Błędy frazeologiczne
We wszystkich językach istnieją pewne stałe związki, które jako całość mają odmienne znaczenie niż poszczególne elementy składające się na ów związek. Związki frazeologiczne doczekały się wielu definicji.
Wyraz „frazeologia” został utworzony w XVI wieku. Pierwotnie oznaczał zbiór wyrażeń i zwrotów językowych, później także szczególną formę mówienia lub wypowiedzi charakteryzujących pisarza, utwór literacki, język itp. W Polsce termin ten pojawił się w drugiej połowie XX wieku. W „Słowniku języka polskiego” Orgelbranda zanotowano go w dwóch znaczeniach: budowa okresów, zdań i szykowanie wyrazów; sposób gładkiego wysławiania się przy ubóstwie myśli. Przedmiot frazeologii stanowią wyrażenia i zdania, które charakteryzują się pewnym stopniem utarcia, są powtarzane w tej samej lub podobnej formie. Są to przysłowia, sentencje, maksymy. Najostrzejsza granica oddziela sentencje i maksymy od przysłów. Większość przysłów to twory anonimowe, zrodzone w żywej, potocznej mowie. Sentencje i maksymy mają źródło literackie, pisane. W formie językowej przysłowia znaleźć można cechy składniowe języka mówionego. Zdania o charakterze maksym i sentencji mają formę właściwą językowi pisanemu, bardziej literacką. Przysłowia ujmują treść w sposób konkretny i obrazowy, maksymy i sentencje – bardziej abstrakcyjnie. Maksymy różnią się od sentencji głównie treścią. Zawierają zwykle pewne wskazówki moralno – obyczajowe, zalecają pewne postępowanie. Sentencje mają charakter refleksji ogólnofilozoficznych. Przysłowia są pod względem treści bardzo zróżnicowane: poważne, pouczające, żartobliwe. Zawierają prawdy moralne, życzenia, wskazówki postępowania, spostrzeżenia.
Wielka Encyklopedia Powszechna określa związek frazeologiczny w następujący sposób: „Związkami frazeologicznymi nazywamy takie związki wyrazów, w których wyrazy tworzą mniej lub bardziej stałe połączenia semantyczne”. Wyróżnia się następujące rodzaje związków frazeologicznych:
• wyrażenia to związki, które składają się z co najmniej dwóch wyrazów, które stanowią całość syntaktyczną i mają nominalny charakter. Ośrodkiem wyrażenia jest rzeczownik lub przymiotnik, rzadziej imiesłów przymiotnikowy lub przysłówek. Wyrażenia złożone z dwu lub więcej wyrazów tej samej kategorii to wyrażenie szeregowe, np. zbrodnia i kara. Do wyrażeń zaliczyć można także ukryte połączenia przyimkowe, przysłówkowe i spójnikowe, typu na bok, po kryjomu, wyrażenia porównawcze: ślepy jak kret, prosty jak świeca.
• Zwrot jest to zespół wyrazów powiązanych składniowo, w którym ośrodkiem jest czasownik lub imiesłów nieodmienny, np. prawdę mówiąc, ruszyć z kopyta. W skład bardziej rozbudowanego zwrotu wchodzi zwykle wyrażenie, wobec którego zwrot jest związkiem nadrzędnym, np. wpaść w czarną rozpacz, gdzie jako składnik zwrotu wskazuje się wyrażenie czarna rozpacz. Odmianą zwrotu jest zwrot porównawczy, np. wyglądać jak strach na wróble, czuć się jak ryba w wodzie, iść jak na ścięcie. Podstawową formą zwrotu jest połączenie czasownika z grupą nominalną bezprzyimkową lub w formie wyrażenia przyimkowego. Składniki nieciągłe, nie zwierające czasownika, a pełniące funkcje orzeczenia uważa się za zwroty strukturalne sekundarne względem zwrotów realizujących strukturę podstawową.
• Fraza to zespół wyrazowy o charakterze werbalno – nominalnym, który ma postać zdania. Frazy proste mają postać zdania pojedynczego, frazy bardziej złożone mogą przybrać postać zdań złożonych. Do fraz zalicza się takie zdania, które mają charakter mniej lub bardziej utarty, są często powtarzane w tej samej formie. Należą do nich przysłowia, sentencje, powiedzenia, porzekadła, maksymy.
Błędy frazeologiczne można podzielić na kilka kategorii. Jedną z nich są innowacje frazeologiczne. Za błędy uważa się takie innowacje, które bezcelowo wykraczają poza normy językowe, prowadzą do zmiany struktur i znaczenia związku. Innowacje te wykonywane są najczęściej nieświadomie, są konsekwencja braku znajomości znaczenia związków frazeologicznych. Przejawem błędów są:
Innowacje kontaminujące: grać główne skrzypce.
Innowacje regulujące polegają na zmianie liczby, strony, aspektu, schematu składniowego: wszystkie sprawy wyłożył im kawa na ławę/coś pali na panewce/ktoś stawia krzyżyk na coś.
Innowacje rozwijające polegają na uzupełnianiu składu słownikowej postaci związku frazeologicznego nowymi składnikami: komuś ciężki kamień spada z serca.
Innowacje skracające polegają na wyeliminowaniu części związku: rzucać kłody.
Innowacje uzupełniające polegają naużywaniu związku, który nie mieści się w normie: ktoś bierze się za coś.
Innowacje wymieniające polegają wymiany jakiegoś składnika związku na inny: wilcza przysługa.
Błędy semantyczne polegają na zmianie znaczenia związku frazeologicznego: mieć lepkie ręce – w odniesieniu do bramkarza, któremu udaj się przechwycić wszystkie piłki.
Błędy kontekstowe polegają na użyciu frazeologizmu w niewłaściwym kontekście.
Pleonazmy: błędy, które polegają na wprowadzeniu nieuprawnionych połączeń, np. cofać się do tyłu, wracać z powrotem, fakt autentyczny.
Tautologia: polega na dodaniu wyrazów bliskoznacznych np. poprawa i polepszenie zdrowia, toksyczny i trujący związek.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!