Głoski miękkie

GŁOSKI MIĘKKIEW tej pracy wyjaśnię, czym są oraz czym się charakteryzują głoski miękkie.Badaniem m.in. zagadnienia miękkości i twardości głosek zajmuje się jedna z dziedzin nauki o języku polskim zwana fonetyką.Na początku warto przypomnieć sobie kilka podstawowych wiadomości dotyczących budowy aparatu mowy.BUDOWA APARATU MOWYNa aparat mowy składają się narządy mowy, czyli grupa organów, która powoduje wytworzenie i wydobycie dźwięków. Wyróżniamy trzy grupy narządów aparatu mowy. Są to:- aparat oddechowy – płuca, przepona, tchawica oraz oskrzela;- aparat fonacyjny – w krtani składającej się z chrząstek i mięśni, rozpięte pomiędzy chrząstką tarczowatą a wyrostkami, znajdują się więzadła głosowe. Razem z fałdami śluzówki tworzą one parzyste fałdy głosowe mogące zmieniać swoje położenie. Krawędzie tych fałd stanowią więzadła głosowe. Natomiast szpara pomiędzy więzadłami to szpara głosowa. Sposób ułożenia więzadeł jest bardzo ważny i ma spory wpływ zarówno na mówienie, jak i na oddychanie. Podczas spokojnego oddechu i wymawiania głosek bezdźwięcznych więzadła są rozchylone. Natomiast w trakcie wymawiania dźwięcznych elementów mowy więzadła na przemian rozsuwają się i zsuwają.- aparat artykulacyjny – jest to ta część aparatu mowy, która modyfikuje bezpośrednio strumień powietrza. Obejmuje znajdujące się powyżej krtani narządy jam przewodu oddechowego (jama nosowa, jama gardłowa i jama ustna). Wszystkie te narządy da się pogrupować w zależności od tego, czy są ruchome, czy nie są ruchome. Narządy ruchome to między innymi: żuchwa, podniebienie miękkie z języczkiem, język oraz wargi. Natomiast narządy nieruchome to na przykład: podniebienie twarde, dziąsła i zęby. Każdy z wymienionych powyżej narządów w zależności od swojego ustawienia wytwarza inny dźwięk, która następnie dociera do uszu człowieka.Czym właściwie są głoski? Głoski to najmniejsze elementy fonetyczne języka. Charakteryzują się tym, że podczas ich wymawiania układ narządów mowy jest stały.Podział głosek1) Ze względu na różnice akustyczne, fonetyczne i funkcjonale głoski dzielimy na:- spółgłoski – dźwięki harmoniczne; w trakcie ich artykulacji powietrze przepływa przez kanał, ale napotyka przeszkody (takie jak zwarcie bądź zbliżenie narządów mowy);
– samogłoski – dźwięki harmoniczne i nieharmoniczne; mają zdolność tworzenia sylab; w trakcie ich artykulacji powietrze przepływa przez otwarty kanał.Samogłoski to: -a, -ą, -e, -ę, -i, -o, -u, -y. Wszystkie pozostałe głoski to spółgłoski.2) Ze względu na położenie środkowej części języka wyróżnia się:- głoski miękkie – w momencie, kiedy je wymawiamy, środek języka wznosi się w kierunku podniebienia;
– głoski twarde – w momencie, kiedy je wymawiamy, środek języka znajduje się w innym miejscu.Głoski miękkie to: ś, ź, ć, dź, ń, j oraz spółgłoski zmiękczone, na przykład: pi, bi, fi, wi, mi, li, ki, gi, chi, hi. Pozostałe głoski to głoski twarde.UWAGA! Samogłoski nie zaliczają się ani do głosek miękkich, ani do głosek twardych.3) Ze względu na układ więzadeł głosowych wyróżnia się:- głoski dźwięczne – w momencie, kiedy je wymawiamy, drżą więzadła głosowe;
