Samogłoski – ogólna charakterystyka
Samogłoski – ogólna charakterystyka
Wszystkie głoski pojawiające się w języku polskim możemy podzielić na:
• Samogłoski – to głoski otwarte. Powstają poprzez wprawienie wiązadeł głosowych w drgania przez swobodnie przepływające powietrze przez kanał głosowy. Do spółgłosek zaliczamy: a, ą, e, ę, i, o, u, y.
• Spółgłoski – to głoski, które powstają na skutek napotkania przez powietrze przeszkody w postaci zbliżonych do siebie narządów mowy w kanale głosowym. Do spółgłosek zaliczamy:
Samogłoski są głoskami, które powstają dzięki naszym więzadłom głosowym. Kiedy wypowiadamy samogłoski, np. a, o, e, i, y strumień powietrza przepływa przez kanał głosowy i nie napotyka przeszkód ani barier, w postaci zbliżonych wiązadeł głosowych, w wyniku czego słyszalna jest tylko jedna głoska. W trakcie mowy dochodzi do rozwarcia narządów mowy.
Najważniejsze cechy wymowy samogłosek to: wysoka głośność , która jest zdecydowanie wyższa niż w przypadku spółgłosek oraz możliwość przedłużenia wymowy samogłosek. Wszystkie samogłoski są dźwięczne.
W języku polskim możemy wyszczególnić 8 samogłosek: a, ą, e, ę, i, o, u, y. Wszystkie nasze samogłoski, występujące we współczesnej polszczyźnie, możemy podzielić na ustne: a, e, i, o, u, y, oraz nosowe: ą, ę. W trakcie wymowy samogłosek nosowych wydychane powietrze przepływa zarówno przez jamę nosową jak i jamę ustną.
Cechy artykulacji samogłosek
Samogłoski możemy klasyfikować również na podstawie ich cech artykulacji. Teraz po kolei omówimy każdą z tych cech, poczynając od położenia języka, przechodząc przez układ warg , ułożenie podniebienia miękkiego, a kończąc na układzie wiązadeł głosowych. Poniżej spróbuję wszystko przedstawić w jak najbardziej klarowny i zrozumiały sposób, aby wszystko było jasne jak słonce i nie budziło żadnych wątpliwości.
1. Położenie naszego języka w jamie ustnej
Kiedy wymawiamy samogłoski nasz język porusza się poziomo i pionowo. Przyjmuje odpowiednia pozycje dla danej głoski. Kiedy język porusza się poziomo przesuwa się do przodu i do tyłu. Dzięki takiemu ruchowi możemy wymawiać samogłoski przedniojęzykowe : i, e, ę, y; tylnojęzykowe: ą, o, u, oraz samogłoskę środkowojęzykową: a.
Przechodząc do ruchu pionowego nasz język może podnosić się bardziej lub mniej ku podniebieniu twardemu bądź podniebieniu miękkiemu. Jest to zależne od samogłoski, która wypowiadamy. Dzięki temu ruchowi możemy wypowiedzieć takie samogłoski jak: wysokie przednie: i, y, średnio przednie: e, ę, wysokie tylne: u, średnio tylne: o, ą, szerokie, niskie, środkowe: a.
2. Położenie podniebienia miękkiego
W języku polskim możemy wyszczególnić 8 samogłosek: a, ą, e, ę, i, o, u, y. Wszystkie nasze samogłoski ze względu na położenie podniebienia miękkiego możemy podzielić na ustne: a, e, i, o, u, y, oraz nosowe: ą, ę. W trakcie wymowy samogłosek nosowych wydychane powietrze przepływa zarówno przez jamę nosową jak i jamę ustną. W przypadku samogłosek ustnych powietrze przepływa tylko przez jamę ustną.
3. Układ warg
Kiedy będziemy obserwować jak my czy ktoś koło nas wymawia samogłoski to spostrzeżemy, że wargi wysuwają się do przodu i zaokrąglają. W ten sposób powstają głoski okrągłe, czyli: ą, u, o. Możemy również zaobserwować spłaszczanie się warg, dzięki czemu możemy wymówić samogłoski płaskie, takie jak: y, e, ę, i. Wyjątkowym przypadkiem jest samogłoska a. Kiedy ją wymawiamy nasze wargi znajdują się w stanie pośrednim miedzy ich spłaszczeniem a zaokrągleniem.
4. Układ wiązadeł głosowych
Wiązadła głosowe są kluczowe przy procesie artykułowania głosek. Kiedy wiązadła głosowe nie SA zbliżone do siebie i powietrze może swobodnie przepływać przez nie, wprawiając je w drgania wymawiamy samogłoski: a, ą, e, ę, i, o, u, y. Z kolei kiedy wiązadła głosowe są zbliżone, powietrze udarze o nie i napotyka barierę, możemy wymawiać spółgłoski: b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, ń, p, r, s, ś, t, w, z, ź, ż, sz, cz, ch, dz, dż, dź, rz.
Dzięki pracy wiązadeł możemy wyszczególnić również głoski dźwięczne i bezdźwięczne.
• Głoski dźwięczne – głoski te powstają, kiedy wiązadła głosowe zbliżają się do siebie, a powietrze, które przez nie przechodzi wprawia je w drgania. Do głosek dźwięcznych zaliczamy spółgłoski, takie jak: b, d, g, w, z, ź, ż, r, l, ł, m, n, ń, j, dz, dź, dż oraz wszystkie samogłoski.
• Głoski bezdźwięczne – są to głoski, powstające podczas oddalenia wiązadeł głosowych, kiedy powietrze spokojnie przez nie przepływa. Do głosek bezdźwięcznych: p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, h, ch.
Przy artykulacji samogłosek nasze wiązadła głosowe drgają, a to oznacza, że wszystkie samogłoski są dźwięczne.
Za artykulację samogłosek odpowiedzialny jest przede wszystkim nasz aparat mowy. Warto zauważyć, że w wielu regionach w Polsce występują różne dialekty, które pod względem leksyki i fonetyki odbiegają od poprawnej polszczyzny. Za przykład możemy podać wymowę kresowego ł, które jest artykułowane jako l, np. głoska zamiast głoski.
Mam nadzieję, że wszystko przedstawiłam w jak najprostszy sposób, aby sposoby artykulacji samogłosek były w pełni zrozumiałe dla każdego. Więcej o samym podziale głosek (nie tylko na spółgłoski i samogłoski) możecie przeczytać w mojej innej pracy, umieszczonej na stronie pn. „Głoski – podział na głoski”. Serdecznie polecam zapoznać się z tym materiałem, ponieważ może dostarczyć wam jeszcze większej dawki ciekawych informacji.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!