Style językowe
DEFINICJA ORAZ CELE STOSOWANIA RÓŻNYCH STYLÓW:
Styl językowy (nazywany też stylem wypowiedzi) to zbiór środków językowych, charakterystycznych dla danego utworu, autora, epoki, osoby itp. Ogół tych środków wykorzystywany jest w określonych okolicznościach – w zależności od kontekstu społecznego lub zamysłu ekspresywnego. Inaczej mówiąc, styl językowy to określony sposób wyrażania treści. Sposób ten uzależniony jest od sytuacji, w której posługujemy się językiem. Inaczej wypowiemy się przed nauczycielem, inaczej w urzędzie, a inaczej przy domownikach czy kolegach/koleżankach. Styl językowy określa zarówno porozumiewanie się werbalne, a więc mowę, jak i sposób pisemny naszej wypowiedzi. Każdy styl wykorzystuje inne elementy systemu językowego w konstruowaniu wypowiedzi. Należy zwrócić uwagę przede wszystkim zarówno na dobór słownictwa, jak i konstrukcję zdań. Bez względu na to, jaki styl wybierzemy dla wypowiedzi pisemnej, zawsze powinniśmy przestrzegać zasad poprawnej polszczyzny, ortografii i interpunkcji. Nawet w mowie potocznej zaniechanie któregoś z tych elementów może zaburzyć odbiór komunikatu pisemnego. Dyscypliną zajmującą się stylami językowymi jest stylistyka.
PODZIAŁ STYLÓW JĘZYKOWYCH:
STYL POTOCZNY – najbardziej funkcjonalny i powszechny. Służy głównie do celów komunikacyjnych werbalnych. Posługujemy się nim swobodnie, na co dzień, rozmawiając z członkami rodziny, znajomymi, sąsiadami, współpracownikami itp. Nie przykładamy wówczas wagi do sposobu przekazywania treści, choć warto zaznaczyć, że styl potoczny będzie inaczej wyglądał podczas rozmowy, na przykład z nauczycielem i lekarzem, a inaczej z rówieśnikami. Jeśli chodzi o formę pisemną, odnajdziemy taki styl w listach osobistych, dziennikach, pamiętnikach, dialogach, wywiadach, a także w formie elektronicznej: w e-mailach, SMS-ach, blogach, portalach społecznościowych, forach internetowych, różnorakich komentarzach. Stylu potocznego mogą też używać bohaterowie jakiegoś utworu literackiego, kiedy autor pragnie uwiarygodnić ich persony, stylizując dialogi. Styl potoczny pisemny zawiera zwroty charakterystyczne dla języka mówionego. Często bywa nacechowany emocjonalnie, zawiera znaki zapytania, wykrzyknienia, zdrobnienia i zgrubienia. Duży wpływ ma tak zwane „słownictwo środowiskowe”, które kształtuje ostateczny wygląd wypowiedzi. Składnia takiego stylu jest nieskomplikowana, zdania bywają krótkie, a nawet urwane, występują powtórzenia, skoki myślowe, odbieganie od tematu. Warto znać pojęcie dialektyzacji i kolokwializacji, jeśli chodzi o styl potoczny. Dialektyzacja (od słowa „dialekt”) polega na świadomym nadaniu wypowiedzi cech językowych charakterystycznych dla danego regionu. Możemy wyróżnić jako przykład dialekt wielkopolski, śląski czy kaszubski. Drugie pojęcie – kolokwializacja to stylizacja polegająca na wprowadzeniu do tekstu elementów języka potocznego, nie dbając o przestrzeganie reguł. Taki przekaz byłby bardzo prosty i dosadny, jednak należy uważać z ilością kolokwializmów, gdyż ich częste stosowanie może być źle odebrane, jako niechlujstwo i prostactwo. Trzecim pojęciem związanym ze stylem potocznym, o którym (niestety) też należy wspomnieć, są wulgaryzmy, których zawsze, bez względu na sytuację i targające nami emocje, staramy się unikać. Wulgarne wypowiedzi zawsze będą świadczyły źle o ich nadawcy, a u odbiorcy komunikatu z kolei wywołają niesmak.
Przykład stylu potocznego:
„Wczoraj byłam z moim kotem u weterynarza. Było już późno, kiedy Mruczuś nagle się rozchorował. Pojawiły się wymioty i biegunka. Mama chciała czekać do rana na poprawę, ja jednak byłam uparta. Zapakowaliśmy kicię do transportera i popędziliśmy do gabinetu. Podczas badania bałam się jak nigdy! Okazało się jednak, że nie jest źle. Nasz kot po prostu czymś się zatruł, nie miał żadnej poważnej choroby. Dostał kroplówkę i zastrzyk, a weterynarka zaleciła dietę. Po kilku dniach Mruczek wrócił do żywych i znów radośnie latał po całym domu.”
