Błędy słowotwórcze
DEFINICJA:
– Błędy słowotwórcze to proces tworzenia wyrazów, które są niezgodne z obowiązującymi zasadami i nie występują w słowniku języka polskiego. Jak sama nazwa wskazuje, jest to niepoprawne tworzenie słów, przekręcanie ich albo wymyślanie nowych (neologizmy). Błędy słowotwórcze należą do grupy o nazwie „błędy leksykalne” – gramatyka. Wyróżniamy rażące (nieakceptowalne) i nierażące (akceptowalne) błędy słowotwórcze. Najczęstszą przyczyną popełniania owych błędów jest pośpiech i niedbałość osoby przekazującej informację, tworzenie pewnego rodzaju slangu młodzieżowego, często wywodzącego się z marketingu. Należy zwrócić też uwagę, że brakuje sztywnych norm mówiących o poprawnym tworzeniu słów. Oczywiście są pewne prawidłowości, którymi należy się kierować, ale często są dość nieregularne.
– Słowotwórstwo to nauka o tworzeniu i budowie nowych wyrazów, zgodnych z obowiązującymi zasadami. Analiza słowotwórcza z kolei to ustalenie w jaki sposób dany wyraz został utworzony – od czego powstał i jak można go podzielić.
RODZAJE BŁĘDÓW SŁOWOTWÓRCZYCH:
1. Tworzenie błędnych neologizmów. Czasami tworzenie neologizmów jest potrzebne, aby nazwać coś nowego, nowo powstałego. Jednak należy pamiętać, że w tym przypadku umiar jest jak najbardziej wskazany, gdyż nadmiar zaśmieca język. Dziwne, chaotyczne czy błędnie utworzone neologizmy nie są potrzebne w języku polskim, a wręcz mogą być śmieszne.
Przykłady:
Anna to dobra kierowczyni samochodów ciężarowych – źle
Anna to dobry kierowca samochodów ciężarowych – dobrze
Jutro wybieram się do psycholożki. – źle
Jutro wybieram się do pani psycholog. – dobrze
Dziś porozmawiam z nową ministerką kultury. – źle
Dziś porozmawiam z nową panią minister kultury. – dobrze
Anno, podaj mi mój zwis męski. – źle
Anno, podaj mi mój krawat. – dobrze
Pani doktórka szybko zbadała synka, który nawet nie płakał.
Pani doktor szybko zbadała synka, który nawet nie płakał.
Piotrku, musisz uszczerzyć swą wypowiedź. – źle
Piotrku, musisz uściślić swą wypowiedź. – dobrze
Pan konduktorniarz skasował nasze bilety w pociągu. – źle
Pan konduktor skasował nasze bilety w pociągu. – dobrze
Jutro mam wizytę u stomatolożki. – źle
Jutro mam wizytę u pani stomatolog. – dobrze
2. Użycie niewłaściwego formatu, struktury i modelu słowotwórczego. Jeśli dodajemy cząstkę do podstawy słowotwórczej, chcąc stworzyć nowe słowo, musimy się trzymać określonych zasad, na przykład deklinacji czy odmiany przez rodzaje.
Przykłady:
Wczoraj wieczorem oglądałem w telewizji obrady eurosejmu. – źle
Wczoraj wieczorem oglądałem w telewizji obrady europarlamentu. – dobrze
Zapanowała wielka głupość. – źle
Zapanowała wielka głupota. – dobrze
Na podłogę spadł babciowy szal. – źle
Na podłogę spadł babciny szal. – dobrze
Te piękne poznańskie kamienice zostały niedawno zrestaurowane. – źle
Te piękne poznańskie kamienice zostały niedawno odrestaurowane. – dobrze
Informacja o zaginieniu mojego psa bardzo szybko się rozpowszechniła. – źle
Informacja o zaginięciu mojego psa bardzo szybko się rozpowszechniła. – dobrze
Kazikowy tata jest dobrym kierowcą. – źle
Tata Kazika jest dobrym kierowcą. – dobrze
Matkowa opieka jest najlepsza dla dziecka we wczesnym stadium rozwoju. – źle
Matczyna opieka jest najlepsza dla dziecka we wczesnym stadium rozwoju. – dobrze
Biznesoszustwa są ostatnio często spotykane w tym sektorze. – źle
Oszustwa biznesowe są ostatnio często spotykane w tym sektorze. – dobrze
3. Stosowanie niewłaściwych wrostków.
Przykłady:
„Bajkopisarz” – został utworzony z wyrazu „bajki-i-pisarz”, (ten, który pisze bajki). Użycie słowa „bajkipisarz” jest błędne; „bajkopisarz” – poprawne.
„Rurociąg” – został utworzony z wyrazu „rury-ciąg” (ciąg rur). Użycie słowa „ruryciąg” jest błędne; „rurociąg” – poprawne.
„Cudzysłów” – został utworzony z wyrazu „cudze-słów” (cudze słowo). Użycie słowa „cudzesłów” jest błędne; „cudzysłów” – poprawne.
4. Zdrobnienia i zgrubienia. Można zaliczyć do nierażących błędów słowotwórczych. Zdrobnienia używane w nadmiarze i nieadekwatnie do danego przedmiotu/czynności czy sytuacji narażą wypowiedź na śmieszność. Z kolegi zgrubienia są nacechowane ujemnie, gdyż mogą brzmieć pejoratywnie.
Przykład:
– Poszłam do restauracji na kawkę i ciasteczko, zapłaciłam miłej babeczce drobnymi pieniążkami, bo kartę zostawiłam w autku.
Objaśnienie: zdanie zawiera zbyt wiele zdrobnień, brzmi śmiesznie i infantylnie. Choć w języku potocznym jest dopuszczalne.
– Goniło mnie wielkie psisko tego babska spod piątki, bo nie było na smyczy.
Objaśnienie: zdanie przybrało charakter negatywny, obrażający.
PODSUMOWANIE:
– błędy słowotwórcze to nowo utworzone wyrazy, których forma jest niepoprawna;
– wyrazy bez błędów słowotwórczych powstają w oparciu o dobrą podstawę słowotwórczą;
– wyrazy bez błędów słowotwórczych mają odpowiednią końcówkę fleksyjną;
– wyrazy bez błędów słowotwórczych są zbudowane zgodnie z polskim modelem konstrukcji słów;
– neologizmy muszą być zbudowane poprawnie (ich tworzenia musi być też uzasadnione), a ich nadmiar może szkodzić językowi;
– błędy słowotwórcze należą do grupy błędy leksykalne.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!