Cechy bohatera romantycznego
DEFINICJA:
Bohater romantyczny to postać literacka, charakterystyczna przede wszystkim dla epoki romantyzmu. Najczęściej jest to człowiek młody, wieszcz, przywódca narodu, którym targają silne emocje. Jednostka słaba psychicznie lub wręcz przeciwnie – silna, która wiedzie innych ku lepszej przyszłości. Człowiek ten niejednokrotnie balansuje na granicy szaleństwa, życia i śmierci. W jego losach można odnaleźć tragizm. Bohater romantyczny to indywidualista, który ponad wszystko przedkłada swoje uczucia. Warto zaznaczyć, że wszystkich bohaterów romantycznych, jakich wykreowali poszczególni autorzy, łączą pewne cechy wspólne, obierają oni często jednak skrajnie różne postawy. Jedni popadają w nihilizm i depresję, inni stają do walki o miłość i ojczyznę. Bohater romantyczny obdarza wielką i płomienną miłością nie tylko kobietę, lecz także swój kraj. Taka tendencja jest charakterystyczna zwłaszcza dla postaci wykreowanych przez polskich twórców.
Inna definicja bohatera romantycznego:
„Bohater romantyczny umieszczany poza strukturą cywilizacji i dlatego reprezentuje siłę natury fizycznej, amoralną lub bezwzględną, ale z poczuciem władzy i często przywództwa, które społeczeństwo zubożyło, odrzucając” – Northrop Frye, krytyk literacki.
RYS HISTORYCZNY EPOKI:
Romantyzm to szeroki nurt w kulturze i literaturze, który trwał od lat dziewięćdziesiątych XVIII wieku, do lat czterdziestych XIX wieku. Wyróżnia się trzy etapy: wczesny romantyzm (około 1789 – 1806), pełny romantyzm (około 1806 – 1814) oraz późny romantyzm (około 1814 – 1847). Początkowo epoka ta rozwinęła się w Europie i można było dostrzec jej naleciałości w poezji, malarstwie i muzyce. Romantyzm był formą buntu przeciwko ściśle ustalonym regułom społecznym, które rządziły we wcześniejszej epoce oświecenia. Arystokracja i mieszczaństwo byli wywyższani, a polityka miała wówczas wpływ na wiele aspektów życia codziennego. Romantyzm wniósł nową wizję postrzegania świata i człowieka. Rewolucja przemysłowa i rewolucja francuska z 1789 roku zapoczątkowały liczne zmiany społeczne i polityczne, które zaczęły kształtować nową wizję. Romantycy uważali, że świat dzieli się na dwie płaszczyzny – widzialną, czyli materialną i realistyczną oraz duchową, którą można poznać wyłącznie zmysłowo, pozarozumowo, za pomocą wiary i intuicji. Skupiano się więc na wnętrzu człowieka – jego emocjach, przeżyciach, uczuciach. Proklamowano odmienność i indywidualizm każdej jednostki. Uczucia często dominowały ponad rozumem i przejmowały nad nim kontrolę. Bohaterowie romantyczni nosili w sobie przeświadczenie o konieczności walki z tyranią i zniewoleniem. Buntowali się przeciw wszystkiemu. Cenili wyobraźnię i bogate życie emocjonalne. Ogłaszali protest przeciwko dyktaturze, autorytaryzmowi, nastającemu kapitalizmowi oraz feudalnemu porządkowi społecznemu. Romantycy kochali wolność, a owa miłość zapoczątkowała wiele ruchów narodowo-wyzwoleńczych. Czyny popełniane przez bohatera romantycznego często są dobrym punktem wyjściowym do dyskusji na temat etyki i moralności. Najpopularniejsze gatunki literackie z okresu romantyzmu to: ballada, dramat romantyczny, pamiętnik, poemat, powieść poetycka lub historyczna, psalm oraz sonet.
Epoka romantyzmu w Polsce miała miejsce na przestrzeni lat 1822 – 1863. Na początku zaistniał spór klasyków z romantykami. Literaci oświecenia niechętnie podchodzili do tego typu literatury, często otwarcie ją krytykując i kpiąc z niej. W Polsce dominował motyw buntu, patriotyzmu, walki za ojczyznę i umierania za nią. Bohater romantyczny w naszym kraju często ulegał przekształceniom, z nieszczęśliwego kochanka stawał się bojownikiem o wolność kraju. Najbardziej znanymi polskimi twórcami tej epoki są Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, którzy wykreowali wielu bohaterów romantycznych.
