Czas przeszły

Temat wypracowania: Czas przeszły.
Czas przeszły jest kategorią gramatyczną, czyli czasem gramatycznym czasownika. Wskazuje on i nazywa najczęściej czynność lub stan wcześniejszy od dokładnego momentu mówienia lub pisania o nim. Zatem w skrócie: czas przeszły nazywa czynności, które miały miejsce w przeszłości. Również stany, które również miały miejsce w przeszłości.
Czas przeszły stosunkowo tworzy się prosto. W niektórych przypadkach wystarczy odjąć ‘ć’ w bezokoliczniku i czasownik gotowy. Ten czas jest dość regularny, poza kilkoma wyjątkami.
W przeciwieństwie do czasu teraźniejszego w czasie przeszłym występuje podział na rodzaje. W wyniku tego pojawiają się trudności z zapamiętaniem różnicy między formami rodzaju męskiego i niemęskoosobowego, czyli ‘oni’ oraz ‘one’. Nie każdy szybko przyswaja tę wiedzę i popełnia błędy przez długi czas.
Podczas nauki czasu przeszłego mogą się pojawić zagadnienia aspektu. Aspekt jest to kategoria gramatyczna, która wyraża sposób przedstawienia czynności, jak i stanu. Aby ćwiczyć to, najlepiej będzie odpowiadanie na pytanie „co robiłeś/robiłaś?” zamiast pytania „co zrobiłeś/zrobiłaś?”.
Jeżeli chcemy zacząć naukę czasu przeszłego, należy ćwiczyć odpowiadanie na pytania takie jak: „gdzie byłeś/byłaś w poniedziałek?” lub „co robiłeś/robiłaś wczoraj?”. Po napisaniu odpowiedzi najlepiej spytać nauczyciela języka polskiego lub po prostu osoby starszej, która zna się na tym, czy udzieliliśmy poprawnych gramatycznie odpowiedzi.
Warto też poświęcić uwagę popularnemu i krótkiemu czasownikowi ‘być’. Możemy przećwiczyć jego formę w czasie przeszłym, pisząc zdania kto i gdzie był. Na przykład mamy kilka charakterystycznych miast na świecie i następnie piszemy: Kasia nie była w Paryżu, Tomek i Szymon byli w Warszawie, Byłam w Madrycie i tak dalej. Oczywiście o poprawność odpowiedzi pytamy na przykład nauczyciela języka polskiego.
Czyli uczymy się form czasownika ‘być’ w czasie przeszłym za pomocą odpowiadania na pytanie „kto tam był?”. Kamila i Dorota były w kinie, ja nie byłam w parku, oni nie byli na spacerze i tak dalej.
Czasownik ‘być’ w czasie przeszłym:
– liczba pojedyncza

ja – byłem/byłam,
ty – byłeś/byłaś,
on – był,
ona – była,
ono – było,
– liczba mnoga

my – byliśmy/byłyśmy,
wy – byliście/byłyście,
oni – byli,
one – były.
Jak możemy zauważyć w czasowniku ‘być’ zmienia się ‘ć’ na różne końcówki, które z biegiem czasu łatwo zapamiętać. Jeżeli jednak mamy trudność z zapamiętaniem tych końcówek możemy na przykład codziennie zapisywać sobie powyższe formy czasownika ‘być’ w czasie przeszłym. Na początku z zaglądaniem do zeszytu, a później starania się pisać z pamięci, aż w końcu zapamięta się te końcówki.
Ćwiczenia:Warto też ćwiczyć czas przeszły w dialogu, czyli z drugą osobą. Również dobrze jest analizować teksty, w których pojawia się wiele form w czasie przeszłym. Możemy na przykład po przeczytaniu lub po wysłuchaniu tekstu podkreślić wszystkie te formy czasu przeszłego. Rozwinąć możemy przy tym umiejętność czytania ze zrozumieniem i uważnego słuchania.
Natomiast pozostałe czasowniki możemy ćwiczyć w podobny sposób. Wiele podstawowych czasowników w czasie przeszłym jest rozpisanych w różnych książkach języka polskiego. Zatem również możemy je ćwiczyć wyszukując ich w tekście, podczas dialogu, podczas uzupełniania tabelek i tak dalej.
Poza wykonywaniem tradycyjnych zadań z podręcznika i ćwiczeń możemy wykonać loterię form czasowników w czasie przeszłym. Losujemy czasownik w formie podstawowej i następnie wypisujemy jego formę w czasie przeszłym. Możemy napisać liczbę pojedynczą oraz liczbę mnogą, żeby przećwiczyć większą ilość form. Jak już wcześniej wspomniałam następnie pytamy o poprawność napisanych czasowników nauczyciela języka polskiego lub osobę, która się zna.
Aby uczyć się przez zabawę możemy zrobić koło fortuny. Jest do tego potrzebna druga osoba, która przygotuje hasła. Hasłem może być czasownik w formie podstawowej, a następnie by zdobyć punkt będzie trzeba powiedzieć jego formę w czasie przeszłym. Hasło to może być też już jakaś forma i należy podać formę podstawową (na przykład hasło to ‘zrobiliście’ – jest to druga osoba liczby mnogiej z czasownika ‘zrobić’).
W trakcie rozmowy z drugą osobą między innymi o minionym weekendzie również się uczymy form przeszłych. Możemy nawzajem zadawać pytania i odpowiadać na nie o wydarzeniach, które miały już miejsce. Przykładowy dialog wygląda następująco: „Oglądałeś w sobotę mecz?” “Tak, nasi piłkarze byli naprawdę dobrzy! Ciekawe czy Adam oglądał.”. Możemy też po prostu zadawać pytania takie jak: „Co twój brat robił w poniedziałek wieczorem?”, „Co robiliście wczoraj rano w parku?”. Dzięki takiej rozmowie ćwiczymy formę przeszłą.
Podczas nauki poprzez rozmowę z drugą osobą możemy wykonać następujące ćwiczenie. Jedna osoba opowiada o wydarzeniach, które miały już miejsce i mówi złą formę dowolnego czasownika. Następnie druga osoba ma za zadanie wskazanie błędnego czasownika. Na przykład Adam mówi do Basi „Wczoraj szedłyśmy z Agatą przez park.” na co Basia odpowiada, że nie powinno być powiedziane ‘szliśmy’.
Ćwiczymy czas przeszły podczas pisania zdań. Możemy wybrać jeden czasownik i napisać z nim kilka takich samych zdań, ale osoba jest inna. Przykład wygląda następująco:
– ja zrobiłam kanapkę,

