„Rz” i „ż” – zasady pisowni
Witam was serdecznie moje robaczki, te starsze i te młodsze. Dzisiaj poruszymy sobie odwieczny (tak naprawdę to nie, ale wiecie jak to bywa) problem z pisownią wyrazów z użyciem rz i ż.
Sam będąc jeszcze małym Kajtkiem całymi dniami myślałem sobie: „Kurczę, skoro to rz i ż w wyrazach i tak czytamy tak samo, to po kiego grzyba stosujemy odmienne pisownie?
Aby to zrozumieć, musielibyśmy się cofnąć trochę w naszym ortograficznym wehikule czasu. Jeszcze przed wojną przyjmowało się, że istnieje wyraźna różnica zarówno w pisowni, jak i w wymowie takich wyrazów. Jeżeli mieliśmy wyraz żaba, to wymawialiśmy to normalnie jako ż a b a. Jeżeli jednak mieliśmy wyraz krzak, to wymawiane to było jako k R ż a k. Rozumiecie? Mimo że wymawiane było ż, to podkreślano jednocześnie tam funkcję litery r. Trochę jak dzisiaj mamy fonetyczne użycie r w języku francuskim, często słyszycie jak Francuzi zajeżdżają tą głoską r w swojej wymowie; coś bardzo podobnego mieliśmy wówczas w swojej mowie. Jednak im dalej w las, im bardziej wchodziliśmy w czasy współczesności, odchodzono od takiej mowy, aż dzisiaj tak naprawdę nie ma już żadnego zmiękczania wyrazów z głoską rz; wymawiamy to tak samo jak zwykle ż. Dlatego obecnie tak istotne jest znać zasady pisowni wyrazów z tymi głoskami.
Pisownia wyrazów z ż:
Kiedy najczęściej będziemy stosowali taką pisownię?
Kiedy będziemy mieli do czynienia z funkcją zamiany głoski na inną w wyrazie pokrewnym, a te głoski to:
Ż na G (książka -> księga)
Ż na DŻ (koleżeński -> koledzy)
Ż na S (węższy -> wąski, pożywny -> posiłek)
Ż na H (drużyna -> druh)
Ż na Z (zamrażarka -> zamrozić)
Ż na Ź (wożę, wozić) – UWAGA! W tej odmianie możemy używać zamiany tak na zi, bo dalej traktujemy to jako głoskę ź, tylko zmiękczoną.
Ż będziemy pisać także po konkretnych głoskach (L, Ł, oraz R) jednak zawsze mogą być wyjątki np. współrzędne, rzygać.
Wyrazy zapożyczone również przeważnie będą stosować pisownię z ż (rewanż -> revange, abitraż -> arbitrage).
Oczywiście ż pojawi się też w wyrazach, których nie opisuje żadna ortograficzna reguła, ale według Rady Języka Polskiego będą zapisywane przez ż, np. gżegżółka, mżawka, piegża itd.
Kilka przykładów użycia ż:
Poszliśmy dzisiaj pożeglować na żaglówce, kiedy zrobiło się chłodniej poszliśmy na gorącą herbatę z żurawiną.
Gdybym żył, tak jak chcę, to mógłbym pożyczyć kupę kasy i wybrać się na wyprawę marzeń.
Z zastosowaniem odmiany:
Walczymy dzisiaj z bardzo mocną drużyną, mającą w składzie druha z najdłuższym stażem aktywności w lidze.
Dzięki bardzo sprawnej i energooszczędnej zamrażarce, mogę mrozić kilkadziesiąt litrów i kilogramów produktów.
Pisownia wyrazów z rz:
Pisownia z rz jest nieco mniej skomplikowana niż z ż, a to dlatego, że mamy zwyczajnie dużo mniejsze pole, jeżeli chodzi o same zasady, tak naprawdę ograniczamy je do dwóch i to takich najprostszych, jakie mogą być:
Zamiana wyrazu z RZ na R lub RR w słowie lub wyrazie pokrewnym.
Przykładów takich wyrazów wymienić wiele:
Wierzyć -> wiara,
marzec-> marca, parzysty -> para, marynarz-> marynarski, rowerzysta -> rower. …i tak dalej, i tak dalej, najważniejsze, byście zapamiętali, że jest to tak naprawdę najprostsza reguła, jaką kierujemy się przy pisowni z rz, nie trzeba nawet się tego nauczyć, bo to po pewnym czasie będzie wchodzić do głowy automatycznie.W końcówkach wyrazów: -arz, -erz, -mierz, -mistrz.
kuchARZ,
drukARZ, czasoMIERZ, KaziMIERZ, udERZ, biERZ, zegarMISTRZ, arcyMISTRZ, wiceMISTRZ. To jest bardzo proste do zapamiętania, a wyrazów z takimi końcówkami jest co niemiara, jednak należy pamiętać, że są wyjątki, np. stelaż, pejzaż, montaż, makijaż.Po spółgłoskach b, t, d, k, g, p, ch, j.
B – brzdąc, Brzechwa, brzydki
T – trzyma, trzeba, trzeci, trzask
D – drzwi, drzewa, drzazga
K – krzew, krzak, krzyk
G – Grzegorz, grzałka, grzecznie
P – przechodzi, przecież, przodem, Przasnysz
Ch – chrzest, chrzan, Chrzypsko,
J – zajrzeć, dojrzały.
UWAGA! Wyjątkami od tej reguły i to konkretnie wskazanymi, są wyrazy czy też przymiotniki w stopniu wyższym i najwyższym odmiany przez stopnie, czy też wyjątki od reguły w samej pisowni (kształt, pszenica, dżem).
Tak wygląda schemat pisowni wyrazów z rz i ż. Duża zawiłość i jakby nie było bogactwo definicji czy zasady odmian wynika przede wszystkim ze zmian, jakie na przełomie ostatnich 70-80 lat dokonały się w pisowni i w mowie języka polskiego. Zawiłość czy trudności z wymawianiem, co za tym idzie z pisownią, stały się głośnym argumentem za tym, aby jednak rozdzielić te pisownie jasnymi zasadami. Jest tego dosyć dużo, ale jeżeli przyłożymy się do nauki i będziemy sobie ćwiczyć pisownię na różnych przykładach, to na pewno z biegiem czasu będziemy łatwiej operować odmianami i samymi wyrazami.
Jeżeli czegoś jednak nie będziemy pewni, to zawsze pozostaje nam użycie słowników, bo mimo wszystko ciągle jest wiele niejasności, które wyjaśnić nam może dopiero użycie słownika języka polskiego lub ortograficznego.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!