Odmienne I Nieodmienne Części Mowy
Odmienne i nieodmienne części mowy:
– Do odmiennych części mowy zaliczamy: czasownik, rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek.
– Do nieodmiennych części mowy zaliczamy: przyimek, przysłówek, partykuła, wykrzyknik, spójnik.
Przejdziemy teraz do odmiennych części mowy. Przedstawię każdą część mowy, posługując się przykładami.
Czasownik
Jest to odmienna część mowy, która odpowiada na pytania: co/kto robi? w jakim jest stanie? co się z nim dzieje? Czasowniki możemy podzielić na dokonane (np. płynąłem, biegłem, jechałem, rysowałem) i niedokonane (np. przepłynąłem, przebiegłem, przejechałem, narysowałem).
Czasownik odmienia się przez:
1.Osobę
Pojedynczą:
1.Ja
2.Ty
3.On, ona, ono
Mnogą
1.My
2.Wy
3.Oni, one
2.Liczby
Pojedynczą:
1.np. piszę, śpię, tańczę,
2.np. piszesz, śpisz, tańczysz,
3.np. pisze, śpi, tańczy,
Mnogą
1.np. piszemy, śpimy, tańczymy,
2.np. piszecie, śpicie, tańczycie,
3.np. piszą, śpią, tańczą,
3. Czas:
•Teraźniejszy (np. rozmawia, bierze, słucha, mówi, stoi, jedzie).
•Przeszły (np. rozmawiał, wzięła, wysłuchała, powiedziała, stała, przejechała).
•Przyszły (np. porozmawia, weźmie, wysłucha, powie, postoi, przejedzie).
4.Tryb (jest to realność wykonania konkretnych zadań. Inaczej mówi się, że coś się robi, inaczej o czymś, co jest w planie do wykonania, a jeszcze inaczej o czymś, czego wykonanie został nam nakazane).
– Tryb oznajmiający – stosujemy, opowiadając o czynnościach, które realnie się wydarzyły, wydarzą lub aktualnie się dzieją. (np. zapłaciliśmy, przepłynęliśmy, przebiegniemy)
– Tryb przypuszczający – stosujemy, opowiadając o czynnościach, które są pożądane, niepewne. (np. zapłacilibyśmy, zrobilibyśmy, popłynęlibyście)
– Tryb rozkazujący – stosujemy, aby wyrazić nakaz, polecenie dla kogoś, aby wykonał daną czynność.
5. Strony (pozwalają na wskazanie czynności):
– Strona czynna – kiedy podmiotem jest wykonawcą czynności (np. zamyka, otwiera, słucha, śpi, Mama myje naczynia.)
– Strona bierna – kiedy podmiot ulega jakiejś czynności (np. jest zamykany, jest otwierany, jest słuchany, Naczynia są myte przez mamę.)
– Strona zwrotna – kiedy czynność skierowana jest na podmiot, będący odbiorcą czynności i jej wykonawcą (np. cieszę się, myję się, ubieram się, czeszę się, Myję się pod prysznicem).
Rzeczownik
Rzeczownik nazywa obiekty, przedmioty, zwierzęta ludzi, rośliny, czynności czy zjawiska. Odpowiada na pytania: kto? co? Rzeczownik odmieniamy przez liczby i przypadki.
Podział przez liczby:
– Liczba pojedyncza (np. krokodyl, owca, kot, człowiek, róża, chmura)
– Liczba mnoga (np. krokodyle, owce, koty, ludzie, róże, chmury)
Podział przez przypadki:
1.Mianownik – pies
2.Dopełniacz – psa
3.Celownik – psu
4.Biernik – psa
5.Narzędnik – psem
6.Miejscownik – psie
7.Wołacz – psie!
Przymiotnik:
Przymiotniki stosujemy do określenia cech zjawisk, pojęć, osób, stanów. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? Odmieniamy go prze przypadki, liczby i rodzaje. Możemy również stopniować przymiotniki.
