Deklinacja
Witam Was, drodzy Użytkownicy. Chciałabym dzisiaj wytłumaczyć Wam, czym jest deklinacja. Pewnie już na lekcjach języka polskiego omawialiście ten temat, ale czy aby na pewno każdy z Was go zrozumiał? Mam nadzieję, że mój tekst będzie dla Was przydatny i pozwoli Wam uporządkować zdobytą wiedzę.
DefinicjaDeklinacja to odmiana wyrazów przez przypadki i liczby. W języku polskim mianem deklinacji określa się również zespół form fleksyjnych wyrazów, które odmieniają się w dany sposób.
W naszym ojczystym języku przez przypadki odmieniają się:
– rzeczowniki;- przymiotniki;- zaimki rzeczowne, przymiotne i liczebne;- liczebniki (poza niektórymi liczebnikami ułamkowymi);- imiesłowy przymiotnikowe.
Przypadki w języku polskim1) Mianownik – odpowiada na pytania: kto? co? (jest). Najczęściej wyraz w formie mianownika pełni funkcję podmiotu w zdaniach. Jeśli zajrzycie do słownika czy encyklopedii, to znajdziecie tam rzeczowniki podane w mianowniku.2) Dopełniacz – odpowiada na pytania: kogo? czego? (nie ma). W zdaniach, w których orzeczenie mówi nam o braku, nadmiarze, przybywaniu lub ubywaniu czegoś, rzeczownik wyrażony w dopełniaczu pełni funkcję podmiotu. Wyraz w zdaniu, który jest wyrażony w dopełniaczu, może również pełnić funkcję dopełnienia.
3) Celownik – odpowiada na pytania: komu? czemu? (się przyglądam). Jest to jeden z najrzadziej używanych przypadków. W zdaniach wyraz, który jest wyrażony w celowniku, pełni funkcję dopełnienia.
4) Biernik – odpowiada na pytania: kogo? co? (widzę). Forma biernika niektórych wyrazów równa jest formie mianownika lub formie mianownika i dopełniacza. Wyraz w zdaniu, który jest wyrażony w bierniku, pełni funkcję dopełnienia.
5) Narzędnik – odpowiada na pytania: z kim? z czym? (idę). Często w zdaniach łączy się z przyimkiem, ale może również występować samodzielnie. W zdaniach wyraz, który jest wyrażony w narzędniku, pełni funkcję dopełnienia. Może też pojawić się w funkcji orzecznika (orzecznik to część orzeczenia imiennego).6) Miejscownik – odpowiada na pytania: o kim? o czym? (mówię). W zdaniach często łączy się z przyimkiem i pełni funkcję dopełnienia.
7) Wołacz – tutaj mamy do czynienia nie z pytaniem, ale z wykrzyknieniem: 0! (witaj). Wołacz służy do zwrotu do adresata, a wyraz w formie tego przypadka nie jest bezpośrednią częścią zdania.
Odmiana rzeczownika przez przypadki – przykładyOdmienimy przez przypadki i liczby rzeczowniki różnych rodzajów gramatycznych.
a) pilot (r. męski; uwaga – mamy tu na myśli przedmiot, a nie osobę pilotującą samolot):Liczba pojedyncza: Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co? pilot Mianownik: kto? co? pilotyDopełniacz: kogo? czego? pilota Dopełniacz: kogo? czego? pilotów
Celownik: komu? czemu? pilotowi Celownik: komu? czemu? pilotom
Biernik: kogo? co? pilota Biernik: kogo? co? piloty
Narzędnik: z kim? z czym? pilotem Narzędnik: z kim? z czym? pilotami
Miejscownik: o kim? o czym? pilocie Miejscownik: o kim? o czym? pilotach
Wołacz: o! pilocie! Wołacz: o! piloty!
b) książka (r. żeński):
Liczba pojedyncza: Liczba mnoga:Mianownik: kto? co? książka Mianownik: kto? co? książkiDopełniacz: kogo? czego? książki Dopełniacz: kogo? czego? książek
Celownik: komu? czemu? książce Celownik: komu? czemu? książkom
Biernik: kogo? co? książkę Biernik: kogo? co? książki
Narzędnik: z kim? z czym? książką Narzędnik: z kim? z czym? książkami
Miejscownik: o kim? o czym? książce Miejscownik: o kim? o czym? książkach
Wołacz: o! (witaj): książko! Wołacz: o! książki!
