Deklinacja

Witam Was, drodzy Użytkownicy. Chciałabym dzisiaj wytłumaczyć Wam, czym jest deklinacja. Pewnie już na lekcjach języka polskiego omawialiście ten temat, ale czy aby na pewno każdy z Was go zrozumiał? Mam nadzieję, że mój tekst będzie dla Was przydatny i pozwoli Wam uporządkować  zdobytą wiedzę.
DefinicjaDeklinacja to odmiana wyrazów przez przypadki i liczby. W języku polskim mianem deklinacji określa się również zespół form fleksyjnych wyrazów, które odmieniają się w dany sposób.
W naszym ojczystym języku przez przypadki odmieniają się:
– rzeczowniki;- przymiotniki;- zaimki rzeczowne, przymiotne i liczebne;- liczebniki (poza niektórymi liczebnikami ułamkowymi);- imiesłowy przymiotnikowe.

Przypadki w języku polskim1) Mianownik – odpowiada na pytania: kto? co? (jest). Najczęściej wyraz w formie mianownika pełni funkcję podmiotu w zdaniach. Jeśli zajrzycie do słownika czy encyklopedii, to znajdziecie tam rzeczowniki podane w mianowniku.2) Dopełniacz – odpowiada na pytania: kogo? czego? (nie ma). W zdaniach, w których orzeczenie mówi nam o braku, nadmiarze, przybywaniu lub ubywaniu czegoś, rzeczownik wyrażony w dopełniaczu pełni funkcję podmiotu. Wyraz w zdaniu, który jest wyrażony w dopełniaczu, może również pełnić funkcję dopełnienia.
3) Celownik – odpowiada na pytania: komu? czemu? (się przyglądam). Jest to jeden z najrzadziej używanych przypadków. W zdaniach wyraz, który jest wyrażony w celowniku, pełni funkcję dopełnienia.
4) Biernik – odpowiada na pytania: kogo? co? (widzę). Forma biernika niektórych wyrazów równa jest formie mianownika lub formie mianownika i dopełniacza. Wyraz w zdaniu, który jest wyrażony w bierniku, pełni funkcję dopełnienia.
5) Narzędnik – odpowiada na pytania: z kim? z czym? (idę). Często w zdaniach łączy się z przyimkiem, ale może również występować samodzielnie. W zdaniach wyraz, który jest wyrażony w narzędniku, pełni funkcję dopełnienia. Może też pojawić się w funkcji orzecznika (orzecznik to część orzeczenia imiennego).6) Miejscownik – odpowiada na pytania: o kim? o czym? (mówię). W zdaniach często łączy się z przyimkiem i pełni funkcję dopełnienia.
7) Wołacz – tutaj mamy do czynienia nie z pytaniem, ale z wykrzyknieniem: 0! (witaj). Wołacz służy do zwrotu do adresata, a wyraz w formie tego przypadka nie jest bezpośrednią częścią zdania.
Odmiana rzeczownika przez przypadki – przykładyOdmienimy przez przypadki i liczby rzeczowniki różnych rodzajów gramatycznych.
a) pilot (r. męski; uwaga – mamy tu na myśli przedmiot, a nie osobę pilotującą samolot):Liczba pojedyncza:                                                 Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co?  pilot                                      Mianownik: kto? co?   pilotyDopełniacz: kogo? czego?  pilota                           Dopełniacz: kogo? czego? pilotów
Celownik: komu? czemu?  pilotowi                        Celownik: komu? czemu? pilotom
Biernik: kogo? co?  pilota                                       Biernik: kogo? co? piloty
Narzędnik: z kim? z czym?    pilotem                     Narzędnik: z kim? z czym? pilotami
Miejscownik: o kim? o czym?   pilocie                    Miejscownik: o kim? o czym? pilotach
Wołacz: o!    pilocie!                                               Wołacz: o!  piloty!
b) książka (r. żeński):
Liczba pojedyncza:                                              Liczba mnoga:Mianownik: kto? co? książka                              Mianownik: kto? co? książkiDopełniacz: kogo? czego?  książki                     Dopełniacz: kogo? czego? książek
Celownik: komu? czemu?  książce                     Celownik: komu? czemu? książkom
Biernik: kogo? co?  książkę                                Biernik: kogo? co? książki
Narzędnik: z kim? z czym?  książką                   Narzędnik: z kim? z czym? książkami
Miejscownik: o kim? o czym?  książce               Miejscownik: o kim? o czym? książkach
Wołacz: o! (witaj): książko!                                Wołacz: o! książki!
