Rodzaj męski
RODZAJ MĘSKI
Fleksja jest to dział gramatyki zajmujący się odmianą wyrazów. Jednym z zagadnień pochodzącym z tej części nauki o języku polskim jest odmiana przez rodzaje.
Wyróżnia się pięć rodzajów, w tym trzy w liczbie pojedynczej, natomiast dwa w liczbie mnogiej.
W liczbie pojedynczej są to:
-rodzaj żeński (r.ż.)
-rodzaj męski (r.m.)
-rodzaj nijaki (r.n.)
W liczbie mnogiej są to:
-rodzaj męskoosobowy (r. mos.)
-rodzaj niemęskoosobowy (r. nmos.)
Przez rodzaje odmienią się:
-przymiotniki
-zaimki
-czasowniki
-liczebniki
Przy czym przymiotnik, zaimek, czasownik oraz liczebnik same w sobie nie posiadają rodzaju, za to zostają zawsze dostosowane do rodzaju gramatycznego rzeczownika, z którym występują. Co bardzo ważne, rodzaj rzeczownika jest określony i cały czas taki sam. Czyli rzeczowniki posiadają przypisane rodzaje, a nie odmieniają się przez nie!!!
Wydawać by się mogło, że rodzaje rzeczowników będą tożsame z płcią osoby lub rzeczy, którą określają czy opisują. Jednak nie jest to do końca kwestia jednoznaczna. Rodzaj naturalny a rodzaj gramatyczny jest czymś innym. Można w języku polskim napotkać się z nazywaniem kobiety rzeczownikiem w formie męskiej (np. Pani doktor przyjmuje od godziny 8.00 rano. W Polsce jeszcze żadna kobieta nie była prezydentem.) oraz możliwa jest sytuacja odwrotna, kiedy to mężczyzna zostaje nazwany rzeczownikiem w formie żeńskiej (np. Ten sędzia wydał niesprawiedliwy wyrok. Przemysław, który jest sługą królewskim przyniósł półmisek owoców.) A już w zupełności spotykane na każdym kroku jest nazywanie rzeczy nazwami mającymi rodzaj męski lub żeński (np. ta wspaniała rezydencja, ten szkolny plecak, ta zdobiona szkatuła, ten monumentalny posąg).
Zatem od czego zależy rodzaj gramatyczny rzeczownika, jeśli nie od płci osoby lub przedmiotu, który określa? Zależy od jego formy gramatycznej i tego, jak to słowo odmienia się i zachowuje w różnych sytuacjach.
Z tego też powodu możemy poza trzema głównymi rodzajami wyróżnić trzy „podrodzaje” rodzaju męskiego. Są to:
-podrodzaj typowy dla osób- najczęściej dotyczy wyrazów nazywających mężczyzn- np. kucharz, burmistrz, uczeń, rowerzysta -chociaż jak już wcześniej zostało wspomniane mogą w tej grupie znaleźć się również wyrazy odnoszące się do kobiet;
-podrodzaj typowy dla zwierząt- określa zazwyczaj wyrazy odnoszące się do istot żyjących, ale nie będących osobami, czyli po prostu w większości są to nazwy zwierząt- np. kot, chomik, niedźwiedź, nosorożec;
-podrodzaj typowy dla rzeczy- są to wyrazy w rodzaju męskim nazywające przedmioty i zjawiska- huragan, krem, deszcz, kubek.
Gdzie można dostrzec różnice pomiędzy tymi podrodzajami? Przy analizie odmiany rzeczownika w rodzaju męskim przez przypadki zauważalne są rozbieżności.
Dopełniacz
Wyrażenie „mały chłopiec” w dopełniaczu będzie brzmiało tego „mał-ego chłopc-a”.
Wyrażenie „mały wieloryb” w dopełniaczu będzie brzmiało tego „mał-ego wieloryb-a”.
Wyrażenie „mały rower” w dopełniaczu będzie brzmiało tego „mał-ego rower-u”.
