Imiesłów Przymiotnikowy Czynny
DEFINICJA:
Imiesłowy przymiotnikowe to nieosobowa forma czasownika. Są zbudowane na podstawie czasownika, ale na płaszczyźnie gramatycznej można je porównać z przymiotnikiem lub przysłówkiem. Stosowane są w celu wzbogacenia wypowiedzi i przekształcenia niektórych zdań. Imiesłów przymiotnikowy odmieniamy tak samo, jak przymiotnik. Jak odróżnić go zatem od przymiotnika? Musimy zwrócić uwagę, czy pochodzi (został utworzony) od czasownika, jeśli tak, jest to imiesłów przymiotnikowy.
WARTE ZAPAMIĘTANIA:
– Imiesłów przymiotnikowy odpowiada na pytania: „Jaki?”, „Jaka?”, „Jakie?”
– Odmienia się zarówno przez przypadki, liczby oraz rodzaje.
– Imiesłowy przymiotnikowe dzielimy na BIERNE i CZYNNE.
Imiesłów przymiotnikowy CZYNNY:
jego zadaniem jest określenie rzeczownika pod kątem wykonywania jakiejś czynności. Pełni funkcję przydawki [przydawka to część zdania określająca rzeczownik lub zaimek rzeczowny]. Tworzymy go od czasowników niedokonanych. Zakończony jest na: „-ący”, „-ąca”, „-ące”.
Przykłady:
– czasownik „myśleć” + końcówka „ący”/„ąca” = „myślący”/„myśląca”.
– czasownik „pracować” + końcówka „ący”/„ąca” = „pracujący”/„pracująca”.
– czasownik „słuchać” + końcówka „ący”/„ąca” = „słuchający”/„słuchające”.
– czasownik „tykać” + końcówka „ące” = „tykające”.
– czasownik „krzyczeć” + końcówka „ące” = „krzyczące”.
– czasownik „zachęcać” + końcówka „ące” = „zachęcające”.
– czasownik „robić” + końcówka „ący” = „robiący”.
– czasownik „stać” + końcówka „ące” = „stojące”
Z połączonych kombinacji powstały imiesłowy przymiotnikowe czynne.
Przykłady użycia w zdaniach. Skrót „I-p-cz” przy wyraźnie oznacza imiesłów przymiotnikowy czynny:
– Piotrek to chłopak trzeźwo myślący (I-p-cz). →Piotrek to chłopak, który trzeźwo myśli.
– Kasia to kobieta ciężko pracująca (I-p-cz). → Kasia to kobieta, która ciężko pracuje.
– Anna to uczennica zawsze uważnie słuchająca (I-p-cz). → Anna to uczennica, która zawsze uważnie słucha.
– Lubię wyłącznie zegary cicho tykające (I-p-cz). →Lubię wyłącznie takie zegary, które cicho tykają.
– Dzieci za oknem są dziś wyjątkowo głośno krzyczące (I-p-cz). → Dzieci za oknem wyjątkowo dziś głośno krzyczą.
– Niezachęcające (I-p-cz) są recenzje tego filmu → Recenzje tego filmu nie zachęcają.
– To jest szczegół nierobiący (I-p-cz) wielkiej różnicy → Szczegół nie robi wielkiej różnicy.
– Stojące (I-p-cz) od godziny w kolejce do kina dziewczynki zaczęły się niecierpliwić. →Dziewczynki, które od godziny stały w kolejce, zniecierpliwiły się.
PISOWNIA Z „NIE”.
Partykułę „nie” wraz z imiesłowem przymiotnikowym piszemy zawsze ŁĄCZNIE.
Na przykład:
niemający, niewykluczający, nieukazujący, niechroniący, nieuzasadniający, nieobrażający, nieobciążający, niebrudzący, niekrępujący, nierobiący, niepokutujący, niewzmacniający, nieopiekujący się, niewyglądający, nieszokujący, niebłyszczący, nieudający, nic nierobiący, nietańczący, niewzruszający, niekombinujący, niesłyszący, niewidzący.ODMIANA:
a) imiesłowy przymiotnikowe czynne odmieniają się przez RODZAJE.
Ukazane to zostało na przykładzie wyrazu „jeżdżący” („jeździć”):
Uwaga: w liczbie pojedynczej imiesłowy przymiotnikowe mają trzy rodzaje (męski, żeński, nijaki), a w liczbie mnogiej dwa (męskoosobowy i niemęskoosobowy).
– rodzaj męski: jeżdżący
– rodzaj żeński: jeżdżąca
– rodzaj nijaki: jeżdżące
Mężczyzna jest dobrze jeżdż-ący.
Kobieta jest dobrze jeżdż-ąca.
Dziecko jest dobrze jeżdż-ące.
– rodzaj męskoosobowy: jeżdżący
– rodzaj niemęskoosobowy: jeżdżące
Ci chłopcy są dobrze jeżdż-ący na łyżwach.
Te dziewczyny są dobrze jeżdż-ące na łyżwach.
b) imiesłowy przymiotnikowe czynne odmieniają się przez PRZYPADKI (deklinacja).
Ukazane to zostało to na przykładzie wyrazu „śpiewający” („śpiewać”).
Mianownik (kto? co?) – „śpiewający”
Dopełniacz (kogo? czego?) – „śpiewającego”
Celownik (komu? czemu) – „śpiewającemu”
Biernik (kogo? co?) – „śpiewającego”
Nadrzędnik (z kim? z czym?) – „śpiewającym”
Miejscownik (o kim, o czym?) – „śpiewającym”
Wołacz (o!) – „śpiewający”
– Piotr jest dobrze śpiewający.
– Wczoraj na rynku widziałem dobrze śpiewającego muzyka.
– W metrze przysłuchiwałem i przyglądałem się śpiewającemu chłopakowi.
– W Kościele słyszałam pięknie śpiewającego księdza.
– Wczoraj na próbie byłem w parze z niezbyt dobrze śpiewającym kolegą.
– Przecież mówię o tym dobrze śpiewającym wokaliście z zespołu.
– O! Wszyscy śpiewający ludzie!
TROCHĘ HISTORII:
oprócz wyżej wymienionych imiesłowów przymiotnikowych czynnych (niedokonanych), możemy się też spotkać z takimi, które zostały dokonane w przeszłości. Obecnie są jednak rzadko używane i nie tworzy się już nowych. Możemy się jednak natknąć na nie w starszych utworach literackich czy poezji. Teraz są postrzegane jako przymiotniki.
– Przybierają końcówki „ły”, „-ła”, „-łe”.
Na przykład: „zeszły”; „zwiędły”; „zbiegły”; „upadły”; „przywykły”; „przysięgły”; „zmokły”.
PODSUMOWANIE:
Imiesłów przymiotnikowy czynny:
– oznacza czynność lub stan o charakterze stałym lub czasowym;
– zawsze tworzony od CZASOWNIKA;
– odmienia się przed rodzaje, liczby i przypadki;
– z partykułą „nie” piszemy je zawsze ŁĄCZNIE;
– mają końcówkę „-ący”, „-ąca”, „-ące”.
– odpowiadają na pytania: „Jaki?”, „Jaka?”, „Jakie?”
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!