Środki językowe
Zamień czytanie na oglądanie!
i ucz się szybciej!
Wydaje się, że znajomość języka ojczystego jest oczywista. Ale czy na pewno? Myślę, że język polski dla nas, Polaków, jest cały czas niemałą zagadką. Lata lekcji języka polskiego w szkołach na wszystkich szczeblach edukacji, powinny dać nam wiedzę na temat poprawności posługiwania się nim. Jednak jak możemy zauważyć w codziennym życiu, czy to na ulicy, czy w wypowiedziach na przykład polityków w telewizji, nasza wiedza teoretyczna niekoniecznie przekłada się na praktykę. Liczne błędy językowe, niepoprawne konstrukcje zdań czy nawet w wypracowaniach pisemnych – błędy ortograficzne, to codzienność, z którą się stykamy. A słowa możemy łączyć na różne sposoby. Mając na uwadze zasady gramatyki, ogranicza nas tylko własna wyobraźnia. Dziś, w ramach przypomnienia, zachęcam do spojrzenia jeszcze raz na środki językowe, jakich używa się głównie w języku artystycznym, ale także i w naszym codziennym porozumiewaniu się. Bo któż z nas nie jest artystą własnego życia?
Środki językowe, zwane inaczej środkami stylistycznymi, poetyckimi albo artystycznymi, mają wiele definicji. Jednak starając się jakoś wprowadzić w ten temat, najogólniej można powiedzieć, że są to środki, jakich używa się w szeroko rozumianej sztuce, które mają wywołać u ich odbiorcy pożądany efekt. Są to takie zabiegi językowe, które mają powodować pożądane przez autora emocje u odbiorcy. Używanie w swoich codziennych wypowiedziach środków językowych, powoduje, że nasz język staje się bardziej barwny i urozmaicony. Wyróżniamy szereg środków językowych. Jednak ze względu na objętość pracy, skupmy się dzisiaj na najpopularniejszych i najczęściej stosowanych. Są to:
alegoria
aluzja literacka
anafora
antonim
antyteza
apostrofa
archaizm
dialektyzacja
dźwiękonaśladownictwo
elipsa
epifora
epitet
eufemizm
gradacja
groteska
hiperbola
homonimy
inwokacja
ironia
kolokwializm
kontrast
metafora
neologizm
oksymoron
ożywienie
parafraza
personifikacja
peryfraza
porównanie
powtórzenie
przerzutnia
pytanie retoryczne
retrospekcja
rym
wykrzyknienie.
Omówmy teraz poszczególne środki językowe. Na czym one polegają?
Alegoria – to taki zabieg stylistyczny, który przekazuje jednocześnie treść dosłowną i abstrakcyjną. Jest to pewnego rodzaju przenośnia i ma ona ustalony sens w tradycji kultury i w każdym dziele oznacza to samo.
Alegorię od symbolu odróżnia to, że symbol w różnych dziełach może oznaczać co innego, natomiast alegoria zawsze ma jedno znaczenie, nieważne, gdzie występuje. Przykładem alegorii może być jabłko. Źródłem tej alegorii jest Księga Rodzaju, w której opisana jest scena kuszenia Adama i Ewy. Jabłko od tamtej chwili stało się symbolem, zarówno przyjemności, jak i grzechu. Alegorię możemy odczytać więc dzięki znajomości tradycji i kultury.
Aluzja literacka – to nawiązanie w tekście poezji czy epiki do innego dzieła literackiego w sposób świadomy i za pomocą określonych sygnałów, które są rozpoznawalne dla odbiorcy. Zatem warunki skutecznej aluzji literackiej są następujące:
Aluzja musi być czytelna i zrozumiała dla odbiorcy,
Odbiorca musi mieć wiedzę, pozwalającą mu zidentyfikować tę aluzję,
Autor nie może w sposób bezpośredni i agresywny wytłumaczyć nawiązania, lecz musi być to zrobione w sposób subtelny i delikatny.
Przykładem aluzji jest nawiązanie „Boskiej komedii” Dantego w tytule „Nie-Boskiej” Zygmunta Krasińskiego.
Anafora – to powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi, na przykład zwrotek czy wersów w poezji albo w prozie na początku zdań, czego dokonuje się w sposób celowy. Funkcją anafory jest położenia nacisku na znaczenie powtarzanego słowa lub zwrotu. Jeśli jakiś autor często powtarza jakiś zwrot, oznacza to, że jest to coś istotnego. Przykład zastosowania anafory:
Leopold Staff „Podwaliny”
Budowałem na piasku
I zwaliło się.
