Tryby czasownika
Tryby Czasownika
W języku polskim występują cztery tryby czasownika, które za pomocą formy osobowej, wyrażają czynność lub stan. Są to kolejno:
Tryby: orzekający, rozkazujący, przypuszczający oraz warunkowy.
– Pierwszy z nich informuje o czynnościach lub stanach, jakie mają miejsce, najczęściej w teraźniejszości, bądź mogły zaistnieć w przeszłości lub mogą zostać dopiero wykonane. Zwykle wyraża neutralny lub obiektywny stosunek mówiącego do podawanych faktów. Można go użyć w zdaniach takich jak:
1. Adam pomaga Madzi w nauce matematyki. –Zdanie w czasie teraźniejszym
2. Wszyscy, którzy byli na spotkaniu, już wyszli. – Zdanie w czasie przeszłym
3. Moja siostra i twoja za godzinę pójdą na zakupy do centrum handlowego. – Zdanie w czasie przyszłym
– Niekiedy tryb orzekający jest używany zamiast trybu rozkazującego. Użycie pierwszej osoby liczby mnogiej w czasie teraźniejszym pełni funkcję złagodzenia polecenia.
Przykładem, który dobrze obrazuje powyższe użycie jest na przykład wyrażenie (Zaczynamy!; zamiast: Zaczynajmy!).
– Natomiast forma druga osoby czasu przeszłego wyraża bardziej kategoryczny charakter niż druga osoba trybu rozkazującego. Przykładowe zdanie może brzmieć tak:
1. Pójdziesz do sklepu i zrobisz zakupy.
Zamiast
2. Idź do sklepu i zrób zakupy.
Pierwsza forma jest zdecydowanie bardziej kategoryczną i wyrażającą dosadniej to, co ktoś chce wyrazić. Natomiast forma druga jest łagodniejsza, można by powiedzieć, że nasz rozmówca, używając jej jest bardziej spokojny.
– Tryb rozkazujący jest głównie stosowany do wyrażania rozkazów, poleceń, życzeń, próśb, nie wyróżniamy w nim czasów. Dla drugiej osoby obu liczb oraz pierwszej osoby liczby mnogiej istnieją formy morfologiczne. Nie ma pierwszej osoby liczby pojedynczej, a trzeciej osobie liczby pojedynczej i mnogiej występuje partykuła „niech”. Tryb rozkazujący dla pozostałych osób tworzymy przez dodanie wspomnianej partykuły i odpowiedniej formy czasu teraźniejszego, przyszłego prostego, użytych w trybie oznajmującym. Przykładowe zdania z użyciem wspomnianego trybu mogą wyglądać tak:
1. Wyjdź natychmiast z domu, zobacz jaka jest piękna pogoda z oknem.
2. Nigdy nie podejmuj za mnie decyzji.
3. Niech ktoś w tym momencie to posprząta.
4. Za pół godziny masz kategorycznie wyłączyć komputer.
Tryb ten zawsze jasno określa to, czego chce od nas osoba go używająca. Nie pozostawia żadnych złudzeń, czy przypuszczeń, co do tego, co mamy wykonać.
Występująca w tym trybie partykuła, jest to pozbawiony samodzielnego znaczenia wyraz. Nazywany przez to czasami „wyrazkiem”, nadaje wypowiedziom zabarwienie znaczeniowe lub uczuciowe. Warto dodać, że partykuły są nieodmiennymi częściami mowy.
– Tryb przypuszczający, zwykle informuje o stanie lub czynności, która nie dzieje się w rzeczywistości, możemy jedynie przypuszczać, że coś mogłoby się zdarzyć. Używamy go również mówiąc o naszych życzeniach, które mogą lub nie muszą się spełnić, więc jest to ewidentne przypuszczenie. Wyraża się nim także niedecydowanie oraz wątpliwości. Fakty nim opisane mogą być jedynie hipotetyczne. Nie jest możliwe określenie jakiegokolwiek czasu w tym trybie. Obok formy osobowej czasownika pojawia się charakterystyczna partykuła: bym, byś, by… lub inne. Budowa tego trybu, najprościej mówiąc, wygląda w ten sposób:
Forma osobowa czasownika + by
Przykładowe zdania z użyciem tego trybu:
1. Poprosiłbyś nauczyciela o przeniesienie kartkówki?
2. Maria w końcu wyjechałaby z tej wioski.
3. Chętnie skorzystałyby z pomocy gminy.
– Tryb warunkowy jest głównie odpowiedzialny za wyrażanie niepewności lub warunkowości treści zadania, lub zjawiska. Składa się z on z trzeciej formy osobowej czasu przeszłego, cząstki „by” oraz końcówek osobowych. Zdania w wykorzystaniem tego trybu są niezwykle ważnym elementem języka, ponieważ pozwalają stworzyć związki logiczne między omawianymi stanami rzeczy i to zarówno rzeczywistymi, jak i potencjalnymi. Składa się z dwóch części – nadrzędnej oraz podrzędnej, określającymi odpowiednio: część nadrzędna, czyli omawiana sytuacja i część podrzędna, czyli warunek jej urzeczywistnienia – połączonych spójnikami takimi jak: jeśli, jeżeli, jak lub spójnikami, które mają podkreślić potencjalny charakter zjawiska: jeśliby, jakby, gdyby. Tryb warunkowy ma formy neutralne pod względem czasu. Przykładowe zdania, w których możemy go użyć:
1. Im szybciej odrobisz swoją pracę domową (warunek), tym będziesz miał więcej czasu, by grać na konsoli (omawiana sytuacja).
2. Jeżeli będziesz grzeczny do końca dnia (warunek), to wieczorem pójdziemy do wesołego miasteczka (omawiana sytuacja).
– Zdania w tym trybie, jak już zostało wyżej zaznaczone, mają charakter rzeczywisty bądź potencjalny. Charakter rzeczywisty zdania jest zwykle wyrażany trybem oznajmującym, natomiast potencjalny wyraża się trybem przypuszczającym. W trybie oznajmującym zarówno w zdaniu podrzędnym, jak i w zdaniu nadrzędnym używany jest czas, który semantycznie najbardziej do danej sytuacji pasuje – przyszły dla zdarzeń, które dopiero mają nadejść, teraźniejszy dla obecnych oraz przeszły dla minionych.
PRZYKŁAD:
1. Jeśli wczoraj była środa (przeszłość), dziś jest czwartek, a jeśli dziś jest czwartek (teraźniejszość), jutro będzie piątek (przyszłość).
2. Jeśli wczoraj zrobiłem dziesięć zadań z chemii (przeszłość), dziś zrobię dwadzieścia (teraźniejszość) to w weekend będę miał dzień wolny (przyszłość).
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!