– ty zrobiłeś kanapkę,

– Paweł zrobił kanapkę,

– Karolina zrobiła kanapkę,

– dziecko zrobiło kanapkę,

– ja i Tomek zrobiliśmy kanapkę,

– wy zrobiliście kanapkę,

– Adam i Marek zrobili kanapkę,

– Jola i Ola zrobiły kanapkę.

Opowiadając co zrobiły sławne osoby również możemy uczyć się czasu przeszłego. Mogą być to muzycy, sportowcy, tancerze, dziennikarze i tak dalej. Piszemy zdania w stylu: „Leo Messi strzelił dwie bramki podczas ostatniego meczu.”, „Lady Gaga zagrała koncert w miniony weekend.”, „Dziennikarz przeprowadził wywiad z ważną osobą w kraju w piątek.”. Możemy pisać co zrobiła nasza ulubiona gwiazda, ucząc się przy tym.
Wyróżnia się w języku polskim dwa rodzaje czasu przeszłego. Jest to rodzaj czasu przeszłego niedokonanego oraz rodzaj czasu przeszłego dokonanego.
Czas przeszły niedokonany ma na celu wyrażanie czynności przerywanej bądź nieukończonej, która miała miejsce w przeszłości lub powtarzającą się przez jakiś okres czasu. Jest on tworzony od czasowników niedokonanych.
Natomiast o czasie przeszłym dokonanym możemy powiedzieć, że wyraża on czynność, która została ukończona w przeszłości. Może ona mieć związek z teraźniejszością lub nie mieć. Ten czas jest tworzony od czasowników dokonanych. Aoryst jest to archaiczna forma tego czasu w języku polskim.
Niektóre czasowniki mogą wystąpić zarówno w czasie przeszłym dokonanym, jak i niedokonanym. Czasowniki te między innymi: kopać (kopałam i wykopałam), pisać (pisałam i napisałam), wspinać się (wspinałam się i wspięłam się), kosić (kosiłam i skosiłam).
Odmiana ‘czasu przeszłego’ jako rzeczownika w liczbie pojedynczej jest następująca:
– mianownik (kto?, co?, słówko pomocnicze – jest) – czas przeszły,

– dopełniacz (kogo?, czego?, słówko pomocnicze – nie ma) – czasu przeszłego,

– celownik (komu?, czemu?, słówko pomocnicze – przyglądam się) – czasowi przeszłemu,

– biernik (kogo?, co?, słówko pomocnicze – widzę) – czas przeszły,

– narzędnik (z kim?, z czym?, słówko pomocnicze – idę) – czasem przeszłym,

– miejscownik (o kim?, o czym?, słówko pomocnicze – mówię) – czasie przeszłym,

– wołacz (o!) – czasie przeszły.

W czasie przeszłym czasownik odmieniany przez rodzaje. Dodatkowo czasem może się zdarzyć, że dla tych samych czasowników, ich forma przes