STYL NAUKOWY – jest charakterystyczny dla utworów specjalistycznych, z danej dziedziny wiedzy, nauki czy techniki. Znajdziemy go w literaturze specjalistycznej, podręcznikach, encyklopediach, słownikach, leksykonach. Charakterystyczne jest występowanie wielu fachowych terminów, nazw, wzorów, a nawet szkiców i wykresów. Posługiwanie się takim stylem wymaga od nadawcy sporego zakresu wiedzy i dogłębnego zrozumienia omawianych zagadnień. Styl ten jest jednoznaczny, powinien precyzyjnie wyjaśniać dany temat. Nie ma miejsca na emocjonalny wydźwięk przekazu ani subiektywne opinie. Zdania są złożone, bywa, że skomplikowane, nie występują figury stylistyczne (na przykład metafory, porównania). Jest za to bogaty w argumenty, przykłady, wnioski, zdarzają się liczne cytaty i przypisy. Styl naukowy powinien być obiektywny, rzeczowy. Należy pamiętać, że stylem naukowym przekazujemy wiedzę. Odbiorą takiego tekstu będzie wąskie grono czytelników.
Przykład stylu naukowego:
„1. «konfiguracja dwóch ciał niebieskich, w której mają one jednakową długość ekliptyczną; złączenie»
log. «zdanie złożone ze zdań połączonych spójnikiem i, prawdziwe wtedy, gdy każde ze zdań składowych jest prawdziwe»
zob. polisyndeton”
(źródło: „Słownik języka polskiego PWN”, hasło: „koniunkcja”)
a) STYL POPULARNONAUKOWY – swoista odmiana stylu naukowego, jednak ma przystępniejszą dla przyswojenia strukturę. Uproszczenie terminologii i pisanie w bardziej „prosty” sposób ma na celu pozyskane szerszego grona czytelników i odbiorców. Głównym celem stylu popularnonaukowego jest propagowanie i popularyzacja konkretnej dziedziny wiedzy oraz nauki. Twórca, który jest specjalistą w danej dziedzinie, ma za zadanie przekazać swą wiedzę w taki sposób, aby zrozumiał ją człowiek „przeciętny”, niezwiązany z tą dziedziną. Taki styl może zawierać osobiste przemyślenia, emocje nadawcy, a nawet elementy humorystyczne. Nie możne przy tym jednak zatracić swej funkcji edukacyjnej. Język takiego stylu jest przystępny, choć nadal będą w nim występować fachowe terminy – twórca jednak stara się zawsze je definiować i objaśniać. Dane zagadnienia powinny być przedstawione w sposób atrakcyjny, ciekawy i niebanalny. Występują porównania, metafory, ciekawostki oraz chwytliwe tytuły rozdziałów. Często obecny jest tak zwany „lead”, czyli krótki wstęp zapowiadający tematykę całości. Styl popularnonaukowy znajdziemy w audycjach, artykułach prasowych, esejach, felietonach czy prelekcjach oraz (jak sama nazwa wskazuje) w literaturze popularnonaukowej.
Przykład stylu popularnonaukowego:
„Radioteleskopy, najwcześniej zbudowane teleskopy światła niewidzialnego, są niezwykłym podgatunkiem obserwatoriów. Amerykański inżynier Karl G. Jansky zbudował pierwszy działający radioteleskop między 1929 a 1930 rokiem. Urządzenie przypominało trochę ruchomy stelaż do nawadniania pól, tyle że na polu bez upraw. Wykonany z szeregu wysokich prostokątnych metalowych ram, przymocowanych do skrzyżowanych drewnianych zastrzałów ustawionych na drewnianym podeście, teleskop Jansky’ego obracał się w miejscu jak karuzela na kołach zbudowana z części zamiennych forda T. Jansky dostroił swoje trzydziestometrowe ustrojstwo do fal długości około piętnastu metrów (…).”
(źródło: Neil deGrasse Tyson, „Astrofizyka dla zabieganych”).
b) STYL PUBLICYSTYCZNY (dziennikarski, medialny) – daleko mu do stylu naukowego, bliżej do popularnonaukowego. Skupiony jest na podaniu, przekazaniu informacji. Jego odbiorcą jest szeroka grupa czytelników/słuchaczy. Celem takiego stylu jest komunikowanie i komentowanie aktualnych wydarzeń ze świata polityki, kultury, gospodarki czy sportu. Znajdziemy go w środkach masowego przekazu takich jak radio, telewizja, Internet, na przykład w wiadomościach, artykułach prasowych, reportażach itp. Niekiedy styl publicystyczny służy do kreowania poszczególnych opinii, propagowania oraz pogłębiania danych poglądów. Charakteryzuje się prostym i zrozumiałym językiem, bywa subiektywny i obiera formę polemiki. Zdarza się, że miesza różne style, nawet elementy stylu potocznego. Taki tekst nie może być chaotyczny, powinien mieć wyraźne akapity, uporządkowaną strukturę, argumenty, a przede wszystkim konkretnie i ściśle podane fakty. Za pomocą stylu publicystycznego autor przekazuje swoje stanowisko i konfrontuje z nim czytelników. Ze względu na temat wypowiedzi publicystykę dzieli się na polityczną, społeczną, kulturalną, naukową i ekonomiczną.
