Okoliczniki

OKOLICZNIKI

Każde ze zdań możemy podzielić na części składające się z poszczególnych wyrazów lub grup wyrazów. Podziału dokonuje się na podstawie funkcji, jaką pełnią w danej wypowiedzi. Można wyróżnić następujące części zdania:
Główne:
– orzeczenie (czasownikowe oraz imienne);
– podmiot (gramatyczny, logiczny, szeregowy, domyślny);
Poboczne (określające):
– przydawka;
– dopełnienie (bliższe, dalsze);
– okolicznik (czasu, miejsca, sposobu, celu, przyczyny, warunku, przyzwolenia, względu, sytuacyjny, stopnia i miary).
Przy czym podmiot, wyrażenia określające podmiot oraz wyrazy opisujące te wyrażenia tworzą grupę podmiotu. Natomiast orzeczenie ze swoimi określeniami oraz opisem tych określeń należy do grupy orzeczenia. Podleganie kolejnych elementów pod poprzednie obrazuje zasadę związku przynależności.

Dla przykładu rozkład zdania może wyglądać w następujący sposób:
Mimo trudnej sytuacji nauczyciele przedmiotów ścisłych od września wytrwale przygotowywali uczniów do egzaminów maturalnych.
Nauczyciele (podmiot gramatyczny) <-(co robili?)- przygotowywali (orzeczenie czasownikowe) Grupa podmiotu: Nauczyciele <-(czego?)- przedmiotów (przydawka) <-(jakich?)- ścisłych (przydawka) Grupa orzeczenia: Przygotowywali <-(mimo czego?)- sytuacji (okolicznik przyzwolenia) <-(jakiej?)- trudnej (przydawka) Przygotowywali <-(od kiedy?)- od września (okolicznik czasu) Przygotowywali <-(jak?)- wytrwale (okolicznik sposobu) Przygotowywali <-(kogo?)- uczniów (dopełnienie bliższe) Przygotowywali <-(do czego?)- egzaminów (dopełnienie dalsze) <-(jakich?)- maturalnych (przydawka) Przez półtorej godziny nieśmiała Alicja siedziała w ulubionej kawiarni powoli popijając herbatę i uważnie obserwując wysokiego i niezmiernie przystojnego kelnera zatrudnionego tam od zeszłego poniedziałku. Alicja (podmiot gramatyczny) <-(co robiła?)- siedziała (orzeczenie czasownikowe) Grupa podmiotu: Alicja <-(jaka?)- nieśmiała (przydawka) Grupa orzeczenia: Siedziała <-(jak długo?)- przez półtorej godziny (okolicznik czasu) Siedziała <-(gdzie?)- w kawiarni (okolicznik miejsca) <-(jakiej?)- ulubionej (przydawka) Siedziała <-(jak?)- popijając (okolicznik sposobu) <-(jak?)- powoli (okolicznik sposobu) Siedziała <---- popijając <-(co?)- herbatę (dopełnienie bliższe) Siedziała <-(jak?)- obserwując <-(jak?)- uważnie (okolicznik sposobu) Siedziała <---- obserwując <-(kogo?)- kelnera (dopełnienie bliższe) <-(jakiego?)- wysokiego (przydawka) Siedziała <---- obserwując <---- kelnera <-(jakiego?)- przystojnego (przydawka) <-(jak?)- niezmiernie (okolicznik sposobu) Siedziała <---- obserwując <---- kelnera <-(jakiego?)- zatrudnionego (przydawka) <-(gdzie?)- tam (okolicznik miejsca) Siedziała <---- obserwując <---- kelnera <---- zatrudnionego <-(odkąd?)- od poniedziałku (okolicznik czasu) <-(którego?)- zeszłego (przydawka) W gęstym lesie pełnym wysokich drzew biega mały, rudy lisek z puszystą kitką bawiąc się i ganiając z rodzeństwem. Lisek (podmiot gramatyczny) <-(co robi?)- biega (orzeczenie czasownikowe) Grupa podmiotu: Lisek <-(jaki?)- mały (przydawka) Lisek <-(jaki?)- rudy (przydawka) Lisek <-(jaki?)- z kitką (przydawka) <-(jaką?)- puszystą (przydawka) Grupa orzeczenia: Biega <-(gdzie?)- w lesie (okolicznik miejsca) <-(jakim?)- gęstym (przydawka) Biega <---- w lesie <-(jakim?)- pełnym (przydawka) <-(czego?)- drzew (dopełnienie dalsze) <-(jakich?)- wysokich (przydawka) Biega <-(jak?)- bawiąc się (okolicznik sposobu) Biega <-(jak?)- ganiając (okolicznik sposobu) <-(z kim?)