Klasyfikacja błędów językowych
DEFINICJA:
Na początek zdefiniujmy, czym jest błąd językowy. Jest to niezamierzone, nieświadome odejście od zasad systemu językowego. Zasady te usankcjonowane są poprzez zwyczaj językowy (uzus) oraz poczucie językowe środowisk uznawanych za złożone z użytkowników danego języka. Zasady te w wersji zapisanej można znaleźć w poradnikach językowych, słownikach, w szczególności słownikach poprawnej polszczyzny. Zenon Klemensiewicz, znany językoznawca, definiuje błąd językowy jako „uchybienie zwyczajowi powszechnej mowy zwanej kulturalną, niemające oparcia i usprawiedliwienia ani w panującym współcześnie ładzie, systemie językowym, ani w jakiejś starszej lub nowszej dążności ewolucyjnej języka”.
Do takich błędów zaliczamy szereg zjawisk językowych, na przykład wyrażenia niegramatyczne, naruszenia reguł pragmatycznych, odejścia od preskrypcji językowych, błędy (odstępstwa) ortograficzne, a także nietypowe formy interpunkcji bądź jej brak. Błędy mogą być pisane, ale także werbalne (mówione), kiedy osoba przekazująca komunikat nie przestrzega norm, co zaburza odbiór, a osoba odbierająca komunikat źle interpretuje.
WYJĄTKI:
Język polski podległa ciągłym zmianom i pojawiają się nowe twory językowe (neologizmy), które niekoniecznie należy uznać za błędy językowe. Błędami są tylko te nowe elementy w języku, które nie mają w nim uzasadnienia funkcjonalnego. W innej sytuacji zdarza się, że nadawca celowo popełnia błąd, aby osiągnąć określony z góry cel. Znajdziemy taką czynność na przykład w tekstach literackich, marketingowych i reklamowych, a także wypowiedziach o żartobliwym zabarwieniu. Wiele środków stylistycznych i figur retorycznych jest odstępstwami od normy, ale nie błędami.
PRZYCZYNY:
Główną przyczyną powstawania błędów językowych jest nieznajomość zasad, panującej normy oraz brak troski o poprawność wypowiedzi. Liczne błędy mogą oznaczać bierność intelektualną twórcy w tekście pisanym i mówionym, ale też mogą się składać na to czynniki psychologiczne, stresogenne. Pod wpływem zdenerwowania bądź konieczności przemawiania przed gronem osób, nawet osoba bardzo wykształcona i zaznajomiona z wszelkimi zasadami może popełniać błędy językowe. W innych przypadkach błędy mogą być wywołane przez chorobę psychiczną lub dysleksję. Taka osoba nie ma wpływu na kontrolowanie swoich wypowiedzi. Badania naukowców dowodzą, że pisanie tekstu na komputerze angażuje mniejszą część mózgu niż pisanie ręczne, w którym bardziej zważamy na to, co piszemy, z uwagi na konieczność poprawek i przekreśleń. Na komputerze piszemy szybciej niż ręcznie, a ów pośpiech i nieuwaga również mogą być przyczyną błędów. Wiele z nich mogą popełniać też obcokrajowcy, którym przyswojenie skomplikowanych zasad języka polskiego sprawia zazwyczaj wiele trudności. Jak wiadomo, nasz język jest jednym z najtrudniejszych na świecie i często nawet osoby związane z językoznawstwem mają jakieś wątpliwości.
