Tolerancja
Tolerancja to uznanie prawa innych do inności bez konieczności aprobaty; jako norma społeczna reguluje współżycie, w technice oznacza dopuszczalne odchylenie wymiaru, a w medycynie opisuje osłabienie reakcji organizmu; w prawie bywa zasadą ochrony wolności sumienia; przydatne kolokacje: dla/wobec kogoś, próg bólu, odchyłka ±0,1 mm.
Tolerancja ma łacińskie korzenie (tolerantia) i konkretne zastosowania: w ISO 286 odchyłki wymiarowe określa klasa IT, np. IT7 dla wałków. Precyzyjne łączliwości językowe pomagają odróżniać akceptację od pobłażliwości.
Co dokładnie oznacza „tolerancja” w polszczyźnie?
W języku ogólnym to postawa polegająca na poszanowaniu różnic (poglądów, przekonań, praktyk), przy zachowaniu granic wyznaczonych prawem i dobrem innych. Nie wymaga aprobaty ani identyfikacji z daną postawą — zakłada natomiast uznanie prawa do jej wyrażania.
Jak odróżnić akceptację od tolerowania?
Akceptacja implikuje zgodę lub pozytywny stosunek, natomiast tolerowanie oznacza dopuszczenie czegoś w granicach prawa i norm współżycia, mimo że można się z tym nie zgadzać. W praktyce: „akceptuję czyjś wybór” vs „toleruję czyjeś poglądy”.
Jakie są znaczenia w różnych dziedzinach?
Termin funkcjonuje w kilku ustalonych rejestrach, które różnią się precyzją i łączliwością składniową.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W życiu społecznym: postawa poszanowania różnorodności i odmienności, bez przemocy i dyskryminacji. Przykład: „Szkoła promuje tolerancję dla różnych światopoglądów”.
- W prawie i polityce: zasada ograniczająca ingerencję w wolność sumienia, wyznania i wypowiedzi; bywa też opisem praktyk polityki publicznej wobec mniejszości. Przykład: „Ustawa wzmacnia tolerancję religijną”.
- W technice i metrologii: dopuszczalna odchyłka od wartości nominalnej (wymiaru, napięcia, częstotliwości), zwykle określana symbolem i zakresem. Przykład: „Otwór ma tolerancję H7”.
- W medycynie i biologii: zmniejszona reakcja organizmu na bodziec/lek (farmakologia) lub mechanizm braku odpowiedzi immunologicznej (immunologia). Przykład: „Rozwinęła się tolerancja na opioid”.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Społeczny | Poszanowanie różnic | „Wspólnota buduje kulturę dialogu i tolerancji.” |
| Prawny | Ochrona wolności sumienia i wypowiedzi | „Standardy praw człowieka wzmacniają zasadę tolerancji.” |
| Techniczny | Dopuszczalna odchyłka parametru | „Dopuszczalne odchylenie średnicy wynosi ±0,02 mm.” |
| Medyczny | Osłabienie reakcji na lek/bodziec | „Pacjent ma wysoki próg tolerancji bólu.” |
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi z łaciny: tolerantia od tolerare „znosić, wytrzymywać”. Do polszczyzny przeniknęło przez języki zachodnioeuropejskie (m.in. franc. tolérance) w epoce nowożytnej, początkowo głównie w odniesieniu do stosunków wyznaniowych i sporów konfesyjnych, a następnie rozszerzyło zakres na sferę społeczną oraz nauki techniczne i medyczne.
Jak poprawnie łączyć to słowo w zdaniach?
Typowe połączenia: „tolerancja dla/wobec kogoś/czegoś”, „okazywać/wykazywać się tolerancją”, „próg tolerancji bólu/stresu”, „tolerancja wymiarowa H7/g6”, „tolerancja na lek”, „tolerancja immunologiczna”, „zero tolerancji dla przemocy” (wyrażenie potoczne, intensyfikujące dezaprobatę wobec czynu).
Dlaczego słowo bywa mylone z pobłażliwością?
Ponieważ w języku potocznym „tolerować” czasem odbierane jest jako „przymykać oko”. Różnica: pobłażliwość znosi sankcję mimo naruszeń norm, natomiast poszanowanie różnic dotyczy legalnych, nieszkodzących innym wyborów i tożsamości.
