Pisownia łączna i rozdzielna
Pisownia łączna i rozdzielna
Często miewamy wahania dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej. Powodem tego niezdecydowania są zasady umowne, to jest np. reguła mówiąca nam, że cząstkę „nie” piszemy łącznie z przymiotnikami i rzeczownikami, a rozłącznie z czasownikami. Okazuje się jednak, że zasada ta nie jest prawidłowa do wszystkich przypadków sytuacji, na które możemy natrafić. Z tego powodu tak ważne jest, aby pojąć wszystkie reguły, a nie tylko te uogólnione. Poniżej znajdują się najważniejsze reguły dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej.
Jak piszemy partykułę „nie”?
Łącznie:
• Z rzeczownikami np. niepalenie, niechudnięcie, niepicie, niekłamanie, niekradnięcie, nieczytanie, niesłuchanie. Łącznie piszemy również wyrazy typu: niebudynek, niegruszka, niewanna, niekot, niekrzesło.
• Z przymiotnikami w stopniu równym np. niewysoki, niegruby, niemądry, nieambitny, nieleniwy.
• Z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi, np. niesłyszący, niemówiący, nieczytający, niemyty.
• Z przysłówkami w stopniu, które pochodzą od przymiotników, np. niesprawiedliwie, nieszybko, niewąsko.
• Kiedy występuje jako składnik zrostów, który pełni funkcje partykuł lub przysłówka, np. nieomal, nieopodal.
Rozdzielnie:
• Z rzeczownikami, które są wyraźnie przeciwstawne innym rzeczownikom, pojawiającym się w tym samym zdaniu, np. Nie chudnięcie, ale tycie. Nie bieganie, ale truchtanie.
• Z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym, np. nie najwyższy, nie wyższy, nie mądrzejszy, nie najmądrzejszy, nie grubszy, nie najgrubszy.
• Z przymiotnikami w stopniu równym, które są wyraźnie przeciwstawne innemu przymiotnikowi, występującemu w tym samym zdaniu, np. Nie nawy soki, ale niski. Nie gruby, ale chudy.
• Z imiesłowami przymiotnikowymi, które wyraźnie przeciwstawne innemu imiesłowowi przymiotnikowemu, występującemu w tym samym zdaniu, np. nie świszczący, lecz huczący. Nie rozgrzewający, lecz chłodzący.
• Z przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, które pochodzą od przymiotników, np. nie szybciej, nie ładniej, nie grubiej, nie chłodniej.
• Z przysłówkami, które nie pochodzą od przymiotników, np. nie dziś, nie jutro, nie wczoraj, nie całkiem, nie tylko.
• Z czasownikami, które występują w formie osobowej jak i nieosobowej, np. nie czytam, nie ma, nie pisaliśmy, nie ujrzawszy.
• Z liczebnikami głównymi, zbiorowymi i porządkowymi, np. nie dziesięć, nie piąty, nie czworo. Wyjątki: niejeden, niejedna, niejedno, ale tylko w znaczeniu „wiele”.
• Z partykułami: „byle” i „lada”, np. nie byle, nie lada.
Jak piszemy „by” (by, byś, bym, byśmy, byście)?
Łącznie:
• Z czasownikami w formie osobowej, np. kochałby, zrobiłby, bawiłby, pisałby.
• Ze spójnikami, np. byleby, jeśliby, niżby, aleby, aniby, choćby, chociażby.
Rozdzielnie:
• Z czasownikami w formie osobowej, np. zrobić by, odpocząć by, odespać by, ugotować by.
• Z wyrazami, które stosujemy w funkcji czasownika, np. warto by, trzeba by, można by.
Jak piszemy „że”?
Łącznie:
• Kiedy „że” występuje w zdaniu w funkcji partykuły wzmacniającej i przyjmuje formę rozkazującą czasownika, partykułach i zaimkach, np. ówże, tenże, zróbże.
Rozłącznie:
• Kiedy „że” przyjmuje postać spójnika, który wprowadza różne typy zdań podrzędnych, np. Myślę, że się mylisz. Uważam, że to nie ma sensu.
• Kiedy „że” występuje w zdaniu jako część spójnika złożonego, który wprowadza zdanie podrzędne. Wówczas „że” może występować w połączeniu: chyba ze, mimo że, jako że.
• Kiedy „że” występuje jako część partykuły złożonej, która łączy się z innymi wyrazami. Powstają wówczas takie połączenia jak: bodaj że, tyle że.
• Kiedy „że” występuje jako partykuła, wyrażająca zniecierpliwienie. W takiej sytuacji „że” musi stać na początku zdania. Przykłady: Że też my zawsze mamy pecha! Że ci zawsze mają lepiej od nas!
Jak piszemy „li”?
Łącznie:
• Kiedy „li” występuje w funkcji partykuły pytającej, np. Poszli do kina? Chcieli zaryzykować? Odważyli się to zrobić?
Rozdzielnie:
• Kiedy „li” występuje w funkcji partykuły wzmacniającej. Występuje wówczas w połączeniu „li tylko”. Przykłady: Poszedł to li tylko zrobić. Nie wiedział li tylko co zdecydować. Małgosia biegała li tylko po boisku. Połączenie to ma wyłącznie charakter książkowy.
Jak piszemy inne partykuły i cząstki?
Łącznie:
• „-inąd” ¬¬– np. skądinąd czy znikądinąd.
• „-mość” – np. jejmość czy waszmość.
• „-krotny”, „-kroć”, „-krotnie” – np. pięciokroć, czterykroć, dwukrotnie, sześciokrotnie, dziewięciokrotny, dwudziestokrotny.
• „niby-” – nibykwiat, nibynóżki, nibygwiazda. Terminologię tą można spotkać w biologii i astronomii.
Rozdzielnie:
• „-indziej” – np. kiedy indziej, gdzie indziej, dokąd indziej.
• „-jak” – np. jak największy, jak najwyższy, jak najgrubszy, jak najgłupszy. „-Jak” występuje tutaj z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu najwyższym.
• „-bądź” – np. bo bądź, bądź co bądź, kto bądź.
• „-no” – np. spiesz się no, przyjdź tu no, mów no, gadaj no, śpiewaj no.
• „-byle” – np. byle co, byle kto, byle gdzie, byle czym, byle z kim, byle kiedy.
• „niby” – występuje w połączeniu z czasownikami i przymiotnikami. Ma osłabiać treść wypowiedzi i stanowić przeciwstawienie innego wyrazowi, np. Niby taki mądry, a nie nauczył się na sprawdzian.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!