c) dziecko  (r. nijaki): Liczba pojedyncza:                                               Liczba mnoga:Mianownik: kto? co?  dziecko                              Mianownik: kto? co?   dzieciDopełniacz: kogo? czego?  dziecka                     Dopełniacz: kogo? czego?  dzieci
Celownik: komu? czemu?  dziecku                      Celownik: komu? czemu?  dzieciom
Biernik: kogo? co?  dziecko                                 Biernik: kogo? co?    dzieciNarzędnik: z kim? z czym?  dzieckiem                Narzędnik: z kim? z czym?    dziećmi
Miejscownik: o kim? o czym?  dziecku                Miejscownik: o kim? o czym?  dzieciach
Wołacz: o!  dziecko!                                            Wołacz: o!  dzieci!d) laboratorium (r. nijaki):Liczba pojedyncza:                                                      Liczba mnoga:Mianownik: kto? co?  laboratorium                            Mianownik: kto? co? laboratoriaDopełniacz: kogo? czego?  laboratorium                   Dopełniacz: kogo? czego? laboratoriówCelownik: komu? czemu?  laboratorium                    Celownik: komu? czemu? laboratoriomBiernik: kogo? co?  laboratorium                               Biernik: kogo? co? laboratoriaNarzędnik: z kim? z czym?  laboratorium                  Narzędnik: z kim? z czym? laboratoriamiMiejscownik: o kim? o czym?  laboratorium              Miejscownik: o kim? o czym? laboratoriachWołacz: o!  laboratorium!                                          Wołacz: o! laboratoria!Uwaga! Rzeczowniki, które w liczbie pojedynczej rodzaju nijakiego posiadają końcówkę -um (np. laboratorium), odmieniają się w sposób nieregularny. W liczbie pojedynczej mają taką samą formę we wszystkich przypadkach. Odmieniają się tylko w liczbie mnogiej. 
Odmiana przymiotnika przez przypadki – przykłady
W zdaniach przymiotnik dostosowuje swoją formę do rzeczownika, który określa. Oznacza to, że przypadek i liczba przymiotnika i rzeczownika jest taka sama – porównaj: niski stół, niska brama, niskie drzewo. 
a) rodzaj męski: niski
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co?  niski
Dopełniacz: kogo? czego?  niskiego
Celownik: komu? czemu?  niskiemu
Biernik: kogo? co? niskiego (chłopca) / niski (stół)Narzędnik: z kim? z czym? niskim
Miejscownik: o kim? o czym?  niskim
Wołacz: o!  niski!
b) rodzaj żeński: niska
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co?  niska
Dopełniacz: kogo? czego?  niskiej
Celownik: komu? czemu?  niskiej
Biernik: kogo? co?  niską
Narzędnik: z kim? z czym?  niską
Miejscownik: o kim? o czym?  niskiej
Wołacz: o!  niska!
c) rodzaj nijaki: niskie
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co?  niskie
Dopełniacz: kogo? czego?  niskiego
Celownik: komu? czemu?  niskiemu
Biernik: kogo? co?  niskie
Narzędnik: z kim? z czym?  niskim
Miejscownik: o kim? o czym?   niskim
Wołacz: o!  niskie!
d) rodzaj męskoosobowy: niscy
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co?  niscy
Dopełniacz: kogo? czego?  niskich
Celownik: komu? czemu?  niskim
Biernik: kogo? co?  niskich
Narzędnik: z kim? z czym?  niskimi
Miejscownik: o kim? o czym?  niskich
Wołacz: o!  niscy!
e) rodzaj niemęskoosobowy: niskie
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co?  niskie
Dopełniacz: kogo? czego?  niskich
Celownik: komu? czemu?  niskim
Biernik: kogo? co?  niskie
Narzędnik: z kim? z czym?  niskimi
Miejscownik: o kim? o czym?  niskich
Wołacz: o!   niskie!
Odmiana zaimka przez przypadki – przykładyZaimki w zdaniach zastępują następujące części mowy: rzeczowniki, liczebniki, przymiotniki oraz przysłówki. Wyróżniamy więc cztery rodzaje zaimków: rzeczowne, przymiotne, liczebne i przysłowne. Uwaga – zaimki przysłowne nie odmieniają się!a) zaimek rzeczowny – ktoś:
Liczba pojedyncza:                                                Liczba mnoga:  Mianownik: kto? co?  ktoś                                     Mianownik: kto? co?   ktosieDopełniacz: kogo? czego?  ktosia                        Dopełniacz: kogo? czego?   ktosiów
Celownik: komu? czemu?  ktosiowi                     Celownik: komu? czemu?   ktosiom
Biernik: kogo? co?  ktosia