Przykład stylu publicystycznego:
„Sezon halowy za nami, a więc do rywalizacji mogą wrócić przedstawiciele dyscyplin rozgrywanych na otwartych stadionach. Taką zawodniczką jest Maria Andrejczyk, której oszczep lata na treningach wyjątkowo daleko. Polka szykuje się do igrzysk olimpijskich, ale wcześniej musi dobrze zaprezentować się na innych ważnych imprezach.”
(źródło: https://www.rmf24.pl/sport/news-maria-andrejczyk-zaczyna-walke-o-igrzyska,nId,5164321; autor Paweł Pawłowski)
STYL ARTYSTYCZNY (literacki) – charakterystyczny przede wszystkim dla literatury pięknej. Jest bogaty w środki stylistyczne: liczne epitety, metafory, porównania. Znajdziemy go w prozie i poezji, a w więc po prostu w książkach. Zazwyczaj nie jest wykorzystywany w codziennej komunikacji. Styl artystyczny wymaga dbałości, powinien być oryginalny, obrazowy, sugestywny, zindywidualizowany, ma wzbudzać określone emocje i wrażenia estetyczne u czytelnika. Słownictwo jest niezwykle bogate, a utwory pisane takim stylem często mogą być interpretowane na różne sposoby. Niektóre figury zarezerwowane są dla określonej poetyki lub gatunku. Zdarza się, że dany autor wytworzył swój niepowtarzalny, charakterystyczny dla niego styl, na przykład Cyprian Kamil Norwid lub Adam Mickiewicz. W stylu artystycznym znajdziemy symbolikę i alegorie. Celem stylu literackiego jest przekazanie informacji, opowieści, historii, ale zrobienie to w sposób kunsztowny, piękny. Styl ten obiera funkcję ekspresywną (emotywną).
Przykład stylu artystycznego:
„Pozwól, że pisząc do ciebie zacznę od apologu, który mi opowiedziano nad Salaminy zatoką. Stary i ślepy harfiarz z wyspy Scio przyszedł nad brzegi Morza Egejskiego, a usłyszawszy z wielkim hukiem łamiące się fale; myślał, że szum ów pochodził od zgiełku ludzi, którzy się zbiegli pieśni rycerskich posłuchać. — Oparł się więc na harfie i śpiewał pustemu morza brzegowi: a kiedy skończył, zadziwił się, że żadnego ludzkiego głosu, żadnego westchnienia, żadnego pieśń nie zyskała oklasku. Rzucił więc harfę precz daleko od siebie, a te fale, które śpiewak mniemał tłumem ludzkim, odniosły złote pieśni narzędzie i położyły mu je przy stopach. I odszedł od harfy swojej smutny Greczyn nie wiedząc, że najpiękniejszy rapsod nie w sercach ludzi, ale w głębi fal Egejskiego Morza utonął.”
(źródło: „Balladyna”, Juliusz Słowacki).
STYL URZĘDOWY (kancelaryjny) – to styl funkcjonalny, wykorzystywany w relacjach społecznych o instytucjonalnym charakterze. Został ukształtowany na gruncie języka standardowego, jednak niedopuszczalne jest stosowanie niektórych zwrotów z języka potocznego. Styl ten jest charakterystyczny dla zarządzeń, przepisów, instrukcji, wszelkich podań, pism urzędowych, próśb, zawiadomień itp. Taki tekst będzie sformowany bezosobowo, bezemocjonalnie, powinien zawierać wiele zwrotów grzecznościowych. Charakterystyczna dla stylu urzędowego jest ścisłość i zwięzłość informacji. Można zaobserwować wiele utartych związków frazeologicznych, na przykład: „zwracam się z uprzejmą prośbą”, „uprasza się”, „z poważaniem”. Posługiwanie się pewnymi gotowymi formułami ma charakter obligatoryjny. Przeważa strona bierna wypowiedzi i stosowanie bezokoliczników. Z takim stylem spotkamy się zarówno jako odbiorcy, jak i jako nadawcy, kiedy będziemy musieli napisać pismo do jakiegoś urzędu, które powinno być odpowiednio skontrowane, w zależności od tego, do kogo i po co piszemy.
