Odmiana czasownika
Czasownik to część mowy określająca odbywające się czynności oraz niektóre stany osób, istot żywych, rzeczy lub zjawisk. Spośród wszystkich części mowy, to właśnie czasownik w największym stopniu podlega odmianie. W zdaniu najczęściej pełni funkcję ORZECZENIA. Odmiana czasownika jest też nazywana koniugacją.
Podstawowe pytania, na które odpowiada czasownik, to:
– Co robi?– Co się z nim dzieje?
– W jakim jest stanie?
Przykłady czasownika: „być”, „spać”, „iść”, „śpiewać”, „świecić”, „wiać”, „gwizdać”, „wisieć”, „leżeć” itp.
Przykładowe zdanie z użyciem czasownika:
– Piotr idzie do swojego kolegi.
Czasownikiem tutaj jest słowo „idzie”, gdyż odpowiada na pytanie „co robi?”
– Śnieg szybko topnieje.
Czasownikiem tutaj jest słowo „topnieje”, gdyż odpowiada na pytanie „co się z nim dzieje?”
Czasowniki odmieniają się przez:
1. RODZAJE
2. OSOBY
3. LICZBY
4. CZASY
5. TRYBY
6. STRONY
1. Odmiana czasownika przez RODZAJEW języku polskim wyróżniamy następujące rodzaje:
– liczba pojedyncza: żeński, męski i nijaki
– liczba mnoga: rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy.
Liczba pojedyncza:
1. Przykład zdania z odmianą żeńską: Kasia upiekła ciasto.
Czasownikiem jest słowo „upiekła”, które uległo odmianie adekwatnie do płci osoby wykonującej tę czynność. Ona upiekła.
2. Przykład zdania z odmianą męską: Piotrek napisał sprawdzian.
Czasownikiem jest słowo „napisał”, które uległo odmianie adekwatnie do płci osoby wykonującej tę czynność. On napisał.
3. Przykład zdania z odmianą nijaką: Krzesło stało wcześniej w kuchni.
Czasownikiem jest słowo „stało”, które uległo odmianie adekwatnie do rodzaju nijakiego. Ono stało.
Liczba mnoga:
Są to czasowniki, które w liczbie pojedynczej przyjęłyby rodzaj męski.
1. Przykład zdania z odmianą męskoosobową: Chłopcy posprzątali razem park.
Czasownikiem jest słowo „posprzątali”, które uległo odmianie w liczbie mnogiej.
Oni posprzątali.
Są to czasowniki, które w liczbie pojedynczej przyjęłyby rodzaj żeński lub nijaki.
2. Przykład zdania z odmianą niemęskoosobową: Dziewczyny grały w siatkówkę.
Czasownikiem jest słowo „grały”, które uległo odmianie w liczbie mnogiej.
One grały.
2. Odmiana czasownika przez OSOBY.
To oznaczenie wykonawcy czynności, czyli podmiotu.
Wyróżniamy:
– pierwsza osoba: ja i my
Przykładowe zdania: (ja) Piszę pamiętnik. (my) Piszemy pamiętnik.
– druga osoba: ty i wy
Przykładowe zdania: (ty) Piszesz pamiętnik. (wy) Piszecie pamiętnik.
– trzecia osoba: on, ona, ono i oni
Przykładowe zdania: Kasia (ona) pisze pamiętnik. Piotr (on) pisze pamiętnik. Dziecko (ono) pisze pamiętnik. Przyjaciele (oni) piszą pamiętnik.
W przypadku pierwszej osoby mamy nadawcę komunikatu.
W przypadku drugiej osoby podmiot i odbiorca komunikatu to ta sama osoba.
W przypadku trzeciej osoby oznacza kontekst, który nie jest ani nadawcą, ani odbiorcą.
! Czasownik to jedyna część mowy, która odmienia się przez osoby.
3. Odmiana czasownika przez LICZBY
– Liczba pojedyncza:
1. ja (na przykład: Ja idę do szkoły.)
2. ty (na przykład: Ty idziesz do szkoły.)
3. on, ona ono (na przykład: Piotrek/Kasia/Dziecko idzie do szkoły.)
– Liczba mnoga:
1. my (na przykład: My idziemy do szkoły.)
2. wy (na przykład: Wy idziecie do szkoły.)
3. oni, one (Chłopcy/Dziewczęta idą do szkoły.)
Jak widać w tym przypadku czasownik odmienia się w zależności od liczby pojedynczej lub mnogiej wykonawcy czynności.
4. Odmiana przez CZASY
Kategoria czasu określana jest na trzy sposoby:
– czas teraźniejszy – gdy czynność odbywa się w tej chwili (na przykład: Robię jajecznicę.)
– czas przeszły – gdy czynność już się odbyła (na przykład: Zrobiłam jajecznicę.)
– czas przyszły – gdy czynność dopiero się odbędzie (na przykład: Zrobię jajecznicę).
5. Odmiana czasownika przez TRYBY
– tryb oznajmujący (orzekający) – czynności, które realnie się odbywają, odbywały lub będą odbywały.
Przykład zdania: Zrobię zakupy.
– tryb przypuszczający – czynności pomyślane, potencjalne, hipotetyczne.
Przykład zdania: Zrobiłabym zakupy.
– tryb rozkazujący – pełni funkcję impresywną, czyli nakłaniającą do określonych zachowań; służy do wyrażania polecenia, zakazu, życzenia.
Przykład zdania: Zrób zakupy!
6. Odmiana czasownika przez STRONY
– strona czynna – oznacza proces, w którym podmiotem jest wykonawca czynności, a dopełnieniem odbiorca.
Przykład zdania: Piotrek będzie pływał na basenie. Kasia myje naczynia.
– strona bierna – oznacza uleganie jakiejś czynności.
Przykład zdania: Piotrek jest zanurzony w basenie. Naczynia są myte przez Kasię,
– strona zwrotna – używana, gdy czynność skierowana jest na swojego odbiorcę (podmiot jest jednocześnie wykonawcą czynności).
Przykład zdania: Nauczyłem się dziś czegoś nowego. Umyłam naczynia. Byłem na basenie.
Czasowniki, które występują tylko w stronie czynnej, nazywamy czasownikami nieprzechodnimi.
Czasowniki, które mają stronę czynną i bierną, nazywamy czasownikami przechodnimi.
Kilka słów o czasowniku:
Czasownik może być też dokonany lub niedokonany.
– czasownik dokonany przekazuje informację o czynności, która już się wydarzyła.
Przykładowe zdanie: Wczoraj grałam w piłkę nożną.
– czasownik niedokonany przekazuje informację o czynności, która się jeszcze nie wydarzyła.
Przykładowe zdanie: Jutro będę grać w piłkę nożną.
Niemal każde zdanie zawiera w sobie czasownik. Wyrażenia, które go nie mają, nazywamy równoważnikami zdania.
Zdanie z czasownikiem: Wczoraj odwiedziłem przyjaciółkę.
Zdanie z równoważnikiem zdania: Odwiedziny u przyjaciółki.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!