Należy zwrócić uwagę na to, że przymiotnik w każdym przykładzie zachowuje się identycznie. Jednak rzeczowniki z podrodzajów typowych dla osób lub istot żywych ma końcówkę „a”, natomiast podrodzaj typowy dla rzeczy ma końcówkę „u”.
Biernik
Wyrażenie „mały chłopiec” w bierniku będzie brzmiało tego „mał-ego chłopc-a”.
Wyrażenie „mały wieloryb” w bierniku będzie brzmiało tego „mał-ego wieloryb-a”.
Wyrażenie „mały rower” w bierniku będzie brzmiało ten „mał-y rower” (brak końcówki).
Należy zwrócić uwagę na to, że tym razem przymiotnik nie w każdym przykładzie zachowuje się identycznie. Wyrażenia określające osoby i w ogóle istoty żywe mają taką samą formę jak w dopełniaczu, natomiast zwroty nazywające przedmioty mają taką samą konstrukcje jak ich mianowniki.
Warto też spojrzeć na odmienny wygląd w bierniku od liczby mnogiej rzeczowników mających rodzaj męskiego w liczbie pojedynczej.
Biernik
Wyrażenie „mali chłopcy” w bierniku będzie brzmiało tych „mał-ych chłopc-ów”.
Wyrażenie „małe wieloryby” w bierniku będzie brzmiało te „mał-e wieloryb-y”.
Wyrażenie „małe rowery” w bierniku będzie brzmiało te „mał-e rower-y”.
W tym przypadku widoczna jest różnica pomiędzy wyrazami określającymi osoby a wyrazami oznaczającymi zwierzęta i przedmioty. W nazwie osób forma jest równa z dopełniaczem od podanego zwrotu podstawowego, a w drugim i trzecim przypadku przy opisie zwierząt i rzeczy forma jest równa konstrukcji z mianownika tych wyrażeń.
Nie mniej jednak istnieją również rzeczowniki opisujące rzeczy i jednocześnie zachowujące się i odmieniające tak jak rzeczowniki rodzaju męskiego typowego dla osób lub zwierząt. Są to wyrazy dotyczące nazw tańców, zabaw, owoców, kwiatów, grzybów, potraw, samochodów, chorób, gier, niekiedy nadprzyrodzonych istot oraz sporej ilości jednostek monetarnych.
Podsumowując najłatwiej rozróżnić rodzaj rzeczownika poprzez zbadanie jaką formę ma przymiotnik lub inny wyraz związany z nim, którym może być również czasownik, zaimek lub liczebnik. (Pomaga sprawdzenie, które słowo najlepiej pasuje „ten, ta, to”). Natomiast konkretny rodzaj męski rozpoznać można badając zachowanie wyrazów w odmianie przez przypadki (w tym też również zachowanie określenia „ten”). Jeszcze raz przykłady:
-ten rowerzysta (mianownik), tego rowerzystę (biernik, liczba pojedyncza), tych rowerzystów (biernik, liczba mnoga).
-ten słoń (mianownik), tego słonia (biernik, liczba pojedyncza), te słonie (biernik, liczba mnoga).
-ten kubek (mianownik), ten kubek (biernik, liczba pojedyncza), te kubki (biernik, liczba mnoga).
Naprawdę warto to zapamiętać, rozróżniać i stosować, ponieważ dzięki temu polszczyzna, której używamy będzie poprawna.
Czasami jednak mimo tych wszystkich reguł celowo stosowany jest zabieg użycia form typowo przeznaczonych dla rzeczy czy zwierząt w odniesieniu do osoby płci męskiej. Czasami w celach humorystycznych, a niekiedy dla zaznaczenia naszego nieprzychylnego i lekceważącego stosunku (np. Zamiast powiedzieć: „Ci dyrektorzy tylko by zmiany wprowadzali i wtedy to są bohaterami, a co naprawdę nawyczyniali to tylko my tu na dole wiemy.” powiemy: „Te dyrektory tylko by zmiany wprowadzali i wtedy to są bohaterami, a co naprawdę nawyczyniali to tylko my tu na dole wiemy.”).
