nie lepszy czy nielepszy – razem czy osobno

• Ustal stopień: czy to stopień wyższy (lepszy, gorszy; lepiej, gorzej)
• W stopniu wyższym zapisz nie rozdzielnie
• Przy stopniu najwyższym zdecyduj: prawdziwa negacja → nie najlepszy; litota → nienajlepszy
• W stopniu równym przymiotnika/przysłówka pisz łącznie (niedobry, niedobrze)
• W konstrukcjach z niż/od zachowaj rozdzielność (nie lepszy niż, nie większy od)

Dlaczego „nie lepszy” zapisujemy osobno?

Partykułę nie łączymy z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu równym (niedobry, niedokładny, niedobrze), ale w stopniu wyższym zapisujemy ją rozdzielnie: nie lepszy, nie gorszy, nie większy, nie mniejszy; nie lepiej, nie gorzej, nie wyżej, nie niżej. Wynika to z zasady ogólnej ortografii: nie z formami porównawczymi (stopień wyższy) pozostaje oddzielne, ponieważ operator porównania (-szy, -ejszy; -ej, -iej) sygnalizuje kontrast wystarczająco silny, by negacja była odrębna semantycznie i graficznie.

Jak rozpoznać stopień wyższy bez wahania?

Najprościej po morfologii i znaczeniu porównawczym. Przymiotniki w stopniu wyższym kończą się zwykle na -szy/-ejszy (większy, ładniejszy, tańszy, bliższy), a przysłówki na -ej/-iej (wyżej, niżej, szybciej, częściej). Dodatkowo istnieją formy nieregularne: lepszy, gorszy; lepiej, gorzej. Jeżeli w zdaniu pojawia się relacja „od kogo/czego” lub „niż kto/co”, to niemal pewny znak, że to stopień wyższy: „nie lepszy od rywala”, „nie wyżej niż 2 metry”.

Czy istnieje poprawna forma „nielepszy”?

W języku ogólnym nielepszy jako zrost z nie jest niepoprawny – poprawna forma w stopniu wyższym to wyłącznie nie lepszy. Wariant łączny może pojawiać się sporadycznie w starszych tekstach lub jako efekt hiperpoprawności, ale według współczesnych zasad pisowni należy go uznać za błąd ortograficzny. Analogicznie: piszemy nie gorszy, nie większy, nie mniejszy, nie starszy, nigdy: niegorszy, niewiększy, niestarszy (w stopniu wyższym).

„Nie najlepszy” czy „nienajlepszy”? Jaka jest różnica znaczeniowa?

Stopień najwyższy dopuszcza dwa zapisy, które niosą różne sensy: nie najlepszy to prosta negacja („to nie jest najlepszy projekt” – może być dowolnie słaby), a nienajlepszy to litota („wynik nienajlepszy” ≈ „raczej przeciętny, nie najgorszy”). Ten kontrast tłumaczy, dlaczego przy superlatywie pojawia się wariant łączny – tworzy odrębny, utrwalony sens oceny umiarkowanej. Warto jednak podkreślić: różnica ta dotyczy superlatywu (najlepszy/najlepiej), a nie stopnia wyższego.

Jak pisać z „nie” w zdaniach porównawczych z „od” i „niż”?

Jeżeli po przymiotniku lub przysłówku stoi od lub niż, mamy konstrukcję porównawczą, co niemal zawsze oznacza stopień wyższy. Stosujemy zapis rozdzielny: „telefon nie lepszy od poprzedniego”, „gra nie szybsza niż wczoraj”, „płyn nie gęstszy od wody”, „jest nie dalej niż 5 km”, „poszło nie gorzej niż na próbnej maturze”.

Najczęstsze pułapki w praktyce uczniowskiej

Trudności dotykają zwykle form nieregularnych i nazwy wielkości liczbowych. Warto zapamiętać zestaw podstawowych par i ich pisownię.

Jak rozstrzygać w trudnych kontekstach składniowych?

W zdaniach z przeczeniem kryjącym ocenę („to bynajmniej nie lepszy wybór”, „nie znacznie lepszy, ale tańszy”) nadal piszemy rozdzielnie, bo rdzeń formy pozostaje porównawczy. Dodatkowe partykuły (bynajmniej, wcale, w ogóle) nie wpływają na łączność, a jedynie wzmacniają negację.

Jak to bywa na lekcji i na maturze?

Na egzaminach (ósmoklasisty i maturalnym) sprawdzane są kompetencje językowe, w tym ortografia. Typowe polecenie: wskaż poprawną pisownię formy z nie albo uzasadnij wybór zapisu. Konstrukcje porównawcze w krótkich testach często wabią błędem „nielepszy”, dlatego warto odruchowo rozpoznawać stopień wyższy i trzymać się reguły rozdzielnej pisowni.

Przykłady z objaśnieniem: kiedy rozdzielnie, kiedy łącznie?

Pisownia rozdzielna (stopień wyższy): „To model nie lepszy od wersji z 2022 roku”, „Uczeń napisał nie gorzej niż na próbnej”, „Wydatek nie mniejszy niż 500 zł”, „Słup nie wyżej niż 3 metry”. Pisownia łączna w litocie (superlativ): „Wynik nienajlepszy jak na te możliwości”, „Forma nienajgorsza, ale wymaga szlifu”. Pisownia rozdzielna w superlativie (prawdziwa negacja): „To nie najlepszy moment na debiut”.

Krótka ściąga użytkowa: formy, które warto znać

– Przymiotniki (stopień wyższy): nie lepszy, nie gorszy, nie większy, nie mniejszy, nie starszy, nie młodszy, nie bliższy, nie dalszy, nie wyższy, nie niższy, nie droższy, nie tańszy

– Przysłówki (stopień wyższy): nie lepiej, nie gorzej, nie wyżej, nie niżej, nie szybciej, nie wolniej, nie dalej, nie bliżej, nie częściej, nie rzadziej

– Superlativ – litota (łączna): nienajlepszy, nienajgorszy, nienajmniejszy, nienajwiększy, nienajwyżej, nienajgorzej

Na koniec: jak mówić i pisać precyzyjnie?

– Rozpoznawaj stopień: to decyduje o pisowni

– Dbaj o sens: litota łagodzi, negacja obala najwyższą ocenę

– W porównaniach z „od/niż” trzymaj rozdzielność

– Unikaj form „niel-” w stopniu wyższym — to najczęstszy błąd

Do przemyślenia na kolejny trening językowy

– Kiedy łagodna ocena (litota) jest bardziej adekwatna niż prosta negacja w Twoich tekstach?

– Czy potrafisz przeformułować zdanie z porównaniem tak, by zmienić jego wydźwięk z negacji na litotę i odwrotnie?

– Jakie inne formy w stopniu wyższym budzą Twoje wątpliwości i jak rozstrzygniesz ich pisownię, stosując powyższy algorytm?