Style językowe

DEFINICJA ORAZ CELE STOSOWANIA RÓŻNYCH STYLÓW:
Styl językowy (nazywany też stylem wypowiedzi) to zbiór środków językowych, charakterystycznych dla danego utworu, autora, epoki, osoby itp. Ogół tych środków wykorzystywany jest w określonych okolicznościach – w zależności od kontekstu społecznego lub zamysłu ekspresywnego. Inaczej mówiąc, styl językowy to określony sposób wyrażania treści. Sposób ten uzależniony jest od sytuacji, w której posługujemy się językiem. Inaczej wypowiemy się przed nauczycielem, inaczej w urzędzie, a inaczej przy domownikach czy kolegach/koleżankach. Styl językowy określa zarówno porozumiewanie się werbalne, a więc mowę, jak i sposób pisemny naszej wypowiedzi. Każdy styl wykorzystuje inne elementy systemu językowego w konstruowaniu wypowiedzi. Należy zwrócić uwagę przede wszystkim zarówno na dobór słownictwa, jak i konstrukcję zdań. Bez względu na to, jaki styl wybierzemy dla wypowiedzi pisemnej, zawsze powinniśmy przestrzegać zasad poprawnej polszczyzny, ortografii i interpunkcji. Nawet w mowie potocznej zaniechanie któregoś z tych elementów może zaburzyć odbiór komunikatu pisemnego. Dyscypliną zajmującą się stylami językowymi jest stylistyka.
PODZIAŁ STYLÓW JĘZYKOWYCH:

STYL POTOCZNY – najbardziej funkcjonalny i powszechny. Służy głównie do celów komunikacyjnych werbalnych. Posługujemy się nim swobodnie, na co dzień, rozmawiając z członkami rodziny, znajomymi, sąsiadami, współpracownikami itp. Nie przykładamy wówczas wagi do sposobu przekazywania treści, choć warto zaznaczyć, że styl potoczny będzie inaczej wyglądał podczas rozmowy, na przykład z nauczycielem i lekarzem, a inaczej z rówieśnikami. Jeśli chodzi o formę pisemną, odnajdziemy taki styl w listach osobistych, dziennikach, pamiętnikach, dialogach, wywiadach, a także w formie elektronicznej: w e-mailach, SMS-ach, blogach, portalach społecznościowych, forach internetowych, różnorakich komentarzach. Stylu potocznego mogą też używać bohaterowie jakiegoś utworu literackiego, kiedy autor pragnie uwiarygodnić ich persony, stylizując dialogi. Styl potoczny pisemny zawiera zwroty charakterystyczne dla języka mówionego. Często bywa nacechowany emocjonalnie, zawiera znaki zapytania, wykrzyknienia, zdrobnienia i zgrubienia. Duży wpływ ma tak zwane „słownictwo środowiskowe”, które kształtuje ostateczny wygląd wypowiedzi. Składnia takiego stylu jest nieskomplikowana, zdania bywają krótkie, a nawet urwane, występują powtórzenia, skoki myślowe, odbieganie od tematu. Warto znać pojęcie dialektyzacji i kolokwializacji, jeśli chodzi o styl potoczny. Dialektyzacja (od słowa „dialekt”) polega na świadomym nadaniu wypowiedzi cech językowych charakterystycznych dla danego regionu. Możemy wyróżnić jako przykład dialekt wielkopolski, śląski czy kaszubski. Drugie pojęcie – kolokwializacja to stylizacja polegająca na wprowadzeniu do tekstu elementów języka potocznego, nie dbając o przestrzeganie reguł. Taki przekaz byłby bardzo prosty i dosadny, jednak należy uważać z ilością kolokwializmów, gdyż ich częste stosowanie może być źle odebrane, jako niechlujstwo i prostactwo. Trzecim pojęciem związanym ze stylem potocznym, o którym (niestety) też należy wspomnieć, są wulgaryzmy, których zawsze, bez względu na sytuację i targające nami emocje, staramy się unikać. Wulgarne wypowiedzi zawsze będą świadczyły źle o ich nadawcy, a u odbiorcy komunikatu z kolei wywołają niesmak.

