Rzeczownik
Zamień czytanie na oglądanie!
i ucz się szybciej!
Rzeczownik – wprowadzenie
Bez jakich części mowy język polski by nie istniał? Zapewne bez czasowników, ale i bez przymiotników, liczebników, przysłówków, zaimków, spójników… Ale wśród nich jest jeszcze jedna, wyjątkowa grupa. Ta grupa to rzeczowniki.
Czym są rzeczowniki?
Rzeczowniki same w swojej nazwie mogą obnażać prawdę o sobie – ten wyraz posiada słowo „rzecz”. Jest to duże ułatwienie, ponieważ rzeczowniki to słowa, które nazywają ludzi, przedmioty, zwierzęta, rośliny, abstrakcję i fikcję oraz zjawiska pogodowe i zjawiska niematerialne. Rzeczownik odpowiada na pytanie: kto?, co?
Przykłady rzeczowników określające:
– ludzi – Tomek, profesor, kawaler
– przedmioty – piłka, stół, książka
– zwierzęta – hiena, kot, dziobak
– rośliny – rosiczka, róża, świerk
– abstrakcję i fikcję – kosmita, duch, cyklop
– zjawiska pogodowe – huragan, mżawka, śnieg
– zjawiska niematerialne – miłość, nostalgia, wspomnienie
Uwaga! Rzeczownikami są także wyrazy określające czynności, zwykle kończące się na „-nie”, np. zmywanie, prasowanie, sprzedawanie, golenie, szczotkowanie.
Ćwiczenie na znajomość rzeczowników:
Zastanów się, które ze słów: granie, gra, pograć, miło, miłość, miłować, malunek, malować, malarz, piecze, piekarz, pieczywo są rzeczownikami. W razie wątpliwości zadaj sobie pytanie „kto?” lub „co?”.
Gotowy/gotowa? W takim razie sprawdź, czy twoje odpowiedzi zgadzają się z tymi poprawnymi.
Rzeczownikami spośród wymienionych słów są: granie, gra, miłość, malunek, malarz, piekarz, pieczywo.
Jeśli jesteś gotowy, przejdźmy do kolejnego zagadnienia.
Liczby rzeczowników:
Rzeczownik jest odmienną częścią mowy, co oznacza, że w zależności od sytuacji będzie on wyglądał nieco inaczej. W języku polskim wyróżniamy dwie liczby: liczbę pojedynczą i liczbę mnogą.
Liczbę pojedynczą stosujemy, gdy mamy do czynienia z jednym przedmiotem, np. kot, człowiek, samochód, tulipan, książka.
Liczbę mnogą stosujemy, gdy mamy na myśli dwa lub więcej przedmiotów, np. koty, ludzie, samochody, tulipany, książki.
Zdecydowana większość rzeczowników ma swoją wersję zarówno w liczbie pojedynczej, jak i w liczbie mnogiej, jednak są przypadki, gdzie nie istnieje któraś z tych liczb.
Przykłady słów posiadających formę tylko w:
– liczbie mnogiej – drzwi, nożyczki, skrzypce, sanie
– liczbie pojedynczej – młodzież, miłość, nadzieja, żelazo
Osoby w języku polskim
Z pojęciem liczby ściśle związane są osoby. Osoby to określenie pokazujące nam, kto może wykonywać czynności w zdaniu (o podmiocie będzie trochę później). W języku polskim wyróżniamy 3 osoby w liczbie pojedynczej i 3 w liczbie mnogiej.
Poznajcie osoby:
Liczba pojedyncza
ja
ty
on, ona, ono
Liczba mnoga
my
wy
oni, one
Rodzaje rzeczowników:
W polszczyźnie wyróżniamy pięć rodzajów rzeczowników: trzy w liczbie pojedynczej i dwa w liczbie mnogiej. Rodzaje w liczbie pojedynczej dzielimy na: męski, żeński i nijaki (kolejno on, ona i ono). Z kolei w liczbie mnogiej – na męskoosobowy i niemęskoosobowy (oni i one). By lepiej zapamiętać, do którego rodzaju które słowo przypisać, warto zapamiętać:
– rodzaj męski (ten): ten samochód, ten mężczyzna, ten sklep, ten podręcznik
– rodzaj żeński (ta): ta dziewczynka, ta hortensja, ta filharmonia, ta ulica
– rodzaj nijaki (to): to dziecko, to muzeum, to czasopismo, to porzekadło
Z kolei by lepiej zapamiętać, które wyrazy mają rodzaj niemęskoosobowy i męskoosobowy, możemy zastosować taką zasadę:
– rodzaj męskoosobowy (ci): ci samotnicy, ci piłkarze, ci dżentelmeni, ci pracownicy
– rodzaj niemęskoosobowy (te): te kobiety, te dzieci, te cukierki, te spektakle
Warto zwrócić uwagę na to, że duża część rzeczowników, które w liczbie pojedynczej miały rodzaj męski, w liczbie mnogiej posiadają rodzaj niemęskoosobowy (np. ten magnes – te magnesy, ten klocek – te klocki, ten zeszyt – te zeszyty itp.).
Uwaga! Rzeczowniki nie odmieniają się przez rodzaje – ich rodzaj jest ustalony z góry.
Ćwiczenie dla utrwalenia pojęcia rodzajów:
Podam teraz 10 słów, jednak nie będą one w tym samym rodzaju. Będziecie musieli go odnaleźć. Jeżeli nie będziecie w stanie go podać, przeczytajcie, co napisałem przy każdym wyrazie. Słowa to: kasjerka, bułeczki, okno, koszykarze, pięknie, komiks, płacz, prostacy, koale, pudełko, statuetka.
Odpowiedzi
Rodzaj męski – komiks, płacz
Rodzaj żeński – kasjerka, statuetka
Rodzaj nijaki – okno, pudełko
Rodzaj męskoosobowy – koszykarze, prostacy
Rodzaj niemęskoosobowy – bułeczki, koale
Rozwiązałeś zadanie? Brawo! Jednak zapomniałem o jednym. Wystawiłem Twoją czujność na próbę. W ciągu słów wstawiłem wyraz „pięknie”, który nie jest rzeczownikiem! Jeśli zauważyłeś ten błąd – gratulacje! Jeśli nie – nie przejmuj się – z czasem zaczniesz dostrzegać takie drobiazgi.
Przypadki i deklinacja:
Rzeczownik, oprócz liczb, odmienia się również przez przypadki. Przed kolejnymi tłumaczeniami warto wytłumaczyć, czym są przypadki. Przypadek to pytanie, przez które się odmienia dana część mowy. W języku polskim wyróżniamy siedem przypadków. Oto one:
Mianownik (skrót M.), pytania „kto?”, „co?” (jest),
Dopełniacz (skrót D.), pytania „kogo?”, „czego?” (nie ma),
Celownik (skrót C.), pytania „komu?”, „czemu?” (się przyglądam),
Biernik (skrót B.), pytania „kogo?”, „co?” (widzę),
Narzędnik (skrót N.), pytania „z kim?”, „z czym?” (się spotykam),
Miejscownik (skrót Msc.), pytania „o kim?”, „o czym?” (myślę),
Wołacz (skrót W.), pytanie „o!” (witaj, …)
Żeby odmienić rzeczownik przez przypadki, należy odpowiedzieć na pytania, na które odpowiada dany przypadek, na przykład słowo „koń” w dopełniaczu to „konia”. Można sobie wyobrazić nawet taki dialog:
– Czego nie ma?
– Konia!
Uwaga! Skróty i pełne nazwy przypadków zawsze zapisujemy wielką literą!
Odmiana rzeczownika „kot” przez przypadki:
M. kot
D. kota
C. kotu
B. kota
N. z kotem (kotem)
Msc. o kocie (kocie)
W. kocie!
Podobnie będziemy odmieniać przypadki, gdy chcemy odmienić rzeczownik w liczbie mnogiej.
Odmiana rzeczownika „koty”:
M. koty
D. kotów
C. kotom
B. koty
N. kotami
Msc. kotach
W. koty!
Trzeba zauważyć, że czasami słowo odmienione przez różne przypadki, np. „koty” w Bierniku to „koty”, tak samo, jak w Wołaczu.
Zapamiętaj! Odmianę przez przypadki nazywamy deklinacją.
Sposób na zapamiętanie przypadków:
Dla wielu kolejność przypadków jest prawdziwym kłopotem. Istnieją jednak metody na to, by ją zapamiętać. Dobrym sposobem jest tworzenie zdań, których pierwsze litery to: M, D, C, B, N, M i W.
Przykład takiego zdania:
Mam domek całkiem biały nad morzem wspaniałym.
Jak rozpoznać przypadek w zdaniu?
Mamy zdanie: „W hotelowej restauracji goście mieli do dyspozycji szwedzki stół.”. Nas interesuje (na razie) słowo „stół”. Musimy określić jego przypadek. Jak to zrobić? Najlepiej jest rozpisać sobie całą odmianę przez przypadki tego wyrazu. Jednak celowo zastosowałem tutaj akurat wyraz „stół”. Dlaczego? Bo jego wersja brzmi tak samo w Mianowniku, jak w Bierniku. Co należy uczynić w takiej sytuacji? Wyliczanki tutaj nie okażą się pomocne. Teraz musimy popatrzeć na inne wyrazy. Warto popatrzeć na fragment „mieli do dyspozycji szwedzki stół”. Musimy sobie zadać zasadnicze pytanie, bo niektóre czasowniki są ściśle związane z niektórymi przypadkami. Mieli do dyspozycji „kogo?”, „co?”, czy mieli do dyspozycji „kto?”, „co?”. Odpowiedź jest bardzo prosta: mieli do dyspozycji „kogo?”, „co?”. Pytania „kogo?”, „co?” to pytania Biernika, więc słowo „stół” w tym kontekście jest zapisane w Bierniku.
Zadanie: spróbuj sam określić przypadek każdego z rzeczowników w zdaniu (restauracji, goście, dyspozycji).
Teraz sprawdź, czy miałeś rację:
restauracji – tutaj mamy aż 3 przypadki do wyboru: Dopełniacz, Celownik i Miejscownik. W takiej sytuacji znowu musimy spojrzeć na zdanie, a właściwie na wyrazy „W hotelowej restauracji.”. Teraz już wiadomo, że chodzi o Miejscownik. Wyobraźmy sobie taki dialog:
Opowiem Ci pewną historię
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!