CECHY BOHATERA ROMANTYCZNEGO:
Jaki jest bohater romantyczny? Oczywiście każda postać ma odmienną przeszłość, a jej losy splatają się z innymi ludźmi. Wpływ na zachowanie i podejmowane decyzje ma wiele czynników. Jednak bohaterowi romantycznemu można przypisać następujące cechy:
1. indywidualista wyrastający ponad przeciętność;
2. buntownik, człowiek konfliktowy, skłócony ze światem;
3. jest targany wielkimi i skrajnymi namiętnościami – pozytywnymi i negatywnymi (miłość, szczęście, gniew, nienawiść);
4. towarzyszy mu poczucie niezrozumienia;
5. patriota, gotowy oddać życie za ojczyznę;
6. miłość jest najważniejszym uczuciem – tragiczna, wszechpotężna, nieszczęśliwa;
7. uczucia, wiara i intuicja stoją ponad rozumem i racjonalizmem;
8. jest nieszczęśliwy, skłócony ze samym sobą;
9. nadwrażliwy, empatyczny;
10. najczęściej jest to człowiek młody wiekiem;
11. tajemniczy, wzbudzający zainteresowanie i fascynację;
12. oddany bezgranicznie swym ideom;
13. jednostka szlachetna, która często popada w konflikt, co ukazuje kontrast;
14. ulega przemianom – z kochanka przeradza się w bojownika;
15. wyobcowany, samotny;
16. buntuje się przeciwko Bogu, zniewoleniu ojczyzny i niesprawiedliwości losu;
17. postać tragiczna;
18. bohater romantyczny jest wewnętrznie rozdarty pomiędzy dwiema sprzecznymi postawami;
19. zakończenie jego losów jest nieszczęśliwe bądź nieznane;
20. kocha naturę, gdyż jest to jedyny twór nieskażony przez cywilizację;
21. człowiek popadający w melancholię, zadumę i tęsknotę;
BOHATER SENTYMENTALNY A ROMANTYCZNY:
– Bohater sentymentalny: jest czuły, łagodny, uczuciowy, skromny, niewinny niczym dziecko. Zawsze nieszczęśliwie zakochany, zrezygnowany, buntuje się przeciwko światu. Kocha naturę i ją szanuje. Samotnik, jednak odczuwa potrzebę zwierzeń i chęć otrzymania pomocy. Niezrozumiany i nieszczęśliwy. Bierny.
– Bohater romantyczny: jest namiętny, dziki, niepohamowany w działaniach, nieprzewidywalny. Tragicznie zakochany, zbuntowany przeciw wszelkim normom społecznym. Kocha wolność i brnie ku jej zaznaniu. Często wywyższa się i gardzi innymi ludźmi, cechuje go egoizm. Jest przekonany o swej wyjątkowości i niezwykłości. Czynny w działaniach, targające nim uczucia popychają go do popełniania zbrodni i grzechów.
PODZIAŁ:
Możemy wyróżnić trzy typy bohatera romantycznego:
1. bohater romantyczny „wewnętrzny”: człowiek ten skupia się na swych uczuciach, przeżywa własne istnienie i liczne targające nim emocje. Poszukuje sensu swojej egzystencji i odpowiedzi na fundamentalne pytania filozoficzne. Często za bardzo skupia się na uczuciach i na sobie, co prowadzi do egoizmu. Analizuje, przeżywa, nazywa każdą najmniejszą emocję.
2. bohater romantyczny „historyczny”: charakterystyczny zwłaszcza dla polskiej literatury epoki romantyzmu. Jego życie i emocje kształtuje dana sytuacja w kraju i cierpienie narodu. Człowiek ten utożsamia się z ogółem i walczy o wolność wszystkich, nie tylko o swoją. Patriota absolutny. Często staje przez trudnym wyborem życiowym – miłość i szczęście czy dobro ojczyzny.
3. bohater romantyczny „wieczny”: człowiek niezwykły, który łączy w sobie pierwiastki Boga i człowieka. Zbliża go to zatem do ideału. Towarzyszy mu jeszcze większe osamotnienie i niezrozumienie niż w przypadku innych typów bohaterów. Często jest odepchnięty przez społeczeństwo. Autorem tego pojęcia jest Cyprian Kamil Norwid.
TYPY BOHATERA ROMANTYCZNEGO:
1. bohater werterowski (na przykład Werter Johanna Wolfganga Goethego) – jest wyjątkowo nadwrażliwy, cierpiący, ma rozdartą duszę. Kocha naturę i często idealizuje ludzi. Czuje się bezradny, co często prowadzi do samobójstwa. Apatyczny, zrezygnowany, depresyjny. Człowiek słaby psychicznie, bierny w działaniu, skupiający się na swym wnętrzu i nieszczęściu. Postać tragiczna, niekiedy obdarzona wybitnym talentem.
