Litery
Definicje
Alfabet w języku polskim (zwany też abecadłem) składa się z 32 liter. Litera to najmniejszy niepodzielny znak graficzny, charakterystyczny dla pism głoskowych, odpowiadający zwykle pojedynczemu fonemowi. Fonem z kolei to podstawowa jednostka struktury fonologicznej mowy. Wszystkie zebrane razem litery tworzą właśnie alfabet. Z liter tworzymy słowa, a ze słów – zdania. Małe i wielkie litery
W języku polskim wyróżniamy następujące litery:
a) małe (minuskuły) – a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, s, ś, t, u, w, y, z, ź, ż;b) wielkie (majuskuły) – A, Ą, B, C, Ć, D, E, Ę, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, N, Ń, O, Ó, P, R, S, Ś, T, U, W, Y, Z, Ź, Ż.Pisownię małą lub wielką literą regulują zasady ortograficzne.Litery dodatkoweLitery dodatkowe – występują tylko w wyrazach zapożyczonych, które zachowały oryginalną formę zapisu. Pochodzą z języka łacińskiego i nie są zaliczane do alfabetu polskiego, jednak są niekiedy używane. Są to litery q, v, x.
Zaleca się, aby zawsze używać liter polskiego alfabetu i nie wstawiać na siłę liter q, v, x. Na przykład w Polsce występuje imię Aleks, a nie Alex, Ksawery, a nie Xawery. Są jednak pewne wyrazy, które przyjęły już się w formie oryginalnej i nie zmieniamy ich pisowni. Przykłady: „VAT”, „quasi”, „TV”, „quiz”, „Samung Galaxy”, „aquapark”, „Order Virtuti Militari”, „vlog”, „HIV”, „Xenia”, „Z Archiwum X”, „taxi”. Znaki diaktryczneZnaki diakrytyczne – to znaki graficzne pisma umieszczane nad, pod, obok lub nawet wewnątrz litery, zmieniające sposób jej odczytu i tworzące przez to nową literę. Potocznie nazywane są „ogonkami” i „kreskami”. W języku polskim wyróżniamy dziewięć liter ze znakami diaktrycznymi: ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż.
Warto podkreślić, że w takiej formie występują one tylko w naszym języku. Obecnie toczy się spór o to, czy literę „ł” należy zaliczać do tej grupy, czy po prostu do alfabetu głównego.
Rys historyczny
Starożytni Egipcjanie nie znali liter. Posługiwali się hieroglifami (słowo to oznacza „święte znaki”), które były obrazkami przedstawiającymi dane słowo. Pisma piktograficznego, czyli obrazkowego, używali też Majowie i Aztekowie. Jak więc powstały litery? Nazwa „alfabet” pochodzi od greckich liter – „alfa” i „beta”. Początki alfabetu sięgają czasów Fenicjan, których pismo składało się z 22 znaków, bez samogłosek, zapisywanych od prawej do lewej strony (czyli odwrotnie niż u nas). Fenicjanie nie są jednak uważani za twórców alfabetu, gdyż za najstarszy system alfabetyczny uznaje się pismo protokananejskie powstałe około 1700 roku przed naszą erą. W kolejnych latach alfabet przejęli Grecy, a następnie Rzymianie, wielokrotnie modyfikując go. Początkowo alfabet rzymski (czyli łaciński) liczył 21 znaków, jednak z czasem ewaluował do ostatecznego kształtu (a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, w, x, y.). Największe zasługi w rozpowszechnieniu liter alfabetu w Europie ma Kościół katolicki. Wraz ze chrztem Polski w roku 996 unormował się też polski alfabet. Powstał on w wyniku modyfikacji alfabetu łacińskiego. Polski druk zachował pismo gotyckie do XVII wieku, w odmianie zwanej „szwabachą”. Dopiero u schyłku XVII wieku pojawiały się już całe książki drukowane okrągłą italiką. Jak wiadomo, język polski nie należy do łatwych, toteż „walka” o ortografię i ujednolicenie pisowni trwała całe stulecia. Staropolskie abecadło wyglądało inaczej niż to znane obecnie: „Obiecadło wedle ortografijej pana Kochanowskiego: A à á ą b b’ c ć cz d dz dź dż e è é ę f g h ch i j k l ł m m’ n ń o ò ó p p’ q r rz s ś sz t u w w’ x y z ź ż”. (źródło: Wikipedia). Polskie zasady pisowni zostały ostatecznie ujednolicone dopiero na początku XX wieku.
