Głoski dźwięczne
Zamień czytanie na oglądanie!
i ucz się szybciej!
GŁOSKI DŹWIĘCZNE
W tej pracy zostanie wyjaśnione, czym są oraz czym się charakteryzują głoski dźwięczne.
Jednak na początku warto przypomnieć sobie kilka podstawowych wiadomości dotyczących budowy aparatu mowy, a także ogólnego pojęcia głosek.
LITERA, GŁOSKA, SYLABA, WYRAZ, ZDANIE
– Litera – znak graficzny będący najmniejszą niepodzielną częścią wypowiedzi pisemnej (przykład: D-z-i-s-i-a-j-H-e-l-e-n-k-a-p-r-z-y-t-u-l-i-ł-a-P-a-w-ł-a.)- Głoska – najmniejszy, niepodzielny dźwięk mowy, który da się wyodrębnić słuchem (przykład: Dzi-i-si-a-j-H-e-l-e-n-k-a-p-rz-y-t-u-li-i-ł-a-P-a-w-ł-a.)- Sylaba – część wyrazu lub wyraz zawierające jedną samogłoskę lub dyftong wymawiane jako jedna całość (przykład: Dzi-siaj-He-len-ka-przy-tu-li-ła-Pa-wła.)- Wyraz – ciąg liter posiadający własne i pełne znaczenie, nie da się go podzielić na mniejsze wyrazy (przykład: Dzisiaj-Helenka-przytuliła-Pawła.)- Zdanie – zespół wyrazów powiązanych zależnościami i zawierający orzeczenie (przykład: Dzisiaj Helenka przytuliła Pawła.).
GŁOSKA A LITERA
Podstawowe różnice:
– głoskę słyszymy i wymawiamy, a litery widzimy i zapisujemy;
– głoska to dźwięk, a litera to znak graficzny.
Najważniejsze zasady:
Jedna głoska może być oznaczeniem połączonych liter, czyli dwuznakiem.
Litera „i”:
– występuje jako samogłoska, gdy znajduje się przed spółgłoską (np. zi – i – m – a) oraz kiedy znajduje się na końcu wyrazu (np. m- a – ki – i)- nie oznacza samogłoski, gdy występuje przed samogłoską (np. ci – a – s – t – k – o)- zawsze oznacza miękkość poprzedzającej spółgłoski.
Przykłady:
– podział na litery: m-o-t-y-l, podział na głoski: m-o-t-y-l- podział na litery: c-h-r-z-ą-s-z-c-z, podział na głoski: ch-rz-ą-sz-cz- podział na litery: s-z-c-z-y-p-c-z-y-k-i, podział na głoski: sz-cz-y-p-cz-y-k-i- podział na litery: c-h-r-z-ą-s-t-k-a, podział na głoski: ch-rz-ą-s-t-k-a- podział na litery: n-i-a-n-i-a, podział na głoski: ń-a-ń-a- podział na litery: d-z-i-u-r-a, podział na głoski: dź-u-r-a- podział na litery: w-i-t-a-m-i-n-a, podział na głoski wi-i-t-a-mi-i-n-a.
BUDOWA APARATU MOWY
Aby dobrze zapoznać się z tym tematem należy w pierwszej kolejności przeanalizować system działania i budowę aparatu mowy. Na aparat mowy składają się narządy mowy, czyli grupa organów, która powoduje wytworzenie i wydobycie dźwięku mowy. Wyróżniamy trzy grupy spośród narządów aparatu mowy, są to:
– aparat oddechowy – płuca, przepona, tchawica oraz oskrzela
– aparat fonacyjny – w krtani składającej się z chrząstek i mięśni rozpięte pomiędzy chrząstką tarczowatą a wyrostkami na ruchomych nalewkowatych chrząstką znajdują się więzadła głosowe. Tworzą one łącznie z fałdami śluzówki parzyste fałdy głosowe mogące zmieniać swoje położenie. Krawędzie tych fałd stanowią więzadła głosowe. Natomiast szpara pomiędzy więzadłami to szpara głosowa. Sposób ułożenia więzadeł jest bardzo ważny i ma spory wpływ zarówno na mówienie, jak i oddychanie. Podczas spokojnego oddechu i wymowy głosek bezdźwięcznych więzadła są rozchylone. Natomiast w trakcie wymowy dźwięcznych elementów mowy więzadła na przemian rozsuwają się i zsuwają.
– aparat artykulacyjny – jest to ta część aparatu mowy, która modyfikuje bezpośrednio strumień powietrza i obejmuje znajdujące się powyżej krtani narządy jam przewodu oddechowego (jama nosowa, jama gardłowa i jama ustna). Wszystkie te narządy da się pogrupować w zależności od tego, czy są ruchome czy nie. Narządy ruchome to między innymi: żuchwa, podniebienie miękkie z języczkiem, język oraz wargi. Natomiast narządy nieruchome to na przykład: podniebienie twarde, dziąsła, zęby. Każdy z wymienionych powyżej narządów w zależności od swojego ustawienia wywołuje inną barwę dźwięku, która dociera do uszu człowieka.JAK POWSTAJĄ GŁOSKI?
Wskutek przepływu powietrza z płuc przez tchawice do górnych narządów mowy, gdzie jest przekształcane, powstaje dźwięk. Dane narządy poprzez odpowiednie ułożenie, otwieranie i zamykanie się oraz blokowanie i uwalnianie strumienia powietrza tworzą odpowiednie warunki do wydobycia określonej głoski.
Głoska to najmniejszy możliwy do usłyszenia i występujący pojedynczo dźwięk mowy.
Głoski dzielimy na:
spółgłoski – dźwięk harmoniczny, w trakcie artykulacji powietrze przepływa przez kanał, ale napotyka przeszkody takie jak zwarcie bądź zbliżenie.
samogłoski – dźwięk harmoniczny i nieharmoniczny; mają zdolność tworzenia sylab; w trakcie którego artykulacji powietrze przepływa przez otwarty kanał.
Ponadto te dwie grupy dzielą się na jeszcze mniejsze zespoły:
1.spółgłoski
1a. podział ze względu na ułożenie wiązadeł głosowych:- dźwięczne – wiązadła głosowe przy ich wymawianiu są zsunięte – b, d, g, w, z, ź, ż (rz), dz, dź, (dzi), dż, m, n, l, ł, r.- bezdźwięczne – więzadła głosowe przy ich wymawianiu nie są zsunięte – p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch (h).1b. podział ze względu na ułożenie języka:
– twarde – środkowa część języka podczas ich wymawiania nie jest uniesiona – np. b, f, ch (h), m, p.- miękkie – środkowa część języka podczas ich wymawiania jest uniesiona – np. ć, ń, zi, j, gi.1c. podział ze względu na sposób ułożenia podniebienia miękkiego względem jamy nosowej:
– ustne – podniebienie miękkie podczas ich wymawiania zasłania wlot do jamy nosowej.- nosowe – podniebienie miękkie podczas ich wymawiania nie zasłania wlotu do jamy nosowej.2.samogłoski:
– -ustne – a, e, e, i, o, u (ó), y
– -nosowe – ą, ęGŁOSKI DŹWIĘCZNE
Dźwięczność to jedna z cech artykulacji głosek, która jest związana z pracą głosek. To dzięki niej jesteśmy w stanie wyróżnić głoski dźwięczne i głoski bezdźwięczne.
W języku polskim dźwięczność pełni funkcję rozróżniania fonemów, czyli wyrazów pary minimalnej (przykład: „kosa” i „koza”), które różnią się jedynie dźwięcznością jednej głoski, a także różnią się znaczeniem (z czego w naszym przykładzie wynika, że „s” i „z” są oddzielnymi fonemami).
GŁOSKA DŹWIĘCZNA A GŁOSKA BEZDŹWIĘCZNA
Skupmy się na podziale głosek na dźwięczne i bezdźwięczne. Jak już wcześniej zostało wspomniane podział na głoski dźwięczne i bezdźwięczne wynika z ułożenia wiązadeł głosowych. Aby sprawdzić, czy dana głoska jest dźwięczna czy też bezdźwięczna należy jedynie przyłożyć palce do szyi na wysokości krtani i wypowiedzieć daną głoskę w izolacji, co oznacza, że w taki sposób, by zabrzmiała wyłącznie ta głoska, czyli na przykład, zamiast wypowiedzieć „tyyy…” powiemy po prostu krótkie „t”. Jeśli w trakcie wymowy pod palcami czujemy drganie, to oznacza, że głoska jest dźwięczna, a jeśli nie – bezdźwięczna.
W tym podziale można odnaleźć tzw. pary głosek, czyli odpowiadające sobie głoski dźwięczne i bezdźwięczne:
b – p
d – t
g – k
w – f
z – s
ź – ś
ż – sz
dz – c
dź – ć
dż – cz
Zapis spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych na końcu i w środku wyrazu w większości przypadkach nie zależy od wymowy. Dlatego z tego powodu, aby upewnić się, jaką głoskę trzeba napisać na końcu lub w środku danego wyrazu, należy:
1. Zmienić jego przypadek:
Przykład (liczba czy liczpa):
Dopełniacz: liczby
Celownik: liczbie
Biernik: liczbę
Narzędnik: liczbą
Miejscownik: liczbie
Wołacz: liczbo
2. Zmienić jego liczbę
Przykład (liczba czy liczpa):
Liczba – liczby
3. Znaleźć jego wyraz pokrewny:
Przykład (liczba czy liczpa):
liczebny
liczbowy
Jeśli odmienimy wyraz „liczba” przez przypadek, liczbę lub znajdziemy od niego wyraz pokrewny już wyraźnie możemy usłyszeć, że w tym wyrazie jest głoska „b”, a nie „p”.
A więc ten wyraz, mimo że mówimy „liczpa” to zapiszemy jako „liczba”.
Spółgłoski dźwięczne, które mają swoje odpowiedniki i stoją na końcu wyrazu zawsze wypowiemy inaczej niż to zapiszemy, czyli wymówimy jako bezdźwięczne, a zapiszemy jako dźwięczne (przykłady: zapiszemy: mróz – wypowiemy: mrós; zapiszemy: ryż – wypowiemy: rysz).
Natomiast te spółgłoski, które nie mają swojego odpowiednika zapiszemy tak samo, jak i wypowiemy dany wyraz (przykłady: zapiszemy: rower i wypowiemy: rower; zapiszemy: parasol i wypowiemy: parasol).
A także w przypadku, gdy w danym wyrazie znajdują się obok siebie głoska dźwięczna i głoska bezdźwięczna, które mają swój odpowiednik to obie stają się bezdźwięczne (przykład: babka – wymawiamy: bapka) bądź dźwięczne (przykład: lic
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!