Odmiana liczebników
Liczebniki są samodzielną częścią mowy. Liczebniki dzielimy na kilka grup. Wyróżniamy więc:- liczebniki główne – wskazujące na ilość czegoś (np. jeden, trzy, sześćdziesiąt, sto itd.),- liczebniki porządkowe – określające kolejność (np. np. pierwszy, trzeci, sześćdziesiąty, setny),- liczebniki zbiorowe – używamy ich, gdy określamy liczbę istot młodych, niedorosłych (np. czworo kociąt, kurcząt), rzeczowników występujących tylko w liczbie mnogiej (np. dwoje skrzypiec, drzwi) oraz gdy odnosimy się do grupy osób różnej płci (np. dwadzieścioro uczniów, jeśli w klasie są chłopcy i dziewczynki; trzydzieścioro studentów – jeśli w skład grupy wchodzą studenci i studentki),- liczebniki ułamkowe – używamy ich, gdy odnosimy się nie do całości, lecz do jakiejś części (np. dwie trzecie, pół, półtora). Liczebniki możemy też podzielić na określone i nieokreślone:- liczebniki określone nazywają określoną liczbę osób, przedmiotów, zjawisk itp., – liczebniki nieokreślone wskazują przybliżoną liczbę, np. kilka, kilkanaście, kilka tysięcy. Inny podział liczebników:- liczebniki proste – np. dziesięć, złożone, np. trzysta, osiemdziesiąt,- liczebniki wielowyrazowe – np. dwadzieścia trzy, cztery tysiące pięćset jeden.Odmiana liczebników jest dosyć złożona, ale określają ją pewne reguły. Wystarczy się ich nauczyć, aby opanować sztukę odmiany liczebników.(Nie będę mówić tutaj o pisowni, choć bardzo często uczniowie popełniają różne błędy w pisowni liczebników – np. liczebnik sześć zapisują jako „szejść”. Niektórym zdarza się też gubić literki w liczebnikach złożonych typu sześćdziesiąt, pięćdziesiąt).ODMIANA LICZEBNIKÓW1) Liczebniki główne odmieniają się one przez przypadki i rodzaje. Np. liczebnik „jeden” przyjmuje trzy formy rodzajowe w liczbie pojedynczej (rodzaj męski, żeński i nijaki: jeden dzień, jedna noc, jedno słowo), zaś w liczbie mnogiej dwie formy (rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy, np. jedni marynarze, jedne studentki). Liczebnik „dwa” występuje w trzech formach: męskoosobowej (dwaj chłopcy), nieosobowej męskiej i nijakiej (dwa rowery, dwa okna, dwa źródła), żeńskiej (dwie koleżanki, dwie róże). Liczebnik „trzy” przyjmuje następujące formy: dla rodzaju męskoosobowego (trzej koledzy, żołnierze), i dla rodzaju niemęskoosobowego (trzy stoły, trzy harcerki, trzy łyżki, trzy wiadra).Te formy rodzajowe mają pozostałe liczebniki główne (np. siedmiu marynarzy, siedem talerzy, siedem okien; stu kolegów, sto ulic, sto mórz).
Odmiana przez przypadki może wyglądać następująco:
Mianownik: dwaj koledzy, dwie koleżanki, dwa morza
Dopełniacz: dwóch kolegów, dwóch koleżanek, dwóch mórz
Celownik: dwóm kolego, dwóm koleżankom, dwóm morzom
Biernik: dwóch kolegów, dwie koleżanki, dwa morza
Narzędnik: dwoma kolegami, dwiema koleżankami, dwoma morzami
Miejscownik: dwóch kolegach, dwóch koleżankach, dwóch morzach
Wołacz: o! dwaj koledzy!, dwie koleżanki!, dwa morza!
Liczebniki główne nie odmieniają się przez liczby, gdyż wskazują one określona liczbę kogoś lub czegoś.2) Odmiana liczebników zbiorowych jest nieco trudniejsza.Podaję kilka przykładów odmiany rzeczowników zbiorowych przez przypadki:Mianownik: dwoje, troje, czworo skrzypiec, drzwi, nożyc, kurczątDopełniacz: dwojga, trojga, czworga skrzypiec, drzwi, nożyc, kurcząt
Celownik: dwojgu, trojgu, czworgu skrzypiec, drzwi, nożyc, kurcząt
Biernik: dwoje, troje,czworo skrzypiec, drzwi, nożyc, kurcząt
Narzędnik: dwojgiem, trojgiem, czworgiem skrzypiec, drzwi, nożyc, kurcząt
Miejscownik: dwojgu, trojgu, czworgu skrzypiec, drzwi, nożyc, kurcząt
Wołacz: o! dwoje, troje, czworo skrzypiec, drzwi, nożyc, kurcząt3) Liczebniki porządkowe odmieniają się przez liczby, rodzaje i przypadki. Ich odmiana jest dosyć prosta i regularna. Podaję kilka przykładów:
Liczba pojedyncza:
Mianownik: trzeci tom, trzecia paczka, trzecie miejsceDopełniacz: trzeciego tomu, trzeciej paczki, trzeciego miejsca
Celownik: trzeciemu tomowi, trzeciej paczce, trzeciemu miejscu
Biernik: trzeci tom, trzecią paczkę, trzecie miejsce
Narzędnik: trzecim tomem, trzecią paczką, trzecim miejscem
Miejscownik: trzecim tomie, trzeciej paczce, trzecim miejscu
Wołacz: trzeci tomie! trzecia paczko! trzecie miejsce! Liczba mnoga:
Mianownik: trzecie tomy, paczki, miejsca
Dopełniacz: trzecich tomów, paczek, miejsc
C. trzecim tomom, paczkom, miejscom
B. trzecie tomy, paczki, miejsca
N. trzecimi tomami, paczkami, miejscami
Ms. trzecich tomach, paczkach, miejscach
W. o! trzecie tomy! paczki! miejsca!4) Liczebniki ułamkowe – odmianaW przypadku liczebników ułamkowych warto zwrócić uwagę na liczebnik „półtora”, który przyjmuje też postać „półtorej”. Pierwsza forma łączy się z rzeczownikami rodzaju męskiego, zaś druga z rzeczownika rodzaju żeńskiego. Powiemy np. półtora bochenka chleba, ale: półtorej szklanki mleka.5) Jak zapisujemy daty?Istotne jest stosowanie poprawnej formy odmiany dat, zwłaszcza w liczebnikach wielowyrazowych: porządkowych i głównych. W przypadku liczebników porządkowych mówimy: Dziś jest (który?) pierwszy (dzień) września, trzeci marca, dwudziesty lipca. Wyrażenie „w roku 1982” czytamy: w roku tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym drugim – odmieniamy tutaj słowa oznaczające dziesiątki i jedności. Maciek urodził się w 2008 roku: w dwa tysiące ósmym roku.
6) Jeśli chodzi o wielowyrazowe liczebniki główne, stosujemy odmianę prostszą – gdy odmieniamy człony nazywające dziesiątki i jedności – lub odmieniamy wszystkie słowa, np. w dopełniaczu: Zabrakło nam dwóch tysięcy pięciuset czterdziestu ośmiu złotych.
7) W liczebnikach wielowyrazowych może pojawić się liczebnik jeden, którego nie odmieniamy, np. Spotkałem dwudziestu jeden kolegów.Podane wyżej przykłady nie wyczerpują zakresu tematu odmiany liczebników. Stanowią jedynie wprowadzenie do tego zagadnienia.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!