c) dziecko (r. nijaki): Liczba pojedyncza: Liczba mnoga:Mianownik: kto? co? dziecko Mianownik: kto? co? dzieciDopełniacz: kogo? czego? dziecka Dopełniacz: kogo? czego? dzieci
Celownik: komu? czemu? dziecku Celownik: komu? czemu? dzieciom
Biernik: kogo? co? dziecko Biernik: kogo? co? dzieciNarzędnik: z kim? z czym? dzieckiem Narzędnik: z kim? z czym? dziećmi
Miejscownik: o kim? o czym? dziecku Miejscownik: o kim? o czym? dzieciach
Wołacz: o! dziecko! Wołacz: o! dzieci!d) laboratorium (r. nijaki):Liczba pojedyncza: Liczba mnoga:Mianownik: kto? co? laboratorium Mianownik: kto? co? laboratoriaDopełniacz: kogo? czego? laboratorium Dopełniacz: kogo? czego? laboratoriówCelownik: komu? czemu? laboratorium Celownik: komu? czemu? laboratoriomBiernik: kogo? co? laboratorium Biernik: kogo? co? laboratoriaNarzędnik: z kim? z czym? laboratorium Narzędnik: z kim? z czym? laboratoriamiMiejscownik: o kim? o czym? laboratorium Miejscownik: o kim? o czym? laboratoriachWołacz: o! laboratorium! Wołacz: o! laboratoria!Uwaga! Rzeczowniki, które w liczbie pojedynczej rodzaju nijakiego posiadają końcówkę -um (np. laboratorium), odmieniają się w sposób nieregularny. W liczbie pojedynczej mają taką samą formę we wszystkich przypadkach. Odmieniają się tylko w liczbie mnogiej.
Odmiana przymiotnika przez przypadki – przykłady
W zdaniach przymiotnik dostosowuje swoją formę do rzeczownika, który określa. Oznacza to, że przypadek i liczba przymiotnika i rzeczownika jest taka sama – porównaj: niski stół, niska brama, niskie drzewo.
a) rodzaj męski: niski
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? niski
Dopełniacz: kogo? czego? niskiego
Celownik: komu? czemu? niskiemu
Biernik: kogo? co? niskiego (chłopca) / niski (stół)Narzędnik: z kim? z czym? niskim
Miejscownik: o kim? o czym? niskim
Wołacz: o! niski!
b) rodzaj żeński: niska
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? niska
Dopełniacz: kogo? czego? niskiej
Celownik: komu? czemu? niskiej
Biernik: kogo? co? niską
Narzędnik: z kim? z czym? niską
Miejscownik: o kim? o czym? niskiej
Wołacz: o! niska!
c) rodzaj nijaki: niskie
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? niskie
Dopełniacz: kogo? czego? niskiego
Celownik: komu? czemu? niskiemu
Biernik: kogo? co? niskie
Narzędnik: z kim? z czym? niskim
Miejscownik: o kim? o czym? niskim
Wołacz: o! niskie!
d) rodzaj męskoosobowy: niscy
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? niscy
Dopełniacz: kogo? czego? niskich
Celownik: komu? czemu? niskim
Biernik: kogo? co? niskich
Narzędnik: z kim? z czym? niskimi
Miejscownik: o kim? o czym? niskich
Wołacz: o! niscy!
e) rodzaj niemęskoosobowy: niskie
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? niskie
Dopełniacz: kogo? czego? niskich
Celownik: komu? czemu? niskim
Biernik: kogo? co? niskie
Narzędnik: z kim? z czym? niskimi
Miejscownik: o kim? o czym? niskich
Wołacz: o! niskie!
Odmiana zaimka przez przypadki – przykładyZaimki w zdaniach zastępują następujące części mowy: rzeczowniki, liczebniki, przymiotniki oraz przysłówki. Wyróżniamy więc cztery rodzaje zaimków: rzeczowne, przymiotne, liczebne i przysłowne. Uwaga – zaimki przysłowne nie odmieniają się!a) zaimek rzeczowny – ktoś:
Liczba pojedyncza: Liczba mnoga: Mianownik: kto? co? ktoś Mianownik: kto? co? ktosieDopełniacz: kogo? czego? ktosia Dopełniacz: kogo? czego? ktosiów
Celownik: komu? czemu? ktosiowi Celownik: komu? czemu? ktosiom
Biernik: kogo? co? ktosia Biernik: kogo? co? ktosiów
Narzędnik: z kim? z czym? ktosiem Narzędnik: z kim? z czym? ktosiami
Miejscownik: o kim? o czym? ktosiu Miejscownik: o kim? o czym? ktosiach
Wołacz: o! ktosiu! Wołacz: o! ktosie!
b) zaimek przymiotny – mój:
– rodzaj męski – mój:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? mój
Dopełniacz: kogo? czego? mojego / mego
Celownik: komu? czemu? mojemu / memu
Biernik: kogo? co? mojego / mego (brata) / mój (piórnik)
Narzędnik: z kim? z czym? moim / mym
Miejscownik: o kim? o czym? moim / mym
Wołacz: o! mój!
