Wyjątkowy – synonim
Przymiotnik „wyjątkowy” kusi, by używać go wszędzie, lecz zbyt częste sięganie po niego spłyca przekaz. Precyzja rośnie, gdy dobierasz intensywność, rejestr i to, czy oceniasz osobę, rzecz, czy wydarzenie.
Wyjątkowy – synonim: niezwykły, niepowtarzalny, nadzwyczajny, szczególny, unikatowy. Niepowtarzalny podkreśla jedyność, nadzwyczajny – wysoką intensywność, szczególny brzmi urzędowo, unikatowy częściej odnosi się do rzeczy; w reklamie lepszy bywa mocniejszy nadzwyczajny, a w pismach oficjalnych – szczególny. Niezwykły pozostaje neutralny i bezpieczny w opisach codziennych.
Wyjątkowy – synonim dobieraj do tonu: wybitny pasuje do osoby, fenomenalny do osiągnięcia, a osobliwy bywa pejoratywny. Powiedz: wybitny naukowiec, ale osobliwy kaprys; niebanalny projekt lepiej niż rzadki projekt.
Który zamiennik pasuje w danym rejestrze?
Rejestr formalny/oficjalny
- szczególny – grzecznościowy, urzędowy ton; dobre do pism, regulaminów. Przykład: Przyznajemy szczególne wyróżnienie za działalność społeczną.
- nadzwyczajny – podnosi rangę, często w komunikatach instytucji. Przykład: Zwołano nadzwyczajne posiedzenie zarządu.
- unikatowy – względem rzeczy/zbiorów, zwłaszcza kolekcjonerskich. Przykład: To unikatowy egzemplarz mapy z XVIII wieku.
Rejestr neutralny/standardowy
- niezwykły – uniwersalny, bezpieczny, nieprzesadzony. Przykład: To niezwykły widok na Tatry o świcie.
- niepowtarzalny – kładzie nacisk na jednorazowość i oryginalność. Przykład: Festiwal stworzył niepowtarzalny klimat.
- nieprzeciętny – o kompetencjach i wynikach ponad średnią. Przykład: Kandydat ma nieprzeciętne umiejętności analityczne.
Rejestr potoczny/nieformalny
- niebanalny – pozytywna odmienność, kreatywność. Przykład: Macie niebanalny pomysł na prezent.
- kosmiczny – hiperbola potoczna, efekt „wow”. Przykład: To kosmiczny wynik sprzedaży!
Na czym polegają subtelne różnice znaczeń?
Zamienniki różnią się skalą pochwały, obszarem odniesienia (osoba, rzecz, wydarzenie) i rejestrem. Drobne niuanse decydują, czy wypowiedź brzmi profesjonalnie, czy przesadnie.
Niepowtarzalny vs unikatowy: pierwszy dotyczy przeżyć/klimatu i ogólnej oryginalności; drugi – materialnych rzadkości lub jednostkowych egzemplarzy.
• Unikatowy rękopis Norwida – lepiej o konkretnym, rzadkim obiekcie
Nadzwyczajny vs wybitny: nadzwyczajny wzmacnia ocenę zdarzeń i jakości; wybitny opisuje osoby lub osiągnięcia ponadprzeciętne w danej dziedzinie.
• Wybitny matematyk z dorobkiem – osoba i dorobek naukowy
Niebanalny vs osobliwy: niebanalny ma pozytywny wydźwięk „pomysłowości”; osobliwy bywa ironiczny lub pejoratywny („dziwaczny”).
• Osobliwy zwyczaj sąsiada – sygnał ekscentryczności, niekoniecznie zaleta
Jak wybrać właściwe słowo bez pudła?
- W sytuacji formalnej/oficjalnej: użyj szczególny lub nadzwyczajny, ponieważ brzmią instytucjonalnie i zachowują powagę wypowiedzi.
- W codziennej rozmowie: użyj niezwykły, ponieważ jest neutralny i nie brzmi jak marketingowa przesada.
- W tekście literackim/artystycznym: użyj niepowtarzalny, ponieważ buduje obraz jednorazowego, emocjonalnego doświadczenia.
- W kontekście kolekcjonerskim/aukcyjnym: użyj unikatowy, ponieważ precyzyjnie opisuje rzadkość konkretnego przedmiotu.
| Synonim | Rejestr | Kontekst użycia | Przykład |
|---|---|---|---|
| szczególny | formalny | pisma, przemówienia | Składamy szczególne podziękowania. |
| niepowtarzalny | neutralny | doświadczenia, atmosfera | Niepowtarzalny klimat starego miasta. |
| wybitny | neutralny/uznaniowy | osoby, osiągnięcia | Wybitny pianista światowej klasy. |
Najczęstsze błędy w doborze synonimów
- Błąd: Używanie wybitny wobec rzeczy. → Lepiej: unikatowy/niezwykły przedmiot, ponieważ wybitny odnosi się do ludzi i osiągnięć.
- Błąd: Mylenie niebanalny z osobliwy. → Różnica: niebanalny to pochwała kreatywności, osobliwy sugeruje dziwność.
- Błąd: Nadużywanie nadzwyczajny w zwykłych sytuacjach. → Lepiej: niezwykły, by uniknąć przesady i inflacji znaczenia.
Przykłady użycia w różnych kontekstach
To niebanalny koncept produktu – sygnalizuje świeżość bez patosu.
Wybitny artykuł przeglądowy – ocena dorobku/osiągnięcia, nie samego czasopisma.
Niepowtarzalny spektakl w kopalni – nacisk na jednorazowość doświadczenia.
Ściąga do błyskawicznego wyboru
• Osoba i jej dorobek: wybitny, nieprzeciętny
• Rzecz rzadka: unikatowy
• Doświadczenie/atmosfera: niepowtarzalny
• Bezpiecznie, neutralnie: niezwykły
• Wysoka intensywność/komunikat: nadzwyczajny
• Kreatywnie, bez patosu: niebanalny
Pytania do przemyślenia: Czy chcesz pochwalić oryginalność, rzadkość czy klasę? Czy ton ma być instytucjonalny, czy swobodny?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!