- z rodzeństwem (dopełnienie dalsze) Okolicznik to część zdania, która należy do grupy orzeczenia i za zadanie ma zazwyczaj określać czasownik lub niekiedy również może opisywać przymiotnik albo przysłówek. Mówi o okolicznościach, sposobie, celu czy też przyczynie wykonania danej czynności. Zatem do okolicznika w zależności od rodzaju można zadać na przykład takie pytanie jak: - gdzie? (np. w szkole) - skąd? (np. z ogrodu) - kiedy? (np. o godzinie 15:30) - dokąd? (np. do dziadków) - jak długo? (np. przez pół godziny) - w jaki sposób? (np. spokojnie) - po co? (np. aby pomóc) WYRAŻANIE OKOLICZNIKA Okolicznik może być w zdaniu podany na różne sposoby: - w formie zaimka przysłownego – np. Kiedyś to osiągnę. - w formie imiesłowu przysłówkowego współczesnego – np. Mówił patrząc na konkretną osobę. - w funkcji przysłówka w formie wyrażenia przyimkowego – np. Idę do lasu. (do lasu) - w formie liczebnika – np. Dobiegłem do mety pierwszy. (pierwszy) - w formie wyrażenia porównawczego – np. blady jak pergamin, nieskazitelne jak kryształy. - w formie zleksykalizowanego wyrażenia przyimkowego – np. Uczę się mówić po angielsku. (po angielsku) - w formie bezokolicznika – np. Poszła zaliczyć ważny egzamin. (zaliczyć) - w formie przysłówka – np. Wypowiedział się niestosownie do zaistniałej sytuacji. (niestosownie) - w funkcji przysłówka w zleksykalizowanej formie rzeczownika – np. Pracował dniami i nocami. (dniami; nocami) RODZAJE OKOLICZNIKA Okolicznik w zależności od tego, o czym informuje on osobę czytającą dane zdanie, posiada odpowiedni rodzaj. Do każdego rodzaju okolicznika możemy wyróżnić serie pytań pomagających w rozpoznaniu. Wyróżnia się następujące rodzaje okoliczników: - okolicznik czasu – określa czas w jakim trwała czynność. Do tej grupy zaliczają się wyrazy odpowiadające na pytania: Kiedy? – np. O poranku wyszłam na dwór. (o poranku) Wieczorem poszłam do sklepu. (wieczorem) W jakim czasie? – podany jest przedział czasu np. Od czerwca do dzisiaj nikt z nas się nie widział. (od czerwca do dzisiaj) Jak długo? – np. Krótko myślałem nad odpowiedzią na wiadomość. (krótko) Godzinami siedziałam nad jeziorem. (godzinami) Jak dawno? – np. Dawno temu żyła sobie na zamku piękna księżniczka. (dawno temu) Jak często? – np. Tylko sporadycznie zdarza mi się być zapominalską. (sporadycznie) Z jaką częstotliwością? – np. Co sobotę chodzę na basen. (co sobotę) Odkąd, od kiedy? – np. Od dłuższego czasu obserwuje jej podejrzane zachowanie. (od czasu) Do kiedy, dokąd? – np. Do poniedziałku muszę oddać zadania z fizyki. (do poniedziałku) - okolicznik miejsca – określa miejsce czynności lub zjawisk, kierunek ruchu, tor ruchu i gdzie się ten ruch rozpoczął. Do tej grupy zaliczają się wyrazy odpowiadające na pytania: Gdzie? – np. Często chodzę do parku. (do parku) Skąd? – np. Wróciłam z długiej podróży. (z podróży) Dokąd? – np. W tym roku na wakacje jadę do Grecji. (do Grecji) Którędy? – np. Przed chwilą przejeżdżaliśmy przez Warszawę. (przez Warszawę) - okolicznik sposobu – mówi o sposobie wykonania czynności. Do tej grupy zaliczają się wyrazy odpowiadające na pytania: Jak? – np. Szybko przebiegłam ostatni fragment trasy. (szybko) W jaki sposób? – np. Zrobiłam wszystkie zadania starannie. (starannie) - okolicznik celu – opisuje cel wykonywania danej czynności. Do tej grupy zaliczają się wyrazy odpowiadające na pytania: Po co? – np. Poszłam do sklepu po mleko. (po mleko) W jakim celu? – np. Wyszłam na dwór zgrabić liście. (zgrabić) - okolicznik przyczyny – mówi o przyczynie, z powodu której zaistniała dana sytuacja. Do tej grupy zaliczają się wyrazy odpowiadające na pytania: Dlaczego? – np. Wzięła ze sobą parasol, ponieważ padał rzęsisty deszcz. (ponieważ padał) Dzięki czemu? – np. Dzięki ciężkiej pracy Helenka osiągnęła sukces. (dzięki pracy) Z jakiego powodu? – np. Marek dostał karę od rodziców z powodu kolejnej jedynki z języka polskiego. (z powodu jedynki) Z jakiej przyczyny? – np. Trząsł się ze strachu. (ze strachu) Przez co, kogo? – np. Nie umiała cieszyć się pełnią życia przez swoje kłopoty finansowe. (przez kłopoty) - okolicznik warunku – opisuje warunek, który musi zostać spełniony, aby c