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „tolerancja na cudze poglądy” → Poprawnie: „tolerancja dla/wobec cudzych poglądów”.
- Błąd: Utożsamianie tolerancji z akceptacją → Poprawnie: tolerowanie nie wymaga aprobować.
- Błąd: W technice „tolerancja 0,1 mm” rozumiana jako +0,1 mm → Poprawnie: zapisuj zakres (np. ±0,1 mm) albo podaj klasę tolerancji.
- Błąd: „tolerancja na antybiotyk” jako synonim oporności → Poprawnie: „oporność na antybiotyk”; tolerancja dotyczy spadku reakcji, nie mechanizmów oporności.
- Błąd: Mówienie o „tolerancji dla przestępstw” w ujęciu normatywnym → Poprawnie: prawo nie toleruje czynów zabronionych; właściwe: „brak pobłażliwości dla przemocy”.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: żeński
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Tolerancja
Dopełniacz: tolerancji
Celownik: tolerancji
Biernik: tolerancję
Narzędnik: tolerancją
Miejscownik: tolerancji
Wołacz: tolerancjo
Liczba mnoga: tak — M. tolerancje, D. tolerancji, C. tolerancjom, B. tolerancje, N. tolerancjami, Ms. tolerancjach, W. tolerancje
Synonimy i antonimy
Synonimy: wyrozumiałość, akceptacja (w ujęciu potocznym), poszanowanie, otwartość, pobłażliwość (częściowo, w znaczeniu potocznym), dopuszczalna odchyłka (techn.), margines błędu (techn.)
Antonimy: nietolerancja, fanatyzm, bigoteria, ksenofobia, dyskryminacja, rygoryzm (w pewnych kontekstach)
Wyrazy pokrewne: tolerować, tolerancyjny, tolerancyjność, nietolerancja, próg tolerancji, tolerancja immunologiczna
Przykłady użycia
- „Uniwersytet kształtuje postawy oparte na tolerancji i rzetelnym dialogu.”
- „Deklaracja podkreśla tolerancję dla przekonań religijnych i światopoglądowych.”
- „Rysunek techniczny przewiduje tolerancję średnicy otworu na poziomie ±0,05 mm.”
- „Długotrwałe stosowanie leku zwiększyło tolerancję organizmu, dlatego zmieniono dawkę.”
- „Moja tolerancja na hałas spada wieczorem, gdy potrzebuję ciszy do pracy.”
Kiedy mówić o granicach tolerancji?
Granice wyznacza porządek prawny oraz prawa i bezpieczeństwo innych. Nie obejmuje to zachowań sprzecznych z prawem (np. mowy nienawiści, przemocy). W dyskursie publicznym przydatna jest formuła „zero tolerancji” wobec czynów szkodliwych.
Jak pisać o tolerancji w tekstach formalnych?
Stosuj precyzyjne łączliwości („tolerancja dla/wobec”), unikaj wartościowania, podawaj podstawę prawną lub normę (np. PN-EN ISO w technice). W medycynie doprecyzuj obszar: „tolerancja bólu”, „tolerancja na lek”, „tolerancja immunologiczna”.
Ważna uwaga: W pracach naukowych i dokumentach normatywnych podawaj definicję operacyjną: w technice — wartość i klasę odchyłki, w badaniach społecznych — przyjętą skalę pomiaru postaw, w medycynie — mechanizm i kontekst kliniczny.
Esencja na co dzień: używaj precyzyjnie
– Tolerować to uznawać prawo do inności, niekoniecznie aprobować.
– W technice zawsze podawaj zakres/klasę odchyłki i normę.
– W medycynie odróżniaj tolerancję (spadek reakcji) od oporności (nieskuteczność leczenia).
– Poprawne przyimki: „dla” oraz „wobec”.
– Metafory typu „zero tolerancji” są publicystyczne — używaj świadomie.
Pytania do przemyślenia
– W jakich sytuacjach wystarczy tolerować, a kiedy potrzebna jest akceptacja lub afirmacja?
– Jakimi słowami opiszesz granice tolerancji, by nie usprawiedliwiać zachowań szkodliwych?
– Czy w Twojej branży trzeba doprecyzować klasy, normy lub progi, aby uniknąć niejednoznaczności?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!