dzielenia pościeli i odzieży oraz szybkie leczenie ognisk w placówkach opiekuńczych.
Odmiany i konteksty użycia
Hasło funkcjonuje w kilku porządkach znaczeniowych; poniżej najważniejsze zastosowania i różnice semantyczne.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W medycynie człowieka: choroba zakaźna skóry wywoływana przez Sarcoptes scabiei; przykład: „Rozpoznano świerzb z zajęciem rąk i okolic narządów płciowych”.
- W weterynarii: mange/sarkoptoza u zwierząt (np. lisów, psów, świń); przykład: „W stadzie świń potwierdzono świerzb sarkoptozowy”.
- Przenośnie (rzadko, potocznie): coś wyjątkowo uciążliwego, „swędzącego problemu”; przykład: „Ten projekt to dla zespołu prawdziwy świerzb”.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Medycyna | Choroba zakaźna skóry u ludzi | „Leczenie rozpoczęto permetryną 5% i powtórzono po 7 dniach”. |
| Weterynaria | Choroba pasożytnicza zwierząt (mange) | „U psa stwierdzono świerzb uszny i wdrożono terapię miejscową”. |
| Przenośnia | Przykra, uporczywa dolegliwość/uciążliwość | „Ten temat to dla nas świerzb, nie daje spokoju”. |
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „świerzba”, „na świerzba” → Poprawnie: „świerzb”, „na świerzb”.
- Błąd: „świerzbowiec” jako nazwa choroby → Poprawnie: „świerzb” (choroba), „świerzbowiec” (roztocze – sprawca).
- Błąd: „złapać od zwierzęcia ludzką odmianę” → Poprawnie: odmiany są gatunkowo swoiste; odzwierzęce infestacje zwykle przemijają i rzadko się utrwalają.
- Błąd: rezygnacja z leczenia współdomowników → Poprawnie: leczyć należy wszystkich domowników i bliskich partnerów.
- Błąd: uznanie utrzymującego się świądu za nawrót → Poprawnie: świąd pokleszczy może trwać do 4 tygodni mimo eradykacji pasożyta.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: męski (rzeczownik nieżywotny)
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: świerzb
Dopełniacz: świerzbu
Celownik: świerzbowi
Biernik: świerzb
Narzędnik: świerzbem
Miejscownik: świerzbie
Wołacz: świerzbie
Liczba mnoga: zwykle nieużywana; rzadko „świerzby” (o odmianach/typach u zwierząt)
Synonimy i antonimy
Synonimy: scabies (termin medyczny), sarkoptoza (u zwierząt), choroba świądowa skóry
Antonimy: zdrowa skóra (opisowo)
Wyrazy pokrewne: świerzbowiec, świerzbowy, przeciwświerzbowy, świerzbienie (pot. o świądzie)
Pochodzenie słowa
Słowo wywodzi się ze staropolszczyzny i łączy z prasłowiańskim rdzeniem *sverb-/*sverz- („swędzieć”, „drapać”), spokrewnionym z polskim czasownikiem „świerzbić”. W medycynie upowszechnił się także łaciński odpowiednik scabies, funkcjonujący dziś jako termin międzynarodowy.
Przykłady użycia
- „Lekarz potwierdził świerzb na podstawie dermoskopii i zeskrobiny.”
- „W akademiku wdrożono procedury, bo wykryto świerzb u kilku osób.”
- „Po leczeniu świerzbem świąd utrzymuje się, ale zmiany goją się prawidłowo.”
- „U lisów w okolicy szerzy się świerzb sarkoptozowy.”
- „To dla nas świerzb organizacyjny – drobiazg, który nieustannie dokucza.”
Na co zwrócić uwagę w praktyce językowej i zdrowotnej?
– Rzeczownik odmieniamy: „nie ma świerzbu”, „przeciwdziałać świerzbowi”, „ze świerzbem walczyć”.
– W medycynie stosujemy „scabies” jako termin; w polszczyźnie ogólnej – „świerzb”.
– W opisach choroby odróżniaj chorobę („świerzb”) od sprawcy („świerzbowiec”).
– Praktyka zdrowotna: leczyć wszystkich blisko narażonych, prać/izolować tekstylia, zaakceptować możliwy świąd pokleszczy.
Pytania do przemyślenia
– Jak dobierzesz formę przypadkową słowa „świerzb” w swoim zdaniu, aby brzmiało naturalnie i poprawnie?
– Czy w Twoim kontekście właściwsze będzie neutralne „świerzb”, czy specjalistyczne „scabies”?
– Jak jasno oddzielisz w tekście nazwę choroby od nazwy pasożyta, by uniknąć nieporozumień?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!