Ciekawym jest również fakt, że między innymi ze względu na opisany wyżej podział rodzaju męskiego na podrodzaje i tego jak te zasady się tworzyły powstało kryterium poszczególnych epok w dziejach języka polskiego. Na początku od X do XV wieku trwał etap staropolski, w tym czasie nie istniała rozdzielność w rodzaju męskim, na przykład poprawne były formy jak kotowie, psowie, stołowie. Następnie od XVI do XVIII wieku trwał etap średniopolski w tym momencie rozpoczął się już podział na rzeczowniki rodzaju męskiego człowieczego od rzeczowego. W końcu od XVIII wieku etap nowopolski, gdzie zaczyna się już rozróżniać rzeczowniki rodzaju męskiego zwierzęcego.
ODMIANA PRZYMIOTNIKÓW Z RZECZOWNIKAMI RODZAJU MĘSKIEGO
Mianownik (kto? co?) –> dobry mąż
Dopełniacz (kogo? czego?) –> dobrego męża
Celownik (komu? czemu?) –> dobremu mężowi
Biernik (kogo? co?) –> dobrego męża
Narzędnik ((z) kim? (z) czym?) –> dobrym mężem
Miejscownik ((o) kim? (o) czym?) –> dobrym mężu
Wołacz (o!) –> dobry mężu!
ODMIANA CZASOWNIKÓW Z RZECZOWNIKAMI RODZAJU MĘSKIEGO
Czas przeszły w odniesieniu do 1 osoby (kiedy wypowiada się mężczyzna) –> ja robiłem
Czas przeszły w odniesieniu do 2 osoby (kiedy mówi się do mężczyzny) –> ty robiłeś
Czas przeszły w odniesieniu do 3 osoby (kiedy mówi się o mężczyźnie) –> on robił
Czas teraźniejszy –> on robi
Czas przyszły w odniesieniu do 1 osoby (kiedy wypowiada się mężczyzna) –> ja będę robił
Czas przyszły w odniesieniu do 2 osoby (kiedy mówi się do mężczyzny) –> ty będziesz robił
Czas przyszły w odniesieniu do 3 osoby (kiedy mówi się o mężczyźnie) –> on będzie robił
Tryb przypuszczający w odniesieniu do 1 osoby (kiedy wypowiada się mężczyzna) –> ja robiłbym
Tryb przypuszczający w odniesieniu do 2 osoby (kiedy mówi się do mężczyzny) –> ty robiłbyś
Tryb przypuszczający w odniesieniu do 3 osoby (kiedy mówi się o mężczyźnie) –> on robiłby
ODMIANA LICZEBNIKÓW GŁÓWNYCH Z RZECZOWNIKAMI RODZAJU MĘSKIEGO
Mianownik (kto? co?) –> jeden kot
Dopełniacz (kogo? czego?) –> jednego kota
Celownik (komu? czemu?) –> jednemu kotu
Biernik (kogo? co?) –> jednego kota
Narzędnik ((z) kim? (z) czym?) –> jednym kotem
Miejscownik ((o) kim? (o) czym?) –> jednym kocie
Wołacz (o!) –> jeden kocie!
ODMIANA LICZEBNIKÓW PORZĄDKOWYCH Z RZECZOWNIKAMI RODZAJU MĘSKIEGO
Mianownik (kto? co?) –> drugi chomik
Dopełniacz (kogo? czego?) –> drugiego chomika
Celownik (komu? czemu?) –> drugiemu chomikowi
Biernik (kogo? co?) –> drugiego chomika
Narzędnik ((z) kim? (z) czym?) –> drugim chomikiem
Miejscownik ((o) kim? (o) czym?) –> drugim chomiku
Wołacz (o!) –> drugi chomiku!
ODMIANA LICZEBNIKÓW MNOŻNE Z RZECZOWNIKAMI RODZAJU MĘSKIEGO
Mianownik (kto? co?) –> potrójny wynik
Dopełniacz (kogo? czego?) –> potrójnego wyniku
Celownik (komu? czemu?) –> potrójnemu wynikowi
Biernik (kogo? co?) –> potrójny wynik
Narzędnik ((z) kim? (z) czym?) –> potrójnym wynikiem
Miejscownik ((o) kim? (o) czym?) –> potrójnym wyniku
Wołacz (o!) –> potrójny wyniku!
