Dopełniacz
Zamień czytanie na oglądanie!
i ucz się szybciej!
DEKLINACJA:
Chcąc omówić Dopełniacz, warto zacząć od wyjaśnienia fundamentalnych kwestii dotyczących deklinacji, czyli odmiany przez przypadki. Termin „deklinacja” wywodzi się z łacińskiego słowa „declinare”, co oznacza „odmieniać”. Według słownika PWN „deklinacja to zespół form fleksyjnych wyrazów odmieniających się w określony sposób”. Przypadek z kolei to kategoria gramatyczna.
Odmianie przez przypadki podlegają: rzeczowniki, przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, zaimki rzeczowne, zaimki przymiotne, zaimki liczebne oraz liczebniki. W więc jest to naprawdę spora ilość słów.
ROLA DEKLINACJI:
System deklinacyjny jest używany do ustalenia właściwych relacji poszczególnych wyrazów w zdaniu. Odmiana przez przypadki jest jednym z najistotniejszych procesów w naszym języku, bez niej komunikat stałby się niejasny, a nawet niezrozumiały. Przypadki służą do wyrażania stosunków zachodzących między składnikami wypowiedzenia. Odmiany przez przypadki uczą się intuicyjnie już małe dzieci, które nie potrafią jeszcze czytać i pisać. Pięciolatek powie „podaj książkę”, a nie „podaj książka”. Mimo iż jest to dla Polaków proces dość łatwy w zrozumieniu, istnieje spora grupa wyrazów, która odmienia się dość nietypowo. Dla obcokrajowca, który rozpoczyna naukę naszego języka, deklinacja (obok gramatyki) mieści się na piedestale rzeczy najtrudniejszych do przyswojenia. W języku angielskim na przykład nie ma takiego systemu deklinacji jak u nas, zastąpiły go tak zwane konstrukcje analityczne. W języku węgierskim z kolei występuje ponad dwadzieścia przypadków!
RODZAJE DEKLINACJI:
1. Każda odmienna część mowy podlega deklinacji. Biorąc pod uwagę zasób form odmiany i cechy owych form, rozróżniamy trzy podstawowe typy deklinacji:- a) deklinacja rzeczownikowa: obejmuje rzeczowniki oraz liczebniki;
– b) deklinacja przymiotnikowa: obejmuje przymiotniki, zaimki przymiotne, liczebniki; porządkowe oraz imiesłowy przymiotnikowe;
– c) deklinacja liczebnikowa: obejmuje liczebniki główne.2. Może się odbywać także poprzez liczby. Wyróżniamy:
– a) deklinacja liczby pojedynczej
– b) deklinacja liczby mnogiej
3. Rodzaj deklinowanego słowa również ma znaczenie. Rozróżniamy następujący podział:
a) deklinacja męska (on/ten):
– – typ deklinacyjny męskoosobowy (rzeczowniki twardo – i miękkotematowe); na przykład: „chłopiec”, „kolega”, „gość”, „dinozaur”, „grzyb”.
– typ deklinacyjny męskonieżywotny (rzeczowniki twardo- i miękkotematowe); na przykład: „pieniądze”, „stół”, „pień”.
b) deklinacja żeńska (ona/ta):
– klasa deklinacyjna leksemów z końcówką „-a”, (rzeczowniki twardo-, miękkotematowe i o temacie samogłoskowym); na przykład: „mama”, „pszczoła”, „konwalia”, „ciocia”, „firanka”, „filiżanka”, „pralka”.
– klasa deklinacyjna leksemów z końcówką „-ø” (wyłącznie rzeczowniki miękkotematowe); na przykład: „kość”, „mysz”, „gałąź”.
– klasa deklinacyjna leksemów z końcówką „-i” (wyłącznie rzeczowniki miękkotematowe); „gospodyni”, „pani”.
c) deklinacja nijaka (ono/to):
– klasa deklinacyjna leksemów z końcówką „-o” (rzeczowniki twardotematowe); na przykład: „okno”, „żelazko”, „radio”, „dziecko”, „drzewo”.
– klasa deklinacyjna leksemów z końcówką „-e” (rzeczowniki miękkotematowe); na przykład: „serce”, „narzędzie”, „pokłosie”.
– klasa deklinacyjna leksemów z końcówką „-ę”; na przykład: „cielę”, „imię”, „prosię”, „dziewczę”, „pisklę”.
– klasa deklinacyjna leksemów z końcówką „-um”; na przykład: „akwarium”, „terrarium”.
PRZYPADKI:
W języku polskim istnieje siedem przypadków. Możemy obok nich postawić pytania pomocnicze, ułatwiające deklinację:
Mianownik (kto? co?)
Dopełniacz (kogo? czego?)
Celownik (komu? czemu?)
Biernik (kogo? co?)
Narzędnik ((z) kim? (z) czym?)
Miejscownik (o kim? o czym?)
Wołacz (o!)
Przypadki często zapisywane są skrótami z kropką:
Mianownik: M.