2. bohater bajroniczny (na przykład Giaur George’a Byrona) – jest tajemniczy, dumny, pała chęcią buntu i zemsty. Cechuje go chęć działania i podjęcia walki o miłość. Jest odważny i gotów poświęć wiele w imię swych ideałów. Targają nim silne emocje, ale one nie zniechęcają, tylko popychają do działania. Obarczony jest piętnem nieszczęścia. Każdy jego wybór obarczony jest konsekwencjami.
3. polski bohater romantyczny (na przykład Gustaw – Konrad Adama Mickiewicza) – ukazuje cechy typowe dla bohatera romantycznego, jest młody, nadwrażliwy, zbuntowany i osamotniony. Próby samobójstwa bywają zazwyczaj nieudane. Punkt kulminacyjny w jego życiu wywołuje wewnętrzną przemianę i metamorfozę sposobu myślenia. Staje do boju o wolność swej ojczyzny, za którą jest gotów oddać życie. Wielki patriota. Ostateczne losy tego typu bohatera często nie są znane, choć można ich się domyślać.
4. bohater hamletyczny (na przykład Hamlet Williama Szekspira) – postać zagubiona, która nie potrafi odnaleźć się na płaszczyźnie społeczeństwa. Przytłacza go życie – jest ono zbyt trudne i skomplikowane. Bohater bardzo wyobcowany, brzydzący się obłudą, którego dołuje całe zło świata. Przeżywa konflikt pomiędzy myślą a czynem. Drobiazgowo roztrząsa każdy aspekt egzystencji, zatapiając się w mrocznych myślach. Zadaje pytania o sens istnienia.
5. bohater wallenrodyczny (na przykład Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza) – postać bratająca się z wrogiem, aby mu zaszkodzić. Przebiegły i inteligentny. Ponad wszystko stawia dobro ojczyzny, odrzucając normy etyczne i moralne. Jest gotów za nią zginąć, zhańbić się, a nawet mordować. Przekonany o swych dobrych intencjach i czystym sumieniu, sam się rozgrzesza i usprawiedliwia. Honor bohatera wallenrodycznego często bywa splamiony, do dwojakiej oceny.
6. bohater pielgrzym (na przykład bohater liryczny cyklu „Sonety krymskie” Adama Mickiewicza) – jest podróżnikiem, wygnańcem lub zesłańcem, który tęskni za ojczyzną. To ona jest jego prawdziwą miłością. Oprócz podróży właściwych, odbywa też „podróż” w głąb siebie, analizując wszelkie myśli i przekonania.
7. bohater artysta (na przykład Konrad z „III części Dziadów”, Adama Mickiewicza) – jednostka, która się wywyższa i jest przekonana o swej świetności. Pycha pozwala myśleć, że jest lepszy nawet od Boga. Uważa, że tworzona przez niego sztuka jest nieśmiertelna, a więc bliska Najwyższemu. Bohater artysta jest przekonany, że widzi świat inaczej niż reszta ludzi – dostrzega więcej.
8. parodie bohatera romantycznego (Albin bohater „Zemsty” Aleksandra Fredry) – w latach późniejszych tworzono swoiste pastisze bohatera romantycznego. Uwypuklano jego cechy, które często prowadziły do zguby bądź humorystycznych sytuacji.
PRZYKŁADY BOHATERA ROMANTYCZNEGO:
– z literatury polskiej:Gustaw – IV część „Dziadów”, Adam Mickiewicz
– Konrad – III część „Dziadów”, Adam Mickiewicz
– Konrad Wallenrod – „Konrad Wallenrod”, Adam Mickiewicz
– Jacek Soplica – „Pan Tadeusz”, Adam Mickiewicz
– Kordian – „Kordian”, Juliusz Słowacki
– Stanisław Wokulski – „Lalka”, Bolesław Prus
– Hrabia Henryk i Pankracy – „Nie-Boska komedia”, Zygmunt Krasiński
– Maurycy Beniowski – „Beniowski”, Juliusz Słowacki
z literatury zagranicznej:
– Werter – „Cierpienia młodego Wertera”, Johann Wolfgang von Goethe
– Giaur – „Giaur”, George Gordon Byron
– Faust – „Faust”, Johann Wolfgang von Goethe
– Hamlet – „Hamlet”, William Szekspir Kapitan Ahab – „Moby-Dick”, Herman Melville
– Andriej Bolkoński – „Wojna i pokój”, Lew Tołstoj
– Edmond Dantès – „Hrabia Monte Christo”, Aleksander Dumas
kobiece kreacje bohatera romantycznego:
– Karusia – „Romantyczność”, Adam Mickiewicz
– Grażyna – „Grażyna. Powieść litewska”, Adam Mickiewicz
– Balladyna – „Balladyna”, Juliusz Słowacki
POJĘCIA ZWIĄZANE Z BOHATEREM ROMANTYCZNYM:
1. Prometeizm – jest to postawa etyczna, dla której ideałem moralnym jest dobrowolne podporządkowanie działań jednostki dobru większych grup społecznych (naród) lub nawet całej ludzkości. Oznacza bunt przeciwko boskim wyrokom oraz dobrowolne poddanie się cierpieniom w imię szczęścia ogółu. Nazwa ta nawiązuje do mitycznej postaci Prometeusza, który wykradł bogom ogień, by zanieść go ludziom. Taka postać jest gotowa cierpieć za miliony i oddać życie za innych. W Polsce łączy się to z walką narodowowyzwoleńczą. Przykładem bohatera kierującego się prometeizmem jest Gustaw-Konrad Adama Mickiewicza („Dziady”).