– głoski bezdźwięczne – w momencie, kiedy je wymawiamy, nie drgają więzadła głosowe.Głoski dźwięczne to: b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j, dz, dź, dż. Wszystkie samogłoski też są dźwięczne. Głoski bezdźwięczne to p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch.4) Ze względu na położenie podniebienia miękkiego wyróżnia się:- głoski ustne – w momencie, kiedy je wymawiamy, powietrze przechodzi tylko przez usta;
– głoski nosowe – w momencie, kiedy je wymawiamy, powietrze przechodzi przez usta i przez nos.Głoski nosowe to: ą, ę, m, n, ń, n’, m’. Głoski ustne to np.: a, e, o, i, b, c, d, k, s, t, w, z i inne (bez nosowych).Głoska a literaLitera – znak graficzny będący najmniejszą niepodzielną częścią wypowiedzi pisemnej (przykład podziału na litery: B-a-r-d-z-o-l-u-b-i-ę-l-o-d-y-c-z-e-k-o-l-a-d-o-w-e.).Głoska – najmniejszy niepodzielny dźwięk mowy, który da się wyodrębnić słuchem (przykład: B-a-r-dz-o-l-u-b-i-ę-l- o-d-y-cz-e-k-o-l-a-d-o-w-e.);Podstawowe różnice:- głoski słyszymy i wymawiamy, a litery widzimy i zapisujemy;
– głoska to dźwięk, a litera to znak graficzny;
– jedna głoska może być oznaczeniem połączonych liter, czyli dwuznakiem.Teraz przejdźmy do opisania głoski miękkiej.GŁOSKA MIĘKKASpółgłoska, podczas artykulacji której dochodzi do zwarcia bądź powstania szczeliny pomiędzy środkowym grzbietem języka a podniebieniem twardym. Większa część głosek miękkich realizowana jest z udziałem przedniej części podniebienia – są to spółgłoski prepalatalne: „ś”, „ź”, „ć”, „d”, „ń”, „i”. Kilka z nich powstaje z udziałem tylnej części podniebienia – są to spółgłoski postpalatalne: „k’”, „g’”, a w niektórych ujęciach również „x”.Przykład na literze „n”:- „n” – zmiękczone przez ‘ to „ń”;
– „n” – zmiękczone przez „i” to „ni”;
– „ń” – wypowiadamy krótko – ń, ń, ń, ń…;
– „ni’ – możemy mówić długo ze względu na „i” – niiiiiiiiiii.JAK POWSTAJĄ GŁOSKI MIĘKKIE:Głoski miękkie zawsze oznaczamy za pomocą apostrofu bądź kreseczki nad literą. Głoski miękkie powstają wtedy, gdy przy wymawianej głosce cały język, czyli jego grzbiet (a nie tylko jego czubek) wygina się ku podniebieniu.Wyróżniamy dwa sposoby oznaczania miękkości głosek:- głoski zmiękczone kreseczką (np. ć, ń) zapisujemy wtedy, gdy w wyrazie po tych głoskach jest spółgłoska (np. córeńka).
– jeśli za głoskami zmiękczonymi jest samogłoska, głoski te zapisujemy z „i” (np. córunia).JAK WYMAWIAMY GŁOSKI MIĘKKIE:W polszczyźnie głoskami miękkimi są: ć, ń, ś, ź, dź oraz j. Ze względu na sposób artykulacji wymawiamy je synchronicznie – w postaci pojedynczej głoski. Tak się dzieje, ponieważ główne i naturalne miejsce ich artykulacji to środek języka. Jednakże w wymowie osób, które mieszkają we wschodniej części kraju, bardzo często możemy spotkać zamianę miękkich ć, ś bądź ź na ich zmiękczone odpowiedniki: c’, s’, z’, (przykłady: jes’eń, c’icho, z’elony). Te odpowiedniki mogą być realizowane asynchronicznie.GŁOSKI MIĘKKIE PRZED SAMOGŁOSKAMI:Kiedy spółgłoska miękka pojawia się przed samogłoską, jej miękkość oznaczamy w piśmie za pomocą litery „i”. W takim przypadku litera „i” nie oznacza oddzielnej głoski, bo nie słychać w tych miejscach ,,i”, lecz jest tylko znakiem zmiękczenia – spółgłoskę miękką oraz literę „i” zapisujemy razem. (np. siano: ś – a – n – o, w tym przykładzie zapisaliśmy „ś” zamiast s – i).GŁOSKI MIĘKKIE PRZED SPÓŁGŁOSKAMI:W przypadku, kiedy spółgłoska miękka znajduje się przed inną spółgłoską, wtedy jej miękkość