Dopełniacz: D.
Celownik: C.
Biernik: B.
Narzędnik: N.
Miejscownik: Ms.
MIANOWNIK – jest najprostszym przypadkiem, ponieważ wyraz w nim występuje w formie pierwotnej, czyli nieodmienionej. Pomocniczym dodatkiem do pytań jest:„kto jest?”, „co jest?”.
Na przykład:
Liczba pojedyncza: nauczycielka / piłka
Liczba mnoga: nauczycielki / piłki
DOPEŁNIACZ – to drugi, omówiony poniżej szerzej przypadek. Jego funkcja jest posesywna (dzierżawcza), a także pełni funkcję dopełnienia bliższego. Pytania pomocnicze brzmią:
„kogo nie ma?” „czego nie ma?”
Na przykład:
Liczba pojedyncza: nauczycielki / piłki
Liczba mnoga: nauczycielek / piłek
CELOWNIK – to przypadek trzeci. Często pełni funkcję dopełnienia dalszego. Pytania, które użyjemy brzmią:
„komu się przyglądam?” „czemu się przyglądam?”
Na przykład:
Liczba pojedyncza: nauczycielce / piłce
Liczba mnoga: nauczycielkom / piłkom
Uwaga! Celownik liczby mnogiej zawsze będzie mieć końcówkę „-om”.
BIERNIK – czwarty przypadek określa zazwyczaj dopełnienie bliższe. Niekiedy może być równy dopełniaczowi i mianownikowi. Pytania:
„kogo widzę?” „co widzę?” / „kogo lubię?” „co lubię?”
Na przykład:
Liczba pojedyncza: nauczycielkę / piłkę
Liczba mnoga: nauczycielki / piłki
NARZĘDNIK – przypadek z numerem piątym w kolejności. Jest łatwy w rozpoznaniu, gdyż często występuje z przyimkami, zwłaszcza z przyimkiem „z”. Pytania pomocnicze brzmią:
„z kim idę?” „z czym idę?”.
Na przykład:
Liczba pojedyncza: (z) nauczycielką / (z) piłką
Liczba mnoga: (z) nauczycielkami / (z) piłkami
MIEJSCOWNIK – plasuje się na miejscu siódmym. Podobnie jak poprzednik, również łączy się z przyimkiem w zdaniu. Pytania:
„o kim myślę/mówię?” „o czym myślę/mówię?”
Na przykład:
Liczba pojedyncza: (o) nauczycielce / (o) piłce
Liczba mnoga: (o) nauczycielkach / (o) piłkach
WOŁACZ – siódmy, ostatni przypadek. Czasami bywa pomijany, gdyż pełni specyficzną funkcję. Służy do zawołania – bezpośredniego zwrotu do kogoś lub czegoś. Zapytamy o niego następująco:
„o mój/moja!”
Na przykład:
Liczba pojedyncza: nauczycielko! / piłko!
Liczba mnoga: nauczycielki! / piłki!
PRZYKŁADY:
Oto kilka przykładów deklinacji. Zwróć uwagę, jak zmienia się dany wyraz w przypadku, a także pod wpływem liczby.
[Liczba pojedyncza]
Mianownik →żyrandol
Dopełniacz → żyrandola
Celownik →żyrandolowi
Biernik →żyrandol
Narzędnik →żyrandolem
Miejscownik → żyrandolu
Wołacz → żyrandolu!
[Liczba mnoga]
Mianownik →żyrandole
Dopełniacz → żyrandoli
Celownik →żyrandolom
Biernik →żyrandole
Narzędnik →żyrandolami
Miejscownik → żyrandolach
Wołacz →żyrandole!
[Liczba pojedyncza]
Mianownik →jaskółka
Dopełniacz → jaskółki
Celownik →jaskółce
Biernik →jaskółkę
Narzędnik →jaskółką
Miejscownik → jaskółce
Wołacz → jaskółko!
[Liczba mnoga]
Mianownik →jaskółki
Dopełniacz → jaskółek
Celownik → jaskółkom
Biernik → jaskółki
Narzędnik → jaskółkami
Miejscownik → jaskółkach
Wołacz →jaskółki!
[Liczba pojedyncza]
Mianownik → chomąto
Dopełniacz → chomąta
Celownik →chomątu
Biernik →chomąto
Narzędnik →chomątem
Miejscownik → chomącie
Wołacz → chomąto!
[Liczba mnoga]
Mianownik →chomąta
Dopełniacz → chomąt
Celownik → chomątom
Biernik → chomąta
Narzędnik → chomątami
Miejscownik → chomątach
Wołacz → chomąta!
[Liczba pojedyncza]
Mianownik → telefon
Dopełniacz → telefonu
Celownik →telefonowi
Biernik →telefon
Narzędnik → telefonem
Miejscownik → telefonie
Wołacz → telefonie!
[Liczba mnoga]
Mianownik →telefony
Dopełniacz → telefon�
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!