🎓 Poznaj Panda Genius – Twojego edukacyjnego superbohatera! https://panda.pandagenius.com/

Zasady dzielenia wyrazów

Zasady dzielenia wyrazów określają, gdzie można przenieść część wyrazu do następnej linii: dziel na sylaby i nie rozdzielaj jednosylabowych formantów, unikaj pozostawiania i przenoszenia pojedynczych liter, nie rozbijaj skrótów i liczb, respektuj połączenia z łącznikiem, a wyrazy złożone dziel według budowy słowotwórczej.

  • Ustal podział na sylaby
  • Zachowaj nierozerwalne dwuznaki i grupy liter
  • Unikaj jednoznakowych resztek na końcu i początku wiersza
  • Przenoś złożenia przy łączniku lub granicach morfemów
  • Traktuj skróty, liczby i symbole jako całość
  • Skontroluj sąsiedztwo spójników i znaków interpunkcyjnych

Zasady dzielenia wyrazów pomagają uniknąć błędów typograficznych: nie zostawiaj „i” ani „w” na końcu wiersza, a „siła” dziel na si-ła, lecz „śląski” na ślą-ski. Pięć konkretnych reguł usprawnia korektę szkolnych wypracowań i prezentacji maturalnych.

Czym jest przenoszenie wyrazów i po co je stosować?

Przenoszenie wyrazów to łamanie długiego wyrazu na końcu wiersza i kontynuowanie go w następnym, z użyciem łącznika. Celem jest równomierne justowanie kolumny, zapobieganie „dziurom” w składzie oraz poprawa czytelności. Poprawny podział respektuje granice sylab i morfemów, a także typograficzne zasady unikania osieroconych znaków i rozrywania skrótów.

Jak dzielić wyrazy na sylaby – fundament poprawnego podziału

Podział opiera się na sylabach, czyli rytmicznych częściach wyrazu z samogłoską jako jądrem. Pamiętaj o trzech kluczowych wskazówkach fonetycznych:

  • Nie rozdzielaj dwuznaków i trójznaków oznaczających jedną głoskę: ch, cz, dz, dź, dż, rz, sz
  • Traktuj zmiękczenia i, si, zi, ci, ni, li przed samogłoską jako jeden element spółgłoskowy, np. si-ła, nie s-iła
  • Przy grupach spółgłoskowych przenoś tak, by początek następnej sylaby mógł tworzyć poprawny nagłos, np. lek-cja, ślą-ski, lek-ki

Jakie są najważniejsze reguły przenoszenia w praktyce?

Najistotniejsze reguły redakcyjne i typograficzne z przykładami:

Dziel na granicach sylab, nie w środku dwuznaków
ma-rzec, nie mar-zec; je-dze-nie, nie jed-zenie; szcze-ry, nie sz-czery
Nie zostawiaj ani nie przenoś jednoznakowych cząstek
Unikaj: a-, -a; o-, -o; i-, -i. Jeśli podział daje jedną literę, wybierz inną pozycję albo nie przenoś
Zachowaj granice morfemów, gdy to możliwe
prze-druk, bez-rdzen-ny, anty-dat-ować; preferuj podziały po przedrostkach i przed zrostami: foto-grafia → fo-to-gra-fia, a przy okazji foto-graf-ia jest czytelne morfologicznie
Połączenia z łącznikiem przenoś w pierwszej kolejności na łączniku
zielono-żółty → zielono- -żółty; 20-lecie → 20- -lecie. Gdy to konieczne, dopuszczalny jest podział wewnątrz członów, lecz unikaj dwóch łączników obok siebie
Skróty, inicjały, liczby i symbole pozostają nierozerwalne
dr Kowalski, 5 kg, 12%, nr 8 – nie dziel i nie odrywaj skrótu/znaku od wyrazu lub liczby
Nie rozdzielaj apostrofu od poprzedzającego elementu
O’Neill – nie przenoś po O’; unikaj podziału nazw obcych z apostrofem; przenieś całą nazwę
Nie przenoś jednosylabowych skrótowców i nazw marek
PKP, TVN, LOT – trzymaj w całości; iPhone, ePUAP – najlepiej bez przenoszenia

Kiedy absolutnie nie wolno dzielić wyrazu?