– rodzaj żeński – moja:
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? moja / ma
Dopełniacz: kogo? czego? mojej / mej
Celownik: komu? czemu? mojej / mej
Biernik: kogo? co? moją / mą
Narzędnik: z kim? z czym? moją / mą
Miejscownik: o kim? o czym? mojej / mej
Wołacz: o! moja! / ma!
– rodzaj nijaki – moje:
Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? moje / me
Dopełniacz: kogo? czego? mojego / mego
Celownik: komu? czemu? mojemu / memu
Biernik: kogo? co? moje / me
Narzędnik: z kim? z czym? moim / mym
Miejscownik: o kim? o czym? moim / mym
Wołacz: o! moje! / me!
– rodzaj męskoosobowy – moi:Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co? moi
Dopełniacz: kogo? czego? moich / mych
Celownik: komu? czemu? moim / mym
Biernik: kogo? co? moich / mych
Narzędnik: z kim? z czym? moimi / mymi
Miejscownik: o kim? o czym? moich / mych
Wołacz: o! moi!
– rodzaj niemęskoosobowy – moje:Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co? moje / me
Dopełniacz: kogo? czego? moich / mych
Celownik: komu? czemu? moim / mym
Biernik: kogo? co? moje / me
Narzędnik: z kim? z czym? moimi / mymi
Miejscownik: o kim? o czym? moich / mych
Wołacz: o! moje! / me!
c) zaimek liczebny – każdy:- rodzaj męski – każdy:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? każdy
Dopełniacz: kogo? czego? każdego
Celownik: komu? czemu? każdemu
Biernik: kogo? co? każdego / każdy
Narzędnik: z kim? z czym? każdymMiejscownik: o kim? o czym? każdym
Wołacz: o! każdy!
– rodzaj żeński – każda:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? każda
Dopełniacz: kogo? czego? każdej
Celownik: komu? czemu? każdej
Biernik: kogo? co? każdą
Narzędnik: z kim? z czym? każdą
Miejscownik: o kim? o czym? każdej
Wołacz: o! każda!
– rodzaj nijaki – każde:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? każde
Dopełniacz: kogo? czego? każdego
Celownik: komu? czemu? każdemu
Biernik: kogo? co? każde
Narzędnik: z kim? z czym? każdym
Miejscownik: o kim? o czym? każdym
Wołacz: o! każde!
Odmiana imiesłowów przez przypadki – przykładyImiesłowy przymiotnikowe przypominają przymiotniki i tak samo jak one odmieniają się przez liczby, rodzaje i przypadki. Są dwa rodzaje takich imiesłowów – czynne i bierne. Imiesłowy przysłówkowe nie odmieniają się!a) Imiesłowy przymiotnikowe czynne zakończone są na -ący. Dobrym przykładem będzie tutaj imiesłów śpiący:- rodzaj męski – śpiącyLiczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? śpiący
Dopełniacz: kogo? czego? śpiącego
Celownik: komu? czemu? śpiącemu
Biernik: kogo? co? śpiącego / śpiący
Narzędnik: z kim? z czym? śpiącym
Miejscownik: o kim? o czym? śpiącym
Wołacz: o! śpiący!
– rodzaj żeński – śpiąca:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? śpiąca
Dopełniacz: kogo? czego? śpiącej
Celownik: komu? czemu? śpiącej
Biernik: kogo? co? śpiącą
Narzędnik: z kim? z czym? śpiącą
Miejscownik: o kim? o czym? śpiącej
Wołacz: o! śpiąca!
– rodzaj nijaki – śpiące:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? śpiące
Dopełniacz: kogo? czego? śpiącego
Celownik: komu? czemu? śpiącemu
Biernik: kogo? co? śpiące
Narzędnik: z kim? z czym? śpiącym
Miejscownik: o kim? o czym? śpiącym
Wołacz: o! śpiące!
– rodzaj męskoosobowy – śpiący:Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co? śpiący
Dopełniacz: kogo? czego? śpiących
Celownik: komu? czemu? śpiącym
Biernik: kogo? co? śpiących
Narzędnik: z kim? z czym? śpiącymi
Miejscownik: o kim? o czym? śpiących
Wołacz: o! śpiący!