STYL RETORYCZNY – najczęściej stosowany w publicznych przemówieniach, którego zasadniczą funkcją jest wywarcie sugestywnego wpływu na odbiorcę. Aby osiągnąć pożądany efekt, należy użyć odpowiednich środków językowych, argumentów racjonalnych (logicznych) i emocjonalnych oraz uruchomić siłę perswazji. Może w sobie zawierać po kilka elementów z innych stylów, na przykład bogactwo środków stylistycznych z artystycznego. Podobnie jak styl publicystyczny, również trafia do większej liczby słuchaczy/czytelników. Styl retoryczny jest formą dialogu. Może w sobie zawierać elementy werbalne, ale też wizualne i dźwiękowe.
STYLIZACJA JĘZYKOWA:
Zabieg ten polega na świadomym nadawaniu tekstowi cech charakterystycznych dla określonego stylu. Wykorzystuje się do tego odpowiednio dobrane środki językowe. Jest to naśladowanie określonego rodzaju stylu, trzymanie się zasad danego wzorca. Używają jej przede wszystkim twórcy (literaci), którzy pragną oddać realia panujących w ich utworach czasów, sposobów wypowiedzi, grup społecznych, co nadaje wiarygodności tworzonym postaciom. Odpowiednie dobranie stylizacji do danego tekstu jest niezwykle istotne. Taka stylizacja może obejmować warstwę foniczną, składniową, morfologiczną i leksykalną, odnosić się do objętości całego utworu lub jego części.
Istnieje kilka rodzajów stylizacji:
a) archaizacja – wprowadzenie elementów archaicznych, czyli przestarzałych, które wyszły z ogólnego obiegu i użytku;
b) dialektyzacja – stylizacja na mowę gwarową, ściśle związaną z danym regionem;
c) stylizacja środowiskowa – wprowadzanie elementów mowy charakterystycznych dla danej grupy społecznej lub zawodowej;
d) stylizacja humorystyczna – jej celem jest oczywiście wprowadzenie humoru i pozytywnego wydźwięku treści. Wyróżniamy groteskę, pastisz, parodię i trawestację;
e) stylizacja biblijna – wykorzystuje charakterystyczny język biblijny, pochodzący z Pisma Świętego;
f) stylizacja patetyczna – patos to wzniosłość i uroczysty wydźwięk charakteru tekstu;
g) stylizacja onomatopeiczna – wykorzystanie w utworze wyrazów dźwiękonaśladowczych, które mają oddać nastrój utworu;
h) kolokwializacja – kształtowanie języka wypowiedzi na styl potoczny, zawierający między innymi kolokwializmy;
i) indywidualizacja – nadanie określonego, charakterystycznego sposobu wypowiadania się danemu bohaterowi lub postaci, dzięki czemu zostanie ona od razu rozpoznana;
j) poetyzacja – nadanie prozie poetycznego wydźwięku, za pomocą wielu środków stylistycznych, rytmu i innych atrybutów poezji.
PODSUMOWANIE:
Style językowe to sposób wypowiadania się lub pisania. W zależności od tego do kogo mówimy (czy piszemy) i w jakim celu oraz w jakich okolicznościach, inaczej dobieramy słowa i formujemy myśli.
Styl potoczny:
– niedbały, nieformalny
– nacechowany emocjami
– stosowany w mowie codziennej i piśmie nieoficjalnym (osobistym)
– służy do podstawowej komunikacji
Styl naukowy:
– nasycony specjalistycznymi terminami
– precyzyjny i merytoryczny
– grono odbiorców jest wąskie
– brak emocjonalności i subiektywizmu
Styl popularnonaukowy:
– ma charakter edukacyjny
– język jest zrozumiały i precyzyjny
– musi być atrakcyjny, interesujący
– używa obrazowego słownictwa
Styl publicystyczny jest:
– ma prosty i zrozumiał język
– często łączy kilka elementów z różnych stylów
– jest subiektywny i polemiczny
– omawia aktualne tematy z życia społecznego, politycznego itp.
Styl urzędowy jest:
– zwięzły, konkretny
– operuje gotowymi formułami
– zwroty są niebezpośrednie i bezosobowe
– niewskazane jest używanie elementów stylów potocznego
Styl artystyczny jest:
– bogaty w środki stylistyczne
– kunsztowny, poetycki, piękny
– słownictwo jest bogate
– przekazuje treść w sposób określony dla danego gatunku literackiego lub okresu
Styl retoryczny jest:
– obrazowy, emocjonalny
– trafia do szerszego grona odbiorców
– przedstawia jakieś stanowisko, zagadnienie, problem
– częściej używany w mowie niż w piśmie
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!