Przykład stylu potocznego:
„Wczoraj byłam z moim kotem u weterynarza. Było już późno, kiedy Mruczuś nagle się rozchorował. Pojawiły się wymioty i biegunka. Mama chciała czekać do rana na poprawę, ja jednak byłam uparta. Zapakowaliśmy kicię do transportera i popędziliśmy do gabinetu. Podczas badania bałam się jak nigdy! Okazało się jednak, że nie jest źle. Nasz kot po prostu czymś się zatruł, nie miał żadnej poważnej choroby. Dostał kroplówkę i zastrzyk, a weterynarka zaleciła dietę. Po kilku dniach Mruczek wrócił do żywych i znów radośnie latał po całym domu.”
STYL NAUKOWY – jest charakterystyczny dla utworów specjalistycznych, z danej dziedziny wiedzy, nauki czy techniki. Znajdziemy go w literaturze specjalistycznej, podręcznikach, encyklopediach, słownikach, leksykonach. Charakterystyczne jest występowanie wielu fachowych terminów, nazw, wzorów, a nawet szkiców i wykresów. Posługiwanie się takim stylem wymaga od nadawcy sporego zakresu wiedzy i dogłębnego zrozumienia omawianych zagadnień. Styl ten jest jednoznaczny, powinien precyzyjnie wyjaśniać dany temat. Nie ma miejsca na emocjonalny wydźwięk przekazu ani subiektywne opinie. Zdania są złożone, bywa, że skomplikowane, nie występują figury stylistyczne (na przykład metafory, porównania). Jest za to bogaty w argumenty, przykłady, wnioski, zdarzają się liczne cytaty i przypisy. Styl naukowy powinien być obiektywny, rzeczowy. Należy pamiętać, że stylem naukowym przekazujemy wiedzę. Odbiorą takiego tekstu będzie wąskie grono czytelników.

Przykład stylu naukowego:
„1. «konfiguracja dwóch ciał niebieskich, w której mają one jednakową długość ekliptyczną; złączenie»
log. «zdanie złożone ze zdań połączonych spójnikiem i, prawdziwe wtedy, gdy każde ze zdań składowych jest prawdziwe»

zob. polisyndeton”

(źródło: „Słownik języka polskiego PWN”, hasło: „koniunkcja”)
a) STYL POPULARNONAUKOWY – swoista odmiana stylu naukowego, jednak ma przystępniejszą dla przyswojenia strukturę. Uproszczenie terminologii i pisanie w bardziej „prosty” sposób ma na celu pozyskane szerszego grona czytelników i odbiorców. Głównym celem stylu popularnonaukowego jest propagowanie i popularyzacja konkretnej dziedziny wiedzy oraz nauki. Twórca, który jest specjalistą w danej dziedzinie, ma za zadanie przekazać swą wiedzę w taki sposób, aby zrozumiał ją człowiek „przeciętny”, niezwiązany z tą dziedziną. Taki styl może zawierać osobiste przemyślenia, emocje nadawcy, a nawet elementy humorystyczne. Nie możne przy tym jednak zatracić swej funkcji edukacyjnej. Język takiego stylu jest przystępny, choć nadal będą w nim występować fachowe terminy – twórca jednak stara się zawsze je definiować i objaśniać. Dane zagadnienia powinny być przedstawione w sposób atrakcyjny, ciekawy i niebanalny. Występują porównania, metafory, ciekawostki oraz chwytliwe tytuły rozdziałów. Często obecny jest tak zwany „lead”, czyli krótki wstęp zapowiadający tematykę całości. Styl popularnonaukowy znajdziemy w audycjach, artykułach prasowych, esejach, felietonach czy prelekcjach oraz (jak sama nazwa wskazuje) w literaturze popularnonaukowej.
Przykład stylu popularnonaukowego:
„Radioteleskopy, najwcześniej zbudowane teleskopy światła niewidzialnego, są niezwykłym podgatunkiem obserwatoriów. Amerykański inżynier Karl G. Jansky zbudował pierwszy działający radioteleskop między 1929 a 1930 rokiem. Urządzenie przypominało trochę ruchomy stelaż do nawadniania pól, tyle że na polu bez upraw. Wykonany z szeregu wysokich prostokątnych metalowych ram, przymocowanych do skrzyżowanych drewnianych zastrzałów ustawionych na drewnianym podeście, teleskop Jansky’ego obracał się w miejscu jak karuzela na kołach zbudowana z części zamiennych forda T. Jansky dostroił swoje trzydziestometrowe ustrojstwo do fal długości około piętnastu metrów (…).”
(źródło: Neil deGrasse Tyson, „Astrofizyka dla zabieganych”).
b) STYL PUBLICYSTYCZNY (dziennikarski, medialny) – daleko mu do stylu naukowego, bliżej do popularnonaukowego. Skupiony jest na podaniu, przekazaniu informacji. Jego odbiorcą jest szeroka grupa czytelników/słuchaczy. Celem takiego stylu jest komunikowanie i komentowanie aktualnych wydarzeń ze świata polityki, kultury, gospodarki czy sportu. Znajdziemy go w środkach masowego przekazu takich jak radio, telewizja, Internet, na przykład w wiadomościach, artykułach prasowych, reportażach itp. Niekiedy styl publicystyczny służy do kreowania poszczególnych opinii, propagowania oraz pogłębiania danych poglądów. Charakteryzuje się prostym i zrozumiałym językiem, bywa subiektywny i obiera formę polemiki. Zdarza się, że miesza różne style, nawet elementy s