CH i H – zasady pisowni
Pisownia ch i h od lat budzi mnóstwo pytań: „Kiedy ch, a kiedy h, kiedy mamy wyjątki, a jak odbierać to fonetycznie?”. Jeżeli chodzi o kwestie fonetyki, to od zawsze nie było żadnej różnicy, bo obie głoski były wymawiane tak samo, więc nie można było stosować takiej reguły jak chociażby przy rz i ż, kiedy (dawniej) r było głoską zmiękczoną. No dobrze, przejdźmy zatem do omówienia pokrótce zasad, kiedy będziemy pisać wyrazy przez ch. Mamy tu kilka dosyć prostych, acz istotnych reguł:
Kiedy w wyrazie z ch zachodzi wymiana na sz; mamy wiele wyrazów, które przechodzą właśnie takie odmiany:
blacha – blaszany, mech – meszek,groch – groszek.
Oczywiście nie byłby język polski sobą, gdyby nie stosował wyjątków od reguły; tutaj też ich kilka mieć będziemy, na przykład:
wataha-watasze2. Kiedy występuje po literze s; tutaj przykładów takich wyrazów możemy mnożyć bez końca: schody, schlebiać, pascha, schemat, schab. Oczywiście jak zwykle musimy wymienić wyjątek, który i tu się pojawi, po s będziemy pisać h, kiedy czytane one będzie jako sz:show, shadow, Shrek, shift.3. Pojawia się w jednej z następujących cząstek rozpoczynających wyrazy: chalko-, chiro-, chondro-, choreo-, chrono-, chryzo-. Przykłady: chalkozyn, chiromancja, chondromalacja, choreografia, chronologia, chryzoberyl. I tu zaskoczenie? Nie będziemy mieli od tego żadnego wyjątku, więc chociaż jedna zasada, która jasno mówi co z czym i nie będzie wyrzucać nam tu kłód pod nogi. Pojawia się na końcu wyrazu i w końcówkach -och, -ach, -ech. Tutaj wyjątkiem od reguły będzie używanie zapożyczeń w stosunku do źródła zapożyczenia (Utah, Allah). Wyrazów z końcówkami -ch mamy co niemiara; jeżeli są one pochodzenia polskiego bez żadnych zapożyczeń, zawsze będziemy pisać go przez ch:duch, mech, strach, zuch, buch, dwóch, ruch, puch, bach, gach, Koch, Zoch, loch, strzech, trzech, pech, węch.Tyle o pisowni ch; jak spostrzegliście, jest to mniej więcej tak proste, jak usmażenie placków ziemniaczanych, więc nic skomplikowanego. Najważniejsze, żebyście umiejętnie korzystali i pamiętali o wyjątkach, bo one bywają zdradliwe i nie zawsze mogą wskazywać, że coś jest nie tak, a jednak może być. Uważajmy, jeżeli już naprawdę nie mamy pewności, to zawsze zostaje ostateczna instancja, czyli zerknięcie do słownika ortograficznego.Pisownia wyrazów z h:Tutaj będzie trzeba wykazać się większą umiejętnością „lania wody”, bo tak naprawdę wyróżniamy tylko kilka zasad, kiedy pisownia h jest uzasadniona, oczywiście z wyłączeniem wyjątków pisowni ch.1. Kiedy h odmieniamy na g, ż, z – w sytuacji, kiedy odmieniamy na wyraz pokrewny czy na inną formę danego wyrazu: wahanie – wagadruh – drużyna
błahy – błaznować
2. H będziemy pisać także po literze z:zharmonizowane, zhańbione, 3. Kiedy będziemy rozpoczynać się od przedrostka hipo-, hiper-, hydro-:hipopotam, hipodrom, hiperbola, hiperbarycznej, hipermarket, hipersoniczny, hydrologia, hydromasaż, hydrauliczne, hydrosfera, hydrostatyka, hipoteczny, hipokryzja, hipochondryk.4. Na początku wyrazów „hałaśliwych”: hol, hałas, hak, hit, huk, harmider, hamak.Oczywiście będą wyjątki w postaci wyrazów, które zaczną się na ch: chimeryczny, chęć, chochla, chyba, chcieć.5. W przedrostkach homo-, helio-, hetero-, hekto-:homoseksualista, homogenizowany, heliocentryczny, heliotrop, heteroseksualnych, heteronormatywny, heterozygota, hektopaskal, hektolitry, hektograficzna.Jeżeli będą wyrazy, które rozpoczynane będą od owych członów, to będziemy teraz wiedzieć, że zawsze napisane muszą być przez h. Nie ma od tego żadnych ustępstw czy wyjątków.Oprócz tych jasnych reguł mamy jeszcze dziesiątki wyjątków od reguł czy też wyrazów, których nie tłumaczy żadna pisownia, więc należałoby je zapamiętać: ohydny, bohater, hołota, honor, herb, hejtować, herbata, hol, harmonia, harmonogram, hotel, hostel, hipster, helikopter, Hermiona.Wyrazów tych można byłoby wypisać do końca życia, a i tak jeszcze byłoby prawdopodobieństwo, że nie wszystkie zostałyby przez nas wypisane. Często szczególnie młodzi uczniowie boją się zadań z odmianami wyrazów na inne z zasadą pisowni chociażby na ch czy h, ponieważ największym problemem są właśnie wyjątki. Dzieci bardzo się gubią, nauczą się regułki, że w końcówkach wyrazów piszemy ch, a nagle pojawia się słowo „Allah” i co? „Jest napisany przez h, a pani uczyła nas, że zawsze będziemy pisać przez c”. Dlatego właśnie mamy te wyjątki od reguły. Przyznam szczerze, że te wyjątki są nawet ważniejsze do zapamiętania niż same reguły, bo na nich najczęściej polegamy. Dlatego musimy o tym pamiętać, tak, aby żaden wyjątek nas nie zaskoczył.Podobnie zresztą z masą wyrazów na h, bo ile wyrazów zaczyna się na ch, to równie dużo zaczyna się na h. Wielu uczniów zwyczajnie nie ma ochoty na to, by uczyć się, kiedy piszemy h, kiedy ch, dlatego tak dużo błędów pojawia się na dyktandach czy podczas pisania różnych pism. Jeszcze raz wspomnę, to naprawdę nie są trudne reguły i trudne zasady, jeżeli będziecie w stanie je opanować, to dyktanda z zasadami pisowni ch i h staną się dla was dużo prostsze.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!