KLASYFIKACJA BŁĘDÓW JĘZYKOWYCH:
BŁĘDY WEWNĄTRZJĘZYKOWE
(błędy, które bezpośrednio naruszają panujące reguły)
1. Błędy gramatyczne, czyli błędy słowotwórcze i rodzajowe. Polegają na wszelkich nieprawidłowościach związanych z fleksją (odmiana przez przypadki, liczby, rodzaje), zastosowanie niepoprawnej końcówki wyrazu.
a) błędy fleksyjne
– wybór niewłaściwej postaci wyraz, na przykład: „widnokręg” zamiast „widnokrąg”; „wziąść” zamiast „wziąć”- nieodmienianie wyrazów, polskich nazwisk, imion, nazw własnych – brak deklinacji lub błędna ich odmiana, na przykład: „zawarcie związku małżeńskiego z Janem Kowalski” zamiast „z Janem Kowalskim”; „książki Aleksandra Fredro” zamiast „Książki Aleksandra Fredry”; „pojadę do Kwidzynia” zamiast „pojadę do Kwidzyna”; „na Węgrach” zamiast „na Węgrzech”- nadawanie niewłaściwego rodzaju, na przykład: „ten pomarańcz” zamiast „ta pomarańcza”; „ten szynszyl” zamiast „ta szynszyla”
– błędne stopniowanie przymiotników, na przykład: „bardziej mądry” zamiast „mądrzejszy”; „bardziej wysoki” zamiast „wyższy”- wybór niewłaściwej postaci tematu fleksyjnego, na przykład „kopła” zamiast „kopnęła”; „myślę o aniole” zamiast „myślę o aniele”
– odmiana wyrazu, który nie ma przypisanego wzorca odmiany, na przykład „wypiłam kubek kakaa” zamiast „wypiłam kubek kakao”; „mieszkają w iglach” zamiast „mieszkają w igloo”
– wybór niewłaściwej końcówki fleksyjnej, na przykład „diabłowi” zamiast „diabłu”; „umią” zamiast „umieją”
– brak poprawnej odmiany czasowników, na przykład „dzieci rozumią” zamiast „dzieci rozumieją”; „nienawidzieć” zamiast „nienawidzić”
b) błędy składniowe (nazywane też błędami syntaktycznymi), czyli błędy związane ściśle z budową zdania i jego konstrukcją.
– naruszenie związku zgody polegające na niedostosowaniu kategorii gramatycznych składnika podrzędnego do kategorii składnika nadrzędnego, na przykład: „do kuchni wszedł Tomek i Piotrek” zamiast „do kuchni weszli Tomek i Piotrek”; „konie biegli szybko” zamiast „konie biegły szybko”; „pies i kot wbiegły na podwórko” zamiast „pies i kot wbiegli na podwórko”
– naruszenie związku rządu, czyli stosowanie biernika tam, gdzie powinno zastosować się dopełniacz, użycie niewłaściwego rzeczownika, czasownika, przymiotnika i (nadużywanie) przyimka, na przykład: „używam naturalne kosmetyki” zamiast „używam naturalnych kosmetyków”; „używać szminkę” zamiast „używać szminki”; „rozróżniać prawdę od fałszu” zamiast „rozróżniać prawdę i fałsz”; „lubię pomarańcze i banany i gruszki i jabłka” zamiast „lubię pomarańcze, banany, gruszki i jabłka”
– używanie przyimków i spójników w niewłaściwym znaczeniu, albo ich błędne używanie, na przykład: „przed i po obiedzie” zamiast „przed obiadem i po obiedzie”; „jechać do Białorusi” zamiast „jechać na Białoruś”; „padał deszcz i wziąłem parasol” zamiast „padał deszcz, więc wziąłem parasol”
– błąd w szyku zdania, a więc wyrazy ułożone niepoprawnie, na przykład: „To w minionych latach nie zdarzało się tak często” zamiast „W minionych latach nie zdarzało się to tak często”
– niepoprawne stosowanie imiesłowowego równoważnika zdania (zakończone na końcówki „-ąc”, „-łszy”, „-wszy”), na przykład: „czytając tę książkę, łzy napływały mi do oczu” zamiast „kiedy czytałam tę książkę, łzy napływały mi do oczu”
– niewłaściwa forma liczebnika, na przykład: „półtora tony węgla” zamiast „półtorej tony węgla”;
2. Błędy leksykalne
a) błędy znaczeniowe (semantyczne), zwane też błędami słownikowymi
– używanie wyrazu w niewłaściwym znaczeniu, na przykład wyraz „dokładnie” użyty z w znaczeniu „właśnie tak”, zamiast „ścisły”, „precyzyjny”
– mylenie znaczeń wyrazów o podobnym brzmieniu, które mają inne znaczenie, na przykład „klimatyzacja” i „aklimatyzacja”; „formować” i „formułować”; „efektowny” i „efektywny”
– używanie pleonazmów, czyli „masło maślane”, na przykład: „cofać się do tyłu”; „spadać w dół”; „okres czasu”; „wracać z powrotem”; „równa połowa”; „kopnięcie nogą”; „sopel lodu”
– nadużywanie zapożyczeń i wyrazów modnych, na przykład: „light”; „fit”; „caffe bar”
b) błędy frazeologiczne – niezamierzone niestosowności połączenia dwóch lub kilku wyrazów w jedno wyrażenie lub zwrot.