ODMIANA ZAIMKÓW PRZYMIOTNYCH Z RZECZOWNIKAMI RODZAJU MĘSKIEGO
Mianownik (kto? co?) –> ten pan
Dopełniacz (kogo? czego?) –> tego pana
Celownik (komu? czemu?) –> temu panu
Biernik (kogo? co?) –> tego pana
Narzędnik ((z) kim? (z) czym?) –> tym panem
Miejscownik ((o) kim? (o) czym?) –> tym panem
ODMIANA ZAIMKÓW RZECZOWYCH Z RZECZOWNIKAMI RODZAJU MĘSKIEGO
Mianownik (kto? co?) –> on
Dopełniacz (kogo? czego?) –> jego, niego, go
Celownik (komu? czemu?) –> jemu, niemu, mu
Biernik (kogo? co?) –> jego, niego, go
Narzędnik ((z) kim? (z) czym?) –> nim
Miejscownik ((o) kim? (o) czym?) –> nim
Wołacz (o!) –> –
ZADANIA
0. Spróbuj przypomnieć sobie wszystko czego dowiedziałeś się z powyższego tekstu. (RADA: Najważniejsze myśli lub słowa kluczowe możesz zanotować na kartce tworząc mapę myśli. Układając tego typu notatkę musisz to wszystko jeszcze raz sobie przypomnieć i odpowiednio przetworzyć formułując własną opinię na temat tego, co jest najważniejsze, dzięki temu łatwiej będzie ci to wszystko zapamiętać.)
1. Do podanych wyrazów dopisz odpowiednie określenia ten, ta, to.
… koza; … ołówek; … mężczyzna; … koło; … puszka; … kasza; … pszczoła; … maseczka; … renifer; … paczka; … piórnik; … kapeć; … gąbka; … las; … okno; … skrzydło; … portfel; …talerz; … worek; … klawiatura; … kapelusz; … burza; … deszcz; … tornado; … tulipan; … orchidea; … akacja; … parowiec; … koszyk; … olimpijczyk; … kalendarz; … dziecko; … fizyka
2. Określ jaki rodzaj mają podane rzeczowniki. Jeśli jest to rodzaj męski to podaj również jego podrodzaj.
komputer – …; szkatułka – …; wiewiórka – …; samochód – …; biblioteka – …; słońce – …; nauczycielka – …; zegar – …; wodospad – …; kapusta – …; dziennikarz – …; sukienka – …; sprzedawca – …; biżuteria – …; autobus – …; nożyczki – …; jabłko – …; telefon – …; dzwon – …; niedźwiadek – …; delfin – …; rekin – …; pisarz – …; dąb – …; motyl – …; ból – …; byk – …; koziorożec – …; kolczyki – …; bóbr – …; pudełko – …; policjant – …; balon – …
3. Do podanych rzeczowników dopisz swoje własne wymyślone określenia.
____________ huragan
____________ zeszyt
____________ tłum
____________ grzmot
____________ występ
____________ ogród
____________ świat
____________ organizm
____________ festiwal
____________ podróżnik
4. Uzupełnij zdania odpowiednią formą czasowników w czasie przeszłym.
Szymon szybko ____________ (przebiec) przez ulicę.
Paweł mocno ____________ (przytulić) Helenkę.
Górnik ciężko ____________ (pracować).
5. Uzupełnij teksty wyrazami podanymi w nawiasach w odpowiedniej formie. (PODPOWIEDŹ: W polu może brakować przymiotnika, czasownika, liczebnika lub też zaimka. Jednak wszystkie luki wstawione w tekście odwołują się i związane są z rzeczownikami rodzaju męskiego.)
