Odmiana przez przypadki
Pierwsze formy obecnej odmiany przez przypadki zostały opracowane już w IV wieku przed naszą erą przez Greków, od których zostały one przyjęte i przetłumaczone przez Rzymian na łacinę.
W języku polskim rzeczowniki odmieniają się przez przypadki. Przez przypadki odmieniają się liczebniki, zaimki, przymiotniki i rzeczowniki, ale nie czasowniki – zamiast nich używamy imiesłowów, które się również odmieniają.
Odmianę przez przypadki nazywa się deklinacją. Występuje w wielu językach, na przykład w języku polskim czy rosyjskim. Przykładem takiego języka, w którym deklinacja NIE występuje, jest język angielski.
Dzięki odmianie przez przypadki łatwiej jest zrozumieć, jaką relację mają poszczególne wyrazy w zdaniu.
Przypadków w naszym języku jest siedem, a każdy z nich – poza ostatnim – odpowiada na pytanie, które ułatwia dobranie odpowiedniego przypadku do słowa, które chcemy napisać.
Tymi przypadkami, i pytaniami, na które odpowiadają, są:
1. Mianownik – kto? co? – „Kto to jest?”, ”Co tu się znajduje?”;
2. Dopełniacz – kogo? czego? – „Kogo z nami nie ma?”, ”Czego wam brakuje?”;
3. Celownik – komu? czemu? – „Komu dziś podpadłeś?”, ”Czemu się tak mocno przyglądasz?”; Zauważ, że nie chodzi tu o pytanie „czemu” w znaczeniu ”dlaczego”, tylko w znaczeniu ”jakiej rzeczy”;
4. Biernik – kogo? co? – „Kogo tam widzisz?”, ”Co tam znalazłeś?”; Łatwo pomylić pierwsze pytanie biernika z pierwszym pytaniem dopełniacza (”kogo?”) oraz drugie pytanie biernika z drugim pytaniem mianownika (”co?”);
5. Narzędnik – (z) kim? (z) czym? – „Kim jesteś dla swojego narodu?”, ”Z czym tu przyszedłeś?”;
6. Miejscownik – o kim? o czym? – „Powiedz mi historię o tym, o kim opowiadałeś mojemu bratu.”, ”O czym chcesz porozmawiać?”;
7. Wołacz – nie ma pytania, ale przyjęło się stawiać zamiast niego wykrzyknienie „O!” lub ”Och!” – „Och! Heroldzie!”, ”O, Różo!”
Poniżej zostanie przedstawiona przykładowa deklinacja dla zestawu słów „biegnąca szara mysz”:
1. Mianownik (kto? co?) – Biegnąca szara mysz;
2. Dopełniacz (kogo? czego? – Biegnącej szarej myszy;
3. Celownik (komu? czemu?) – Biegnącej szarej myszy;
4. Biernik (kogo? co?) – Biegnącą szarą mysz;
5. Narzędnik (z kim? z czym?) – (z) Biegnącą szarą myszą;
6. Miejscownik (o kim? o czym?) – O biegnącej szarej myszy;
7. Wołacz (o!) – Och, biegnąca szara myszy;
Uważaj na słowa, które w różnych przypadkach brzmią tak samo. W zdaniach będziesz mógł rozpoznać ich przypadek tylko dzięki kontekstowi, bez niego będzie to niemożliwe.
Gdyby deklinacja się nie rozwinęła w Polsce, zdanie „Młodego chłopca chciał poznać jego ojciec” brzmiałoby „Młody chłopiec chciał poznać jego ojciec”, co można zinterpretować odwrotnie niż docelowy przekaz. W takim przypadku albo wszystkie zasady układania zdań znacznie by się różniły, albo wszystkie komunikaty stałyby się wielokrotnie mniej zrozumiałe.
W mowie potocznej dopuszcza się odmianę wielu słów, których oficjalnie nie powinno się odmieniać. Do tych słów należą między innymi „kakao” i „logo”.
Innymi słowami, których się nie odmienia, są na przykład: „wideo”, „guru”, „salami”.
Żeby łatwiej rozpoznać, co się przez przypadki odmienia, a co nie, warto – w razie wątpliwości – zastosować dwa następujące kroki:
– Jeśli słowo jest pochodzenia polskiego, wtedy na pewno się odmienia;
– Jeśli słowo nie jest pochodzenia polskiego, szukaj takiego słowa polskiego, które posiada taką samą lub chociaż podobną końcówkę i zastosuj odmianę dla tego słowa. Jeśli nie znajdziesz takiego nic podobnego – nie odmieniasz danego słowa.
„Bonus”:
W szkole zostałem nauczony, jak zapamiętać kolejność kolejnych przypadków. Jest to krótkie zdanie z sześciu słów i wykrzyknika, każde słowo zaczyna się na tę samą literę, co odpowiadający jej przypadek. Żeby było łatwiej, większość słów jest odpowiedzią na dopasowane do ich przypadków pytania (pytania w nawiasach nie dotyczą podanego słowa):
Zdanie: Mama Dała Celince Bułkę Na Moście! (Wykrzyknik)
Przypadki:
1. Miejscownik – Kto? (Co?) Mama.
2. Dopełniacz – (Kogo? Czego?) Dała.
3. Celince – Komu? (Czemu?) Celince.
4. Biernik – (Kogo?) Co? Bułkę.
5. Narzędnik – (Z kim? Z czym?) Na.
6. Miejscownik – (O kim?) O czym? Moście.
7. Wykrzyknik – (o!)!/ Wykrzyknik.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!