– zmiana formy frazeologizmów, na przykład: „ciężki orzech do zgryzienia” zamiast „twardy orzech do zgryzienia”; „szukać przy świecy” zamiast „szukać ze świecą”
– łączenie dwóch elementów niepasujących do siebie, na przykład: „marzenia rozwiały się w gruzy”
– użycie frazeologizmu w niewłaściwym kontekście, na przykład: „spocząć na osiągnięciach” zamiast „spocząć na laurach”
c) błędy fonetyczne (wymawiane)
– błędy w realizacji głosek, na przykład mówienie „idom” zamiast „idą”; „górom” zamiast „górą” lub zbytnie akcentowanie „ą” i „ę”, co nadaje mowie sztuczności
– błędne akcentowanie, na przykład „maTEmatyka” zamiast „mateMAtyka”; „muZYka” zamiast „Muzyka”
– niestaranna i niedbała mowa
– błąd w tempie wypowiedzi
3. Błędy stylistyczne ,czyli naruszenie normy językowej w zakresie użycia środków językowych ze względu na ich wartość stylistyczną. Dobór słownictwa musi być ustosunkowany do rodzaju wypowiedzi, inaczej w formie oficjalnej, naukowej, a inaczej nieformalnej, potocznej. Przykładem takich błędów jest użycie elementów potocznych w mowie oficjalnej, publicznej, naruszenie zasad jasności, prostoty i zwięzłości stylu, niezamierzone nadanie dwuznaczności, używanie zbędnych słów, powtarzanie danego wyrazu w jednym zdaniu, a nawet nadużywanie metafor.
4. Błędy słowotwórcze to najczęściej nowo utworzone słowa, które są niezgodne z normą obowiązującą w języku polskim. Takie błędy mogą zawierać niepoprawne końcówki fleksyjne, niepoprawną podstawę słowotwórczą albo dotyczą tworzenia błędnych i zbędnych neologizmów. Przykładem mogą być wyrazy: „eurosejm”, „psycholożka”, „zwis męski” (krawat), „babciowy” (babciny).
BŁĘDY ZEWNĘTRZNOJĘZYKOWE
(błędy zapisu, związane ze strukturą języka i licznymi zasadami)
1. Błędy ortograficzne, czyli naruszenie zasad zapisu
– używanie niewłaściwych liter i połączeń literowych, brak zgodności z regułą (ó, u, rz, ż, ch, h.), na przykład: „ogurek” zamiast „ogórek”; „dać coś dziecią” zamiast „dać coś dzieciom”; „hoinka” zamiast „choinka”; „cherbata” zamiast „herbata”; „drżegżółka” zamiast „gżegżółka”; „rzonkile” zamiast „żonkile”
– niewłaściwa pisownia łączna i rozdzielna, na przykład: „świeżomalowany” zamiast „świeżo malowany”; „jasno zielony” zamiast „jasnozielony”
– niewłaściwe używanie wielkich liter bądź brak ich używania, na przykład „mieszkam w polsce” zamiast „mieszkam w Polsce”; „anna lewandowska” zamiast „Anna Lewandowska”; „toruń” zamiast „Toruń”; „akcent Brytyjski” zamiast „akcent brytyjski”
– niewłaściwe stosowanie kropek będących skrótami, na przykład: „numer” skrót to „nr”, a nie „nr.”; „doktor” skrót to „dr”, a nie „dr.”
2. Błędy interpunkcyjne to brak stosowania znaków przystankowych lub ich nieumiejętne stosowanie. Mowa tu o kropce, przecinku, średniku, wielokropku, wykrzykniku, znaku zapytania, myślniku, dwukropku. Prawidłowe posługiwanie się znakami interpunkcyjnymi jest bardzo ważne, ponieważ może nadać zdaniu całkiem inny wydźwięk, treść wypowiedzi bądź wprowadzić dwuznaczność. Najczęstszym błędem jest stawianie przecinka w nieodpowiednim miejscu, bądź ich nadmiar, na przykład: „nie spiesz się” – „nie, spiesz się”; „jedzcie, dzieci!” – „jedzcie dzieci!”
3. Błędy graficzne – czyli niezamierzone przestawienie, opuszczenie lub zamiana liter graficznych w pisowni, dotyczy to przede wszystkim pisowni na komputerze, maszynie do pisania.
INNY PODZIAŁ
Istnieje odmienne kryterium podziału błędów ze względu na ich rangę, czyli fakt, w jakim stopniu naruszają normy językowe. Wyróżniamy:
a) błędy rażące – naruszają podstawowe zasady poprawnościowe, ich popełnienie znacząco wpływa na tekst i jego odbiór.
b) błędy pospolite – w przeciwieństwie do poprzedników, nie powodują zazwyczaj poważnego zakłócenia komunikacji i odbioru. Są dość często spotykane.
c) usterki językowe – są to odstępstwa od norm, które naruszają je tylko w niewielkim zakresie
Ze względu na treść przekazu możemy też spotkać się z podziałem na:
a) błędy merytoryczne (rzeczowe) – dotyczą treści pracy, wypowiedzi. Wynikają z braku całkowitego zrozumienia danego tematu (pojęć, określeń, terminów, definicji i nazw)
b) błędy logiczne – błędy powstające w procesie myślowym. Skróty i przeskoki myślowe, pomieszanie przyczyn ze skutkami.
CIEKAWOSTKI:
– Media społecznościowe, blogi, fora dyskusyjne czy ogłoszenia są miejscem najczęściej występujących błędów w Internecie. Co ciekawe, od lat utrwalają się te same powtarzające błędy. Rażącym przykładem jest też brak interpunkcji, co skutecznie utrudnia odbiór czytanego tekstu.
Oto zestawienie najczęściej popełnianych błędów językowych w roku 2020. W nawiasie kwadratowym jest podana poprawna forma zapisu.
– napewno [na pewno]
– wogóle/wogule [w ogóle]
– na prawdę [naprawdę]
– narazie [na razie]
– po za tym/pozatym [poza tym]
– na codzień [na co dzień]
– orginlany [oryginalny]
– muj [mój]
– wziąść [wziąć]
– conajmniej [co najmniej]
– niewiem [nie wiem]
– z przed/zprzed [sprzed]
– jusz [już]
– złodzieji [złodziei]
– dzień dzisiejszy [błąd stylistyczny, prawidłowo: dziś, dzisiejszy, dzisiaj]
– przekonywający [przekonujący]
– włanczać/włańczać [włączać]
– dekold [dekolt]
– zapomnić [zapomnieć]
– 21 lutego obchodzimy Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego.
– Rok 2020 i pandemia wirusa COVID-19, zwanego potocznie koronawirusem/coronawirusem ukazała interesujące zjawisko. Pojawiła się tak zwana „koronamowa” i powstało trochę neologizmów, na przykład: covidowe/cowidowe, koronaferie, koronakryzys, antymaseczkowiec, koronasceptyk, plandemia, koronatime, koronaparty, wyszczepić, covidek.
PODSUMOWANIE:
– Błąd językowy powstaje, kiedy odchodzimy od panujących norm i zasad w języku polskim.
– Czasami popełnianie błędów jest nieuniknione, gdyż ma na ten proces szereg czynników, takich jak stres lub pośpiech.
– Błędy ortograficzne i interpunkcyjne należą do błędów ZEWNĄTRZJĘZYKOWYCH.
– Błędy językowe, dzielone na gramatyczne, leksykalne, frazeologiczne i stylistyczne zaliczamy do błędów WEWNĄTRZJĘZYKOWYCH.
– Styl wypowiedzi i słownictwo zawsze należy dobrać do danych okoliczności, w mowie potocznej są akceptowalne większe odstępstwa od normy niż w piśmie oficjalnym.
– Błędy mogą być rażące i pospolite lub przybierają formę usterki językowej.
ĆWICZENIE:
Przyjrzyj się zdaniom poniżej i przypisanym do nich rodzajom popełnionych błędów. Postaraj się wyjaśnić, która końcówka wyrazu, bądź który wyraz jest niepoprawny i dlaczego.1. Razem z przyjacielami pojechaliśmy na wycieczkę rowerową. – błąd fleksyjny
1a. Razem z przyjaciółmi pojechaliśmy na wycieczkę rowerową. – poprawnie2. Moja kotka długo przyglądała się panowi ogrodnikowi za oknem. – błąd fleksyjny
2a. Moja kotka długo przyglądała się panu ogrodnikowi za oknem. – poprawnie3. Mężczyźni często umią gotować lepiej niż kobiety. – błąd fleksyjny
3a. Mężczyźni często umieją gotować lepiej niż kobiety – poprawnie4. Maciek ciężko pracował w wakacje, wykonując ciężką pracę, aby zarobić na nowy rower. – błąd składniowy
4a. Maciek ciężko pracował w wakacje, aby zarobić na nowy rower. – poprawnie5. Ania i Beata pobiegła na przystanek, bo była spóźniona. – błąd składniowy
5a. Ania i Beata pobiegły na przystanek, bo były spóźnione. – poprawnie6. Rolnik pracował na polu. – błąd składniowy
6a. Rolnik pracował w polu. – poprawnie7. Chciałabym adaptować pieska ze schroniska. – błąd leksykalny
7a. Chciałabym adoptować pieska ze schroniska. – poprawnie8. Kot wspinał się na piętro po schodach. – błąd leksykalny
8a. Kot wchodził na piętro po schodach. – poprawnie9. Janek snuł perspektywy na najbliższe wakacje. – błąd frazeologiczny
9a. Janek snuł plany na najbliższe wakacje. – poprawnie10. Kochani Państwo, piszę ten list ponieważ… – błąd stylistyczny
10a. Szanowni Państwo, piszę ten list ponieważ… – poprawnie11. Pojadę z dziadkami do zakopanego, obejrzę morskie oko i krupówki! – błąd ortograficzny
11a. Pojadę z dziadkami do Zakopanego, obejrzę Morskie Oko i Krupówki – poprawnie12. Bardzo lubię sałatkę z ogurka, marhewki i selera. – błąd ortograficzny
12a. Bardzo lubię sałatkę z ogórka, marchewki i selera. – poprawnie13. Jutro, pójdę wcześniej do szkoły na dodatkowe zajęcia, z matematyki – błąd interpunkcyjny
13a. Jutro pójdę wcześniej do szkoły, na dodatkowe zajęcia z matematyki – poprawnie
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!