Budowałem na skale
I zwaliło się.
Teraz budując zacznę
od dymu z komina.
Antonim – to termin, który oznacza przeciwstawne dwa wyrazy. Oznacza zestawienie ze sobą dwóch przeciwieństw. Przykładami antonimów mogą być:
„ciepło” – „zimno”,
„gruby” – „chudy”,
„syty” – „głodny”.
Antyteza – jest to środek stylistyczny, który polega na zestawieniu dwóch elementów o przeciwnym znaczeniu w jedną całość dla uzyskania większej ekspresji. Nie jest to zestawienie dwóch słów na zasadzie kontrastu (wtedy jest to oksymoron), tylko całych wyrażeń lub zdań.
Przykładem użycia antytezy są „Treny” Jana Kochanowskiego:
„Pełno nas, a jakby nikogo nie było”.
W sztuce ludowej – przysłowia:
„Lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć”.
Apostrofa – to bezpośredni zwrot do adresata. Ma zazwyczaj charakter wzniosły i uroczysty. Mogą jej też towarzyszyć górnolotność i patos. Występuje w formie mianownika lub wołacza. Najbardziej chyba znaną apostrofą jest ta, która występuje w Inwokacji „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza:
„Litwo, Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie (…)”.
Archaizm – to wyraz, który w języku obecnym już nie funkcjonuje, którego się już nie używa. Konstrukcja składniowa, która wyszła z użycia. Coś przestarzałego. Charakterystyczne dla języka sprzed kilkudziesięciu lub kilkuset lat. Język archaiczny da się zauważyć w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza i w „Tryologii”.
Przykłady archaizmów:
„powała” – „sufit”,
„inszy” – „inni”,
„azali” – „podobno”, „może”,
„mię” – „mnie”.
Dialektyzacja – to inaczej gwaryzacja. Ten środek stylistyczny polega na wprowadzeniu do języka utworu literackiego słownictwa, zwrotów lub gramatyki pochodzących z określonego dialektu ludowego, tzw. dialektyzmów. Jest to świadomy zabieg stylistyczny, który ma odtworzyć lokalny koloryt, charakterystyczny dla środowiska lub poszczególnych bohaterów. Przykładem dzieł, w których użyto dialektyzacji są:
„Chłopi” Władysława Reymonta,
„Na Skalnym Podhalu” Kazimierza Przerwy Tetmajera.
Dźwiękonaśladownictwo – inaczej zwane onomatopeją. Polega na takim określonym doborze słów, które będą naśladowały swym brzemieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez dany, właśnie opisywany przedmiot. To wyraz naśladujący dźwięki i odgłosy naturalnie, również zwierzęta, na przykład:
„dzyń dzyń” – naśladujący dzwonek,
„hau hau” – naśladujący psa,
„wrrr” – odgłosy maszyn.
Elipsa – najczęściej używana w mowie potocznej. Polega na pominięciu pewnego wyrazu. Ważne jest natomiast to, aby ogólny sens wypowiedzi został zachowany. Przykłady zdań z zastosowaniem elipsy to:
„Czy znasz może solidną ekipę remontową, która może zburzyć tę ścianę?” – zdanie bez zastosowania elipsy,
„Znasz może zespół, solidną ekipę remontową, która może zburzyć tę ścianę?” – zdanie z zastosowaniem elipsy.
„Ja zrobię śniadanie, a Ty zrobisz obiad.” – zdanie bez zastosowania elipsy,
„Ja zrobię śniadanie, Ty obiad.” – zdanie z zastosowaniem elipsy.
Opinie na temat stosowania elipsy są różnorakie. Wielu językoznawców uważa, że elipsa to objaw niedbałości językowej, natomiast wielu osobom ten środek językowy ułatwia komunikację słowną i pisemną. Używana zwłaszcza w języku potocznym.
Epifora – to zabieg stylistyczny, polegający na powtórzeniu tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi.
Przykładem może być biblijny wers z Nowego Testamentu z I Listu do Koryntian:
„Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko”.
Epitet – to wyraz uwydatniający jakąś cechę. To wyraz pełniący wobec rzeczownika funkcję określającą. Ma wpływ na znaczenie słowa, do którego się odnosi. Uwydatnia określoną cechę przedmiotu, służy jako ozdoba,
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!