Odmiana przez liczbę:
– Liczba pojedyncza – np. rudy, kudłaty, drewniany, lśniący, różowy
– Liczba mnoga – np. rude, kudłate, drewniane, lśniące, różowe
Odmiana przez gatunek:
Liczba pojedyncza
Rodzaj męski – np. wysoki, ciężki, gruby, wietrzny
Rodzaj żeński – np. wysoka, ciężka, gruba, wietrzna,
Rodzaj nijaki – np. wysokie, ciężkie, grube, wietrzne,
Liczba mnoga:
Rodzaj męskoosobowy – np. wysocy, ciężcy, grubi, wietrzni
Rodzaj niemęskoosobowy – np. wysokie, ciężkie, grube, wietrzne
Odmiana przez przypadki:
1. Mianownik – miła uczennica; bure koty;
2. Dopełniacz – miłej uczennicy; burych kotów;
3. Celownik – miłej uczennicy; burym kotom;
4. Biernik – miłą uczennicę; bure koty;
5. Narzędnik – miłą uczennicą; burymi kotami;
6. Miejscownik – miłej uczennicy; burych kotach;
7. Wołacz – miła uczennico!; bure koty!
Liczebnik:
Liczebnik określa kolejność oraz ilość przedmiotów, osób, zjawisk, czynności itp. Odpowiada na pytania: ile? który z kolei? Odmienia się przez liczbę, rodzaje, przypadki.
Liczebniki dzielimy na:
Główne – np. jeden, pięć, osiemnaście
Porządkowe – oznaczają kolejność np. piąty, dwudziesty, pierwszy
Zbiorowe – oznacza ilość wszystkich elementów np. troje, czworo, pięcioro
Ułamkowe – np. trzy czwarte, półtora,
Odmiana przez liczbę:
Liczba pojedyncza – pierwszy, pierwsza, druga, drugi,
Liczba mnoga – pierwsi, pierwsze, drudzy, drugie,
Liczba pojedyncza
Rodzaj męski – np. szósty, dziesiąty, drugi,
Rodzaj żeński – np. szósta, dziesiąta, druga,
Rodzaj nijaki – np. szóste, dziesiąte, drugie,
Liczba mnoga:
Rodzaj męskoosobowy – np. szóści, dziesiąci, drudzy,
Rodzaj niemęskoosobowy – np. szóste, dziesiąte, drugie,
Odmiana przez przypadki:
M. dwoje chłopców
D. dwojga chłopców
C. dwojgu chłopcom
B. dwoje chłopców
N. dwojgiem chłopców
Msc. Dwojgu chłopcach
W. Dwoje chłopców!
Zaimek:
Zaimek zastępuje różne części mowy, np. może pełnić funkcję rzeczownika, liczebnika czy przymiotnika. Dzielimy go na:
– Zaimek rzeczowny – odpowiada na pytanie: kto? co? Pełni funkcję dopełnienia lub podmiotu.(np. oni, my, wy,) Odmienia się przez przypadki, rodzaje i liczby.
– Zaimek przymiotny – odpowiada na pytanie: jaki? jaka? jakie? Pełni funkcje przydawki. (np. twój, mój, wasz). Odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje.
– Zaimek liczebny – odpowiada na pytanie: ile? który z kolei? Zastępuje liczebnik. (np. ile, tyle). Odmienia się przez przypadki i rodzaje.
Nieodmienne części mowy:
Przyimek:
Przyimek podkreśla, gdzie znajduje się jakiś przedmiot, osoba czy zwierzę, kiedy coś się wydarzyło, ustala stosunki między wyrazami (np. pod, zza, między, dookoła, obok, nad, na, w, z, do itp.). Przyimek z rzeczownikiem tworzy wyrażenie przyimkowe.
Przysłówek:
Przysłówek określa okoliczności wykonania jakiejś czynności. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? Przysłówki można stopniować w podobny sposób, co przymiotniki. Przysłówek może pojawiać się w zdaniu jako orzecznik (np. Bardzo miło spędzało mi się z tobą czas.) lub okolicznik (np. dziękuję bardzo za poświęcony czas.)
Partykuła:
Partykułę stosujemy, kiedy chcemy wyrazić nasz stosunek do przedmiotu, osoby czy zwierzęcia. Przykładowe partykuły:
Czy – modyfikuje zdanie (np. Uczyć się czy nie uczyć się? Oto jest pytanie)
By – stosujemy, kiedy chcemy wyrazić nasze przypuszczenie (np. Kto by przypuszczał, że może się coś takiego stać).
Nie – aby zaprzeczyć jakiś konkretnej treści (np. to nie pies, tylko kot)
Niech – stosujemy, kiedy chcemy coś komuś rozkazać (np. Niech posprzątają swój pokój).
Wykrzyknik:
Wykrzyknik służy do wyrażania emocji, uczuć, odczuć. (np. Ho! Ach! Oj!). Wykorzystujemy go również, aby oddać odgłosy dźwiękonaśladowcze (np. Bum!, Brzęk! Puff!)
Spójnik:
Spójnika używamy, aby połączyć ze sobą wyrazy lub zdania składowe w zdania złożone (np. oraz, i, lub, albo; Mama kupiła telefon i tablet).
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!