Litery i dwuznaki
Wyróżniamy siedem dwuznaków: ch, cz, dz, dź, dż, rz i sz. Jak sama nazwa wskazuje, są to dwa znaki, a więc dwie połączone ze ze sobą litery (zapisywane bez spacji), które tworzą jedną głoskę. Inną nazwą określającą dwuznaki jest digraf.Litera a głoska
Litera to znak graficzny. Głoska z kolei to najmniejszy i niepodzielny dźwięk mowy dający się wyodrębnić słuchem. Litery możemy zobaczyć w formie zapisanej, głoski możemy natomiast usłyszeć. Kiedy mamy w wyrazie dwuznak „cz” (np. w wyrazie „czapka”) nie słyszymy liter c i z oddzielnie – słyszymy jedną głoskę. Zazwyczaj jedna litera oznacza jedną głoskę, są jednak wyjątki. Kiedy pojawiają się omówione wyżej dwuznaki, liczba głosek ulega zmianie. Oto przykłady:
– i-n-f-o-r-m-a-t-y-k-a (11 liter, 11 głosek);- b-a-r-sz-cz (7 liter, 5 głosek);- ch-rz-ą-sz-cz (9 liter, 5 głosek);- k-rz-e-s-ł-o (7 liter, 6 głosek);- dż-dż-o-w-n-i-c-a (10 liter, 8 głosek).Pangram
Pangram to krótkie zdanie zawierające wszystkie litery danego alfabetu. Stworzenie pangramu nie jest proste, ale może się okazać świetną zabawą. Wykonaj ćwiczenie i policz, czy każde zdanie ma dokładnie 32 litery:
– Mężny bądź, chroń pułk twój i sześć flag.
–
Chwyć małżonkę, strój bądź pleśń z fugi.
– Dość błazeństw, żrą mój pęk luźnych fig.
– Jeż wlókł gęś. Uf! Bądź choć przy nim, stań!
– Śnij formę klech z wag bądź żółć pustyń.
– Struś czknął. Pędź, bij ćmy! Że ów golf Hań?
– W Mińsku lżą naftę Jóź. Gość brzydł. Pech!
–
Sznur śliw. Chłód gąb. Pot męk. Jaźń żyć. Fe!
[źródło podanych powyżej panagramów: Wkipedia]Ciekawostki– najczęściej używaną literą w polskiej pisowni jest „a”. Na drugim miejscu plasuje się „i”, następnie „e” i „o”, a więc królują samogłoski. Z kolei najrzadziej używaną literą jest „x”;
– najpopularniejsze obecnie alfabety oparte na literach to alfabet łaciński i cyrylica;
– najdłuższe słowo w języku polskim to Konstantynopolitańczykowianeczka – zdrobnienie wyrazu oznaczającego mieszkankę Konstantynopola. Słowo to ma 32 litery;– jednym z najtrudniejszych słów, to znaczy sprawiających najwięcej problemów z pisownią, jest gżegżółka (jest to nazwa ludowa kukułki). Pisownia tego wyrazu odbiega od przyjętych zasad ortograficznych, dlatego należy ją zapamiętać;– za najbardziej polskie słowo uważa się „żółć”, ponieważ składa się ono z samych znaków diakrytycznych: ż-ó-ł-ć;– najpopularniejszy dwuznak w wielu językach to „ch”.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!