– rodzaj niemęskoosobowy – śpiące:Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co? śpiące
Dopełniacz: kogo? czego? śpiących
Celownik: komu? czemu? śpiącym
Biernik: kogo? co? śpiące
Narzędnik: z kim? z czym? śpiącymi
Miejscownik: o kim? o czym? śpiących
Wołacz: o! śpiące!
b) Imiesłowy przymiotnikowe bierne zakończone są na -ny lub -ty. Przejdźmy zatem do przykładów i odmieńmy imiesłowy śpiewany i spuchnięty:- rodzaj męski – śpiewany:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? śpiewany
Dopełniacz: kogo? czego? śpiewanego
Celownik: komu? czemu? śpiewanemu
Biernik: kogo? co? śpiewanego / śpiewany
Narzędnik: z kim? z czym? śpiewanym
Miejscownik: o kim? o czym? śpiewanym
Wołacz: o! śpiewany!
– rodzaj żeński – śpiewana:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? śpiewana
Dopełniacz: kogo? czego? śpiewanej
Celownik: komu? czemu? śpiewanej
Biernik: kogo? co? śpiewaną
Narzędnik: z kim? z czym? śpiewaną
Miejscownik: o kim? o czym? śpiewanej
Wołacz: o! śpiewana!
– rodzaj nijaki – śpiewane:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? śpiewane
Dopełniacz: kogo? czego? śpiewanego
Celownik: komu? czemu? śpiewanemu
Biernik: kogo? co? śpiewane
Narzędnik: z kim? z czym? śpiewanym
Miejscownik: o kim? o czym? śpiewanym
Wołacz: o! śpiewane!
– rodzaj męskoosobowy – śpiewani:Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co? śpiewani
Dopełniacz: kogo? czego? śpiewanych
Celownik: komu? czemu? śpiewanym
Biernik: kogo? co? śpiewanych
Narzędnik: z kim? z czym? śpiewanymi
Miejscownik: o kim? o czym? śpiewanych
Wołacz: o! śpiewani!
– rodzaj niemęskoosobowy – śpiewane:Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co? śpiewane
Dopełniacz: kogo? czego? śpiewanych
Celownik: komu? czemu? śpiewanym
Biernik: kogo? co? śpiewane
Narzędnik: z kim? z czym? śpiewanymi
Miejscownik: o kim? o czym? śpiewanych
Wołacz: o! śpiewane!
– rodzaj męski – spuchnięty:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? spuchnięty
Dopełniacz: kogo? czego? spuchniętego
Celownik: komu? czemu? spuchniętemu
Biernik: kogo? co? spuchniętego / spuchnięty
Narzędnik: z kim? z czym? spuchniętym
Miejscownik: o kim? o czym? spuchniętym
Wołacz: o! spuchnięty!
– rodzaj żeński – spuchnięta:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? spuchnięta
Dopełniacz: kogo? czego? spuchniętej
Celownik: komu? czemu? spuchniętej
Biernik: kogo? co? spuchniętą
Narzędnik: z kim? z czym? spuchniętą
Miejscownik: o kim? o czym? spuchniętej
Wołacz: o! spuchnięta!
– rodzaj nijaki – spuchnięte:Liczba pojedyncza:
Mianownik: kto? co? spuchnięte
Dopełniacz: kogo? czego? spuchniętego
Celownik: komu? czemu? spuchniętemu
Biernik: kogo? co? spuchnięte
Narzędnik: z kim? z czym? spuchniętym
Miejscownik: o kim? o czym? spuchniętym
Wołacz: o! spuchnięte!
– rodzaj męskoosobowy – spuchnięci:Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co? spuchnięci
Dopełniacz: kogo? czego? spuchniętych
Celownik: komu? czemu? spuchniętym
Biernik: kogo? co? spuchniętych
Narzędnik: z kim? z czym? spuchniętymi
Miejscownik: o kim? o czym? spuchniętych
Wołacz: o! spuchnięci!
– rodzaj niemęskoosobowy – spuchnięte:Liczba mnoga:
Mianownik: kto? co? spuchnięte
Dopełniacz: kogo? czego? spuchniętych
Celownik: komu? czemu? spuchniętym
Biernik: kogo? co? spuchnięte
Narzędnik: z kim? z czym? spuchniętymi
Miejscownik: o kim? o czym? spuchniętych
Wołacz: o! spuchnięte!
Mam nadzieję, że mój tekst okazał się przydatny i pozwolił Wam uporządkować zdobytą wcześniej wiedzę.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!