Odmiana przez rodzaje
W języku polskim przez rodzaj odmienia się większość części mowy.
Wyróżnia się pięć tych rodzajów.To od rzeczownika zależy, którego rodzaju będziemy używać. Dla niego bowiem rodzaj jest kategorią selektywną – to znaczy, że każdy ma już określony rodzaj gramatyczny. Przymiotniki, czasowniki i niektóre inne części mowy dostosowują się do rzeczownika, do którego się odnoszą.W liczbie pojedynczej mamy trzy z pięciu rodzajów:
1) rodzaj męski, którego używamy do określenia istot płci męskiej i przedmiotów, których charakter jest męski. Odznacza się między innymi:- spółgłoską na końcu rzeczownika, – końcówką „-ał” dla czasownika czasu przeszłego, – końcówką „y”, „-owy” albo „-ski” dla przymiotnika. Przykład: Niebieski kot wskoczył. Gotowy chłop powrócił. Przymiotnik odpowiada na pytanie: jaki?2) rodzaj żeński, którego używamy do określenia istot płci żeńskiej i przedmiotów, których charakter jest żeński. Charakteryzuje się między innymi: – końcówką „a” dla rzeczownika, – końcówką „-ła” dla czasownika czasu przeszłego, – literką „a” lub końcówką „-owa” lub „-ska” dla przymiotnikaPrzykład: Pomarańczowa pomarańcza pozieleniała. Młoda panna grała. Przymiotnik odpowiada na pytanie: jaka?3) rodzaj nijaki, którego używamy do określenia istot płci nieokreślonej, dzieci i młodych zwierząt bez określenia ich płci, a także przedmiotów, których wymowa różni się od męskiej i żeńskiej. Charakteryzuje się między innymi: – końcówką „-o” dla rzeczownika,- końcówką „-ło” dla czasownika czasu przeszłego,- końcówką „e” dla przymiotnika.Przykład: Kochane dziecko płakało. Małe źrebiątko spało. Przymiotnik odpowiada na pytanie: jakie?W liczbie mnogiej mamy odmianę przez pozostałe dwa rodzaje:
1) rodzaj męskoosobowy, kiedy odnosimy się do grupy, w której znajduje się przynajmniej jeden mężczyzna. Charakteryzuje się:- końcówką „-owie” albo „i” dla rzeczowników, – końcówką „-li” dla czasownika czasu przeszłego,- końcówką „i” lub „y” dla przymiotnika.Przykład: Mili sąsiedzi witali. Drodzy panowie grali.Przymiotnik odpowiada na pytanie: jacy?2) rodzaj niemęskoosobowy, kiedy odnosimy się do grupy, w której nie znajduje się żaden mężczyzna. Charakteryzuje się: – końcówką „y” dla rzeczownika, – końcówką „-ły” dla czasownika czasu przeszłego, – końcówką „e” dla przymiotnika. Przykład: Wspaniałe królewny rządziły. Żółtawe słońca świeciły.Przymiotnik odpowiada na pytanie: jakie?Odmiana czasownika przez rodzaje na przykładzie słowa „eksponować” (z uwzględnieniem aspektu dokonanego i niedokonanego oraz trybu przypuszczającego):
– rodzaj męski – on eksponował, wyeksponował, eksponowałby, wyeksponowałby;
– rodzaj żeński – ona eksponowała, wyeksponowała, eksponowałaby, wyeksponowałaby;
– rodzaj nijaki – ono eksponowało, wyeksponowało, eksponowałoby, wyeksponowałoby;
– rodzaj męskoosobowy – oni eksponowali, wyeksponowali, eksponowaliby, wyeksponowaliby;
– rodzaj niemęskoosobowy – one eksponowały, wyeksponowały, eksponowałyby, wyeksponowałyby.
Odmiana przymiotnika przez rodzaje na przykładzie słowa „niewiarygodne”:
– rodzaj męski – on jest niewiarygodny;
– rodzaj żeński – ona jest niewiarygodna;
– rodzaj nijaki – ono jest niewiarygodne;
– rodzaj męskoosobowy – oni są niewiarygodni;
– rodzaj niemęskoosobowy – one są niewiarygodne;
Odmiana przez przypadki pięciu rzeczowników różnych rodzajów: „przyjaciel”, „przyjaciółka”, „dziecko”, „przyjaciele”, „przyjaciółki”:
1. Mianownik: przyjaciel, przyjaciółka, dziecko, przyjaciele, przyjaciółki;
2. Dopełniacz: przyjaciela, przyjaciółki, dziecka, przyjaciół, przyjaciółek;
3. Celownik: przyjacielowi, przyjaciółce, dziecku, przyjaciołom, przyjaciółkom;
4. Biernik: przyjaciela, przyjaciółkę, dziecko, przyjaciół, przyjaciółki;
5. Narzędnik: (z) przyjacielem, przyjaciółką, dzieckiem, przyjaciółmi, przyjaciółkami;
6. Miejscownik: (o) przyjacielu, przyjaciółce, dziecku, przyjaciołach, przyjaciółkach;
7. Wołacz: (o!) przyjacielu! przyjaciółko! dziecko! przyjaciele! przyjaciółki!
Odmiana przez przypadki pięciu przymiotników różnych rodzajów: „niewysłowiony”, „niewysłowiona”, „niewysłowione”, „niewysłowieni”, „niewysłowione”:
1. Mianownik: niewysłowiony, niewysłowiona, niewysłowione, niewysłowieni, niewysłowione;
2. Dopełniacz: niewysłowionego, niewysłowionej, niewysłowionego, niewysłowionych, niewysłowionych;
3. Celownik: niewysłowionemu, niewysłowionej, niewysłowionemu, niewysłowionym, niewysłowionym;
4. Biernik: niewysłowionego, niewysłowioną, niewysłowione, niewysłowionych, niewysłowione;
5. Narzędnik: niewysłowionym, niewysłowioną, niewysłowionym, niewysłowionymi, niewysłowionymi;
6. Miejscownik: niewysłowionym, niewysłowionej, niewysłowionym, niewysłowionych, niewysłowionych;
7. Wołacz: niewysłowiony, niewysłowiona, niewysłowione, niewysłowieni, niewysłowione.Dodatkowe uwagi:- W czasie teraźniejszym czasowniki nie odmieniają się przez rodzaje.
– W czasie przyszłym odmiana przez rodzaje występuje tylko w przypadku czasu przyszłego złożonego (np. będę szedł, będę szła).
– Aby poznać rodzaj gramatyczny trzeba znać czasownik w czasie przeszłym lub przyszłym złożonym.
– Przymiotnik zawsze umożliwia nam rozpoznanie rodzaju – przymiotniki zawsze mają odpowiednią do rodzaju końcówkę.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!