Unikaj podziału w następujących sytuacjach: gdy powstałaby jednoznakowa resztka, w tytułach i nagłówkach o jednej linii, w krótkich podtytułach, w numeracjach list i podpisach, w tekście ustawionym na osi (centrowanym), w adresach i nazwach użytkowników. W publikacjach egzaminacyjnych dopuszczalne są rzadkie przeniesienia; bezpieczeństwo i czytelność mają pierwszeństwo przed „sztywną” justacją.

Jak traktować łącznik, półpauzę i dywiz?

W podziale słów używamy dywizu (krótkiego łącznika). Półpauza i pauza nie służą do dzielenia. Gdy wyraz zawiera łącznik, preferuj łamanie na łączniku, a znak na końcu wiersza pełni rolę zarówno łącznika, jak i znaku podziału. Nie powielaj łącznika – nie dodawaj dwóch kolejnych dywizów.

Czy wolno zostawiać „i”, „w”, „z” na końcu wiersza?

Nie. Polskie zasady typograficzne zabraniają pozostawiania jednowyrazowych spójników i przyimków (i, a, o, u, w, z) na końcu wiersza. Stosuj twardą spację (niełamiącą) między takim wyrazem a następnym: w+nauce, i+pisowni. W edytorach tekstu użyj skrótu klawiaturowego dla spacji nierozdzielającej (np. Ctrl+Shift+Spacja w systemach Windows).

Jak dzielić wyrazy złożone i po przedrostkach?

Wyrazy złożone dziel według sylab, lecz wspieraj się budową słowotwórczą, by zachować czytelność. Zasadnicze wskazówki:

  • Po przedrostkach przenoś preferencyjnie: nad-zieja → nad-zie-ja, bez-rdzen-ny → bez-rdzen-ny
  • Przy zrostach dobieraj podział tak, by nie rozrywać idiomatycznych całości: Białystok → Bia-ły-stok, nie Biał-ystok
  • Przy cząstkach obcych (bio-, eko-, geo-, hiper-, super-, anty-) przenoś po cząstce: bio-logia, hiper-ak-tywny
  • „Nie-” jako prefiks traktuj jak każdy inny: nie-do-szac-ować, nie-ty-po-wy

Jak dzielić zapożyczenia i nazwy obce?

Dla zapożyczeń spolszczonych stosuj polskie reguły sylabowe: au-to-bus, me-ta-fo-ra. Dla wyrazów niezasymilowanych lub nazw własnych obcych unikaj przenoszenia; jeśli łamanie jest konieczne, stosuj granice zgodne z wymową i układem samogłosek: Ma-ri-o Va-rgas Llo-sa, lecz nie dziel w środku digrafów obcych (sh, th) i nie rozdzielaj apostrofów.

Cyfry, daty, jednostki i adresy – jak postępować?

Reguły nierozerwalności w zapisie technicznym są rygorystyczne:

  • Liczba z jednostką lub symbolem: nierozerwalne (5 kg, 20°C, 12%). Używaj spacji nierozdzielającej
  • Daty i godziny: trzymaj w całości (12 maja 2023 r., godz. 14.30). Nie przenoś skrótów „r.”, „godz.”
  • Zakresy liczb: preferuj łamanie po półpauzie – 1999–2005, bez dzielenia liczb
  • Adresy URL i e‑maile: w tekście głównym nie dziel; jeśli konieczne, łam po slashu lub kropce, bez wstawiania łącznika
💡 Ciekawostka: System składu TeX/LaTeX używa wzorców dzielenia polskich wyrazów opracowanych na podstawie słowników i reguł fonetycznych, dzięki czemu automatyczne przenoszenie w publikacjach naukowych zwykle bywa bezbłędne.

Jakich błędów uczniowie najczęściej się dopuszczają?

Najczęstsze potknięcia to rozdzielanie