Rzeczownik pospolity
Rzeczownik – podstawowe informacje
Rzeczownik to część mowy, która obejmuje wyrazy odmieniające się przez przypadki i liczby oraz posiadające swój rodzaj.
Rzeczowniki nazywają przedmioty, osoby, zwierzęta, rośliny i zjawiska – np. dom, fabryka, żarówka, siostra, nauczyciel, zając, krowa, brzoza, róża, śnieg, deszcz.Rzeczownikami są też wyrazy będące nazwami pojęć, czynności i cech, np. smutek, żal, radość, pisanie, malowanie, starość, młodość. W zdaniu rozpoznajemy rzeczowniki po tym, że odpowiadają na pytanie: kto? lub co? (jeżeli pełnią rolę podmiotu) lub na pytania innych przypadków (jeżeli występują w roli dopełnienia, przydawki, okolicznika lub orzecznika w orzeczeniu imiennym).Rzeczownik jako wyraz określający (nadrzędny) decyduje o formie wyrazu określanego (podrzędnego), tj. o jego przypadku, liczbie i rodzaju.Podział rzeczownikówZe względu na to, co dany rzeczownik nazywa, ogół rzeczowników możemy podzielić na rzeczowniki konkretne i abstrakcyjne.Rzeczowniki dzielimy też na rzeczowniki żywotne i nieżywotne:a) rzeczowniki żywotne nazywają istoty żywe, czyli ludzi i zwierzęta. Wyróżniamy tu rzeczowniki osobowe (weterynarz, lekarz, mężczyzna, dziecko maszynista, Japończyk, kolega, przyjaciółka) i nieosobowe (krowa, wrona, byk, królik);b) rzeczowniki nieżywotne nazywają przedmioty, zjawiska i cechy.W zależności od pochodzenia, tj. od typu podstawy słowotwórczej, rzeczowniki pochodne dzielimy na rzeczowniki odczasownikowe, odprzymiotnikowe, odrzeczownikowe, odliczebnikowe, skrótowce, rzeczowniki złożone oraz rzeczowniki utworzone od wyrażeń przyimkowych i od skrótowców. Niezależnie od tego powyższych podziałów, wszystkie rzeczowniki dzielimy na własne i pospolite.
Rzeczowniki własne i rzeczowniki pospolite
a) Rzeczowniki, które nazywają osoby, przedmioty, zwierzęta, miejsca to rzeczowniki pospolite (nazwy pospolite). Są to nazwy ogólne. Jest ich w języku mnóstwo – to np. stół, pies, kobieta, książka, gazeta, chomik, samochód, hotel, siostra, stół, mucha. Piszemy je zawsze małą literą.b) Rzeczowniki własne to nazwy indywidualne ludzi, zwierząt, miast itp., np. Tomek, Azor, Kraków, Wisła, Rysy, Morze Bałtyckie, Ocean Indyjski. Rzeczowniki własne piszemy zawsze wielką literą.Różnice występujące pomiędzy rzeczownikami własnymi a rzeczownikami pospolitymi:a) rzeczowniki własne odnoszą się do jednego wybranego obiektu (potencjalnie do wielu obiektów o tej samej specyfice, ale różniących się od siebie, np.: imię Azor może posiadać wiele psów, ale nie wszystkie psy), a rzeczowniki pospolite odnoszą się do całej klasy przedmiotów;b) nazwy własne nie mają indywidualnego znaczenia, a jedynie wskazują przedmiot, który opisują. Np. Pazur jako imię psa nie odnosi się do semantyki tego słowa, a stanowi po prostu nazwę tego psa, nie kategoryzuje go do żadnej klasy znaczeniowej). Natomiast rzeczowniki pospolite nie wskazują żadnego szczególnego przedmiotu, a określają przynależność danego obiektu do większej klasy (np. nazwa psa przyporządkowuje wszystkie psy świata do kategorii psów);c) rzeczowniki własne mają ścisły związek z przedmiotem, który określają (np. ten wybrany pies nazywa się Pazur; nie zawołamy tak na psa sąsiada, choćby był tej samej rasy), natomiast rzeczowniki pospolite nie mają ścisłego związku z konkretnym przedmiotem, określają tylko kategorię obiektów (np.: wszystkich psów);d) większość rzeczowników własnych nie zmienia się pod wpływem tłumaczenia (co widzimy np. w tłumaczeniach filmów, kiedy wszystkie kwestie są tłumaczone na język polski, a imiona bohaterów lub nazwy miast, w których toczy się akcja, pozostają niezmienione, np.: John, Jughead. Uwaga – czasem obce nazwy są spolszczane). Natomiast rzeczowniki pospolite zmieniają się w większości języków (np. kot w języku polskim, cat w języku angielskim);e) zazwyczaj rzeczowniki własne nie mają znaczenia dosłownego lub tracą je z czasem (np.: kiedy nadawane było małemu psu imię Pazur, mogliśmy zrobić to z jednej przyczyny – takiej, że bardzo lubił drapać ściany i drzwi swoimi pazurami. Z biegiem czasu, kiedy pies już się uspokoił, nadal używamy dla niego tego imienia, choć nie ma już ono semantycznego związku z jego zachowaniem). Jeśli chodzi o rzeczowniki pospolite, to zawsze mają znaczenie leksykalne istotne z punktu widzenia danej kategorii przedmiotów (wyraz pies oznacza zwierzęta o szczególnym wyglądzie, o szczególnym zachowaniu itp.);f) związek nazwy własnej przedmiotu z przedmiotem tworzony jest w momencie aktu nazwania danego przedmiotu, natomiast związek nazwy pospolitej i kategorii, do której się odnosi, powstaje z biegiem czasu.Rzeczowniki własne, ale pospolite!W języku polskim możesz się także spotkać z rzeczownikami własnymi, których zaczęto używać jako nazw pospolitych – i w związku z tym piszemy je małą literą. Najczęściej są to nazwy osobowe:• imiona biblijne, mitologiczne i literackie, np. goliat oznacza osiłka, herkules to dziś atleta, siłacz, a donżuan to uwodziciel;• wiele nazw obiektów wywodzi się od nazwisk właścicieli i nazw firm: kałasznikow (Kałasznikow), kolt (Colt), mercedes (Mercedes), ford (Ford);• nazwami pospolitymi są też jednostki fizyczne utworzone od nazwisk uczonych: wolt (Wolt), niuton (Newton), om (Ohm).Rzeczowniki pospolite – jakie funkcje pełnią i gdzie występują?Rzeczowniki pospolite w zdaniu pełnią najczęściej funkcję podmiotu, ale mogą też być przydawkami, dopełnieniami, okolicznikami i orzecznikami np.:
a) Lis biega po lesie. – rzeczownik lis w funkcji podmiotu;
b) Uszy lisa są długie. – rzeczownik lis w funkcji przydawki;
c) Myśliwi strzelali do lisa. – rzeczownik lis w funkcji dopełnienia;
d) Tomek ma rude włosy jak lis.- rzeczownik lis w funkcji okolicznika;
e) W przedstawieniu Jasiu był lisem. – rzeczownik lis w funkcji orzecznika w orzeczeniu imiennym.
Rzeczowniki pospolite mogą występować także w porównaniach. Do takich porównań zaliczymy np.: głupi jak but, blady jak ściana, pracowity jak mrówka, dumny jak paw, słodki jak cukierek, kwaśny jak cytryna, biały jak śnieg, czarny jak węgiel, sprytny jak lis.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!