2. Mesjanizm romantyczny – jest to mistyczna wiara w posłannictwo własnego narodu wybranego przez Boga do wypełnienia wielkiej misji. Charakterystyczne dla tej postawy jest słynne hasło „Polska Chrystusem narodów” (autor: Adam Mickiewicz), które rozumiano w ten sposób, że męka Polaków wybawi inne narody i zapewni narodowi polskiemu „odrodzenie”. Największy rozkwit tego nurtu przypada w Polsce w okresie pomiędzy powstaniem listopadowym a styczniowym. Mesjanizm łączy w sobie refleksję filozoficzną, religijną i polityczną. Hasło to niesie nadzieję i optymizm.
3. Winkelriedyzm – jest to romantyczny nurt ideowy, którego nazwę utworzono od nazwiska Arnolda Winkelrieda. W Polsce z pojęciem tym nieodzownie kojarzone jest hasło „Polska Winkelriedem Narodów” (autor: Juliusz Słowacki). Jest to odpowiedź na mesjanizm. Winkelriedyzm potępia bierne czekanie i bezsensowne cierpienia, proklamuje czyny i działanie w walce. Podobnie jak w mesjanizmie, jednostka przyjmuje cierpienie lub karę za miliony rodaków. Przykładem jest Kordian z utworu Juliusza Słowackiego.
4. Introspekcja – pojęcie to wywodzi się z psychologii oraz pedagogiki, można jednak zaobserwować ten proces u bohaterów romantycznych. Jest to ciągła obserwacja oraz analiza własnych subiektywnych stanów psychicznych, myśli i przemyśleń. Niemal każda postać z epoki romantyzmu skupia się na swym wnętrzu i targających nią emocjach. Dokładnie analizuje różne decyzje, zanim zostaną podjęte. Poszukuje odpowiedzi. Introspekcja jednym zdaniem ujmując, to wgląd w samego siebie.
5. Choroba wieku (Weltschmerz) – ta tajemniczo brzmiąca nazwa łączy się z epoką romantyzmu. Objawami tego „schorzenia” była apatia, melancholia, smutek, niechęć do życia i świata, rozpacz i chęć odebrania sobie życia. Bardzo podobne do dzisiejszej depresji. Choroba wieku określała zachowania młodych ludzi pierwszej położy XIX wieku. Najbardziej kojarzony z tą podstawową jest Werter z utworu J.W. Goethego. Młodzieniec cierpiał na tak zwany „ból istnienia”. Był wyobcowany, samotny i opętany nieszczęśliwą miłością.
PODSUMOWANIE:
Romantyzm to zwycięstwo uczucia nad rozumem. Twórcy i bohaterowie z tej epoki buntowali się przeciwko niesprawiedliwościom społecznym, pragnęli zaznać wolności absolutnej, nieskrępowanej kajdanami kontroli. Potępiali niewolę, despotyzm i ucisk klas niższych. Wizja świata według bohatera romantycznego oznaczała prawo do suwerenności narodu, w którym każda jednostka będzie stawiała uczucia ponad rozum. Bohater romantyczny jest postacią niejednoznaczną. Często ulega przekształceniom. Osobowości poszczególnych postaci mogą być skrajnie różne. Jeden przykład takiego bohatera to mężczyzna, zapatrzony w swoje wnętrze i bierny w działaniu. Inny może być kobietą, osamotnioną, która mężnie rusza do boju, buntując się przeciwko wszystkiemu. Wszystkich cechuje jednak indywidualizm i młodość. Taka postać jest wierna własnej hierarchii wartości, a także jest przekonana o swej nieprzeciętności. Często odgradza się murem od innych i ucieka w odosobnienie. Bohater romantyczny jest pełen sprzeczności – z jednej strony pragnąłby zbawić zbiorowość, z drugiej zaspokoić swe indywidualne potrzeby duchowe. Najbardziej znani bohaterowie romantyczni to Werter, Kordian, Konrad, Konrad Wallenrod oraz Giaur.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!