W ____________ (poprzedni) tygodniu byłam na zakupach w centrum Warszawy z mamą i bratem. Mój brat ____________ (rozglądać) się tylko za grami komputerowymi oraz ____________ (nowy) sprzętem elektronicznym. Natomiast ja wybierałam z mamą rzeczy potrzebne do domu, dopóki nie zauważyłam cudownej wystawy jednego z butików. Znajdował się tam manekin ____________ (ubrany) w piękną błękitną sukienkę. Jej dekolt ____________ (mieć) kształt litery „V”, ale nie ____________ (być) zbyt ____________ (głęboki). Była ozdobiona ____________ (materiałowy) pasem ____________ (zawiązany) z boku w kokardę. Dół ____________ (być) ____________ (rozkloszowany) i ____________ (sięgać) połowy łydek. A falbany fantastycznie się układały. Stałam i patrzyłam, żaden wyraz ____________ (wypowiedziany) przez osoby stojące obok mnie nie ____________ (być) w stanie zakłócić mojej uwagi. W końcu mama chwyciła za moje ramię i nim potrząsnęła, a ja się ocknęłam. Tak bardzo nalegałam i prosiłam, aż nareszcie przeszliśmy wszyscy troje przez drzwi tego na pozór ____________ (skromny) sklepiku, a jednak ____________ (skrywający) tak ____________ (niebywały) skarb. Przymierzyłam ją, krój ____________ (pasować) idealnie do mojej figury. Moim zdaniem wyglądałam jak bohaterka filmu ____________ (fantastyczny), którego większość akcji rozgrywa się w ____________ (inny) ____________ (alternatywny) świecie, gdzie wszystko jest nad wymiar piękne, dobre i nieskazitelne. Po spojrzeniu na cenę uznałam, że nawet ona nie jest rażąca. Przecież nie możliwym jest, aby mój budżet składający się z cotygodniowego kieszonkowego ____________ (zostać) nadszarpnięty przez koszt osiemdziesięciu pięciu złotych za to niezwykłe cudo i ideał w świecie ____________ (moda).
5. Jeszcze jeden tekst, tym razem jednak odpowiednie formy słów do wpisania odnoszą się nie tylko do rzeczowników rodzaju męskiego. (PODPOWIEDŹ: Uzupełniając lukę najpierw określ jaki wyraz określa słowo w luce oraz jakiego rodzaju jest zwrot opisywany.)
Lekcja historii ____________ (być) dla Juliana ____________ (najtrudniejszy) przedmiotem w szkole. ____________ (stanowić) wręcz jego ____________ (odwieczny) koszmar. Julian nie ____________ (dostrzegać) żadnej ucieczki od ____________ (znienawidzony) przedmiotu. A sprawdzian, który miał się odbyć we wtorek ____________ (zbliżać) się ____________ (wielkie) krokami. Sprawy nie ____________ (poprawiać) fakt, iż był to test sprawdzający wiedzę z dwóch ____________ (ostatnie) działów z książki, a nie jak zazwyczaj to bywało z ____________ (jeden). Mimo iż Julian naprawdę ____________ (podejmować) usilne próby skupienia się na nauce tej dziedziny i ____________ (starać) się skutecznie przyswoić wiedzę, nic nie ____________ (chcieć) zostać mu w głowie. Zdecydowanie bardziej ____________ (woleć) ten czas spędzić na bardziej ____________ (produktywne) działaniu i dającym jakiekolwiek wyniki. Chociażby zrobiłby kilka zadań z matematyki. Ten przedmiot w przeciwieństwie do historii był ____________ (ogromne) zamiłowaniem tego ____________ (młody) chłopaka. W sposób niebywały ____________ (fascynować) go liczby, działania i równania, a już w szczególności zagadnienia geometryczne. I ____________ (siedzieć) tak nad podręcznikiem wpatrując się w ____________ (niezrozumiały) dla niego tekst o jakiś zawiłościach ____________ (militarne) podczas bitwy sprzed kilkuset lat i marzył o ____________ (logiczne) łamigłówkach. Jednak co jakiś czas ____________ (przypominać) sobie i ____________ (powtarzać): „Czasem trzeba też poświęcić czas rzeczom, które nie do końca są dla nas przyjemnością, abyśmy potem mogli się w pełni cieszyć z rzeczy, które naprawdę lubimy.”
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!