Historia Języka Polskiego
Historia języka polskiego
Na wstępie omawiania historii języka polskiego, należy podać jego periodyzację, czyli umowny podział kontinuum czasowego w historii.
Zależenie od przyjętych punktów na linii czasu badacze wyróżniają pięć okresów, rozwoju naszego ojczystego języka. Są to kolejno okresy: przedpiśmienny, który trwał od X do połowy XII wieku, staropolski, trwający od X wieku lub połowy XII, do przełomu XV i XVI , średniopolski od końca XVI wieku do końca XVIII wieku, nowopolski rozpoczynający się w XVIII wieku i trwający do roku 1939. Ostatnim okresem trwającym do dnia dzisiejszego jest okres współczesny, umownie rozpoczęty w roku 1939, więc wtedy gdy rozpoczęła się druga wojna światowa. Przedstawiony tutaj podział nie jest jednak tak samo respektowany przez wszystkich badaczy. Główny problem na prawidłowości umieszczenia okresów na osi czasu polega na tym, czy początek epoki staropolskiej powinno się wyznaczać już w dziesiątym wieku, czy dopiero w połowie wieku dwunastego.
W okresie staropolskim odnaleziono pierwsze polskie wyrazy, które zostały zapisane w łacińskich dokumentach, treściami tych wyrazów były głównie imiona i nazwy geograficzne. W obecnym czasie język staropolski nie był skodyfikowany, oznaczało to, że nie został w nim ukończony proces selekcjonowania i formalnego normowania kodu językowego, który mógłby posłużyć ówczesnym ludziom jako model języka standardowego. Bez kodyfikacji kształtowanie ideologii poprawności językowej jest bardzo trudne, a nawet mógłbym się pokusić o stwierdzenie, że niemożliwe. Wynikiem takiego stanu rzeczy był brak unormowanej gramatyki oraz ortografii, wypadkowa tych dwóch rzeczy sprawiała że nie był on używany jako język literacki. W tamtym czasie taką rolę spełniał język łaciński. W tym też języku spisywano wszelkie dokumenty oraz kroniki. Języki narodowe były wtedy uznawane za ,,sermo urbanus’’, co po przetłumaczeniu oznacza, że były traktowane za potoczne lub były one jedynie językami plebsu o pospólstwa. Dopiero na przełomie dziesiątego i jedenastego wieku pierwszymi polskimi słowami były: nazwa Polski oraz imiona jej władców, Mieszka I oraz Bolesława Chrobrego. Najstarszym zabytkiem piśmiennictwa notującym Polskę oraz jej władcę Bolesława Chrobrego jest ,,Żywot pierwszy św. Wojciecha’’, był to utwór hagiograficzny, czyli taki który obejmuje żywoty Świętych i legendy z nimi związane, w tym przypadku było to życie Świętego Wojciecha.
W średniowieczu teksty były spisywane głównie ręcznie, a ich twórcami było duchowieństwo. Na samym początku było to głównie pisarstwo historyczne oraz religijne takie jak kroniki. Kierowane przez mnichów kancelarie władców rozpoczęły swą działalność piśmienniczą. Język polski coraz częściej pojawiał się w tekstach dokumentów dyplomatycznych, dotyczących własności oraz lokacji miast. Warto tu wspomnieć o spisanej w roku 1136, w języku łacińskim tzw. Bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II, uznawana bowiem jest za pierwszy zabytek mowy polskiej.
Ciekawostką jest, że z jedno pierwszych zanotowanych zdań w języku polskim, zostało zanotowane w 1270 roku we Wrocławiu, a zapisane zostało w ten sposób ,, Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai’’, co oznacza (Daj ja pomielę, a ty odpocznij.)
Dopiero w roku 1285 na zjeździe w Łęczycy postanowiono o używaniu języka polskiego obok łaciny w szkołach katedralnych i klasztornych. Wiele bardzo starych zdań w języku polskim zachowało się w rękopiśmiennych księgach sądowych. Najwcześniejsze rękopisy pochodzą z roku 1386.
Od XV wieku duchowni przepisując łacińskie utwory w skryptoriach, dla ułatwienia sobie pracy zbierali lokalne słownictwo polskie dopisując je w przepisywanych ręcznie manuskryptach, tworząc w ten sposób słowniki. U schyłku średniowiecza powstało kilka tego rodzaju słowników. Najstarszy słownik łacińsko-polski, będący pod nazwą ,,Wokabularz trydnecki’’ powstał około 1424 roku.
Najstarszy z druków w języku polskim ukazał się w roku 1475 we Wrocławiu, stało się to 35 lat po wynalezieniu druku przez Jana Gutenberga. Były to wydrukowane modlitwy katolickie ,,Ojcze nasz’’, ,,Zdrowaś Mario’’ oraz ,,Wierzę w Boga’’. Za pierwszą wydaną całkowicie w języku polskim książkę uważa się ,,Raj duszny’’ – modlitewnik Biernata z Lublina, wydrukowany w roku 1513. Znaleziono jednak jakiś czas później jeszcze starszą, wydrukowaną w 1508 roku w Krakowie, a była to ,,Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa’’. Pierwsze elementarze do nauki języka polskiego zostały stworzone w 1539 roku przez Hieronima Wietora w Krakowie.
Procesy Fonetyczne
Do głównych procesów fonetycznych, które zaszły w języku polskim zalicza się:
• Prealabializację, czyli proces fonetyczny polegający na pojawieniu się przed samogłoską o nagłosie /u/ niezgłoskotwórczego. Zaszła np. w języku prasłowiańskim.
Np. ąglь > vąglь > węgiel
• Pojawienie się zmiękczenia głosek przed samogłoskami szeregu przedniego. Np. Sę>SiĄ>Się
• Wprowadzenie przegłosu, proces ten polegał na zmniejszeniu znaczenia opozycji samogłoski przedniej i tylnej po palatalizacji spółgłosek.
Np. nesą>niosę>niesiesz
Niektóre przemiany w zakresie gramatyki
Deklinacja- jest to odmiana wyrazu przez przypadki i liczby. Występuje w językach fleksyjnych.
• Rzeczowniki – ich odmiana uległa uproszczeniu. Ślady tematów spółgłoskowych zachowały się jedynie w tematach nijakich na -en-, -ent-,
(cielę – cielęcia, imię – imienia). W pozostałych tematach forma długa lub krótka rozszerzyła się na wszystkie przypadki. Dominowały końcówki z tematów na -o-, -jo-, i -a-, -ja-, inne zaczęły zanikać, lecz niekiedy dochodziło do tego że się upowszechniały.
• Mianownik- Zaniknęły w nim krótkie tematy, można to interpretować jako pojawienie się w mianowniku formy biernika.
Np. kry>*kry>krew.
• Dopełniacz- końcówki: -y, rozszerzyła się na cały rodzaj żeński, -a, na cały rodzaj nijaki i większość rodzaju męskiego, -u, (miała okres rozchwiania, trwający w pewnym sensie do czasów dzisiejszych), pozostała w pewnych rzeczownikach nieżywotnych, bez większego związku z jej formą pierwotną.
• Celownik- końcówki: -e, pozostała w żeńskich tematach na /a/, -y, pozostała w żeńskich miękkich tematach, -owi, rozszerzyła się na prawie cały rodzaj męski, -ewi, w języku staropolskim sporadycznie zastępowała (owi) w miękkotematowych.
• Biernik- W rodzaju nijakim został równy mianownikowi. W rodzaju męskim biernik pozostał równy mianownikowi dla rzeczowników nieżywotnych, a dla żywotnych stał się równy dopełniaczowi. Prawdopodobną przyczyną był szyk swobodny, który groził dwuznacznością zwrotów, na przykład (matka kocha dziecka i dziecko kocha matka).
Wyjaśnienie rzeczowników nieżywotnych i żywotnych:
Rzeczowniki żywotne- są to takie części mowy, które oznaczają istoty żywe, np. ludzi, zwierzęta, owady.
Rzeczowniki nieżywotne- są to części mowy, które oznaczają istoty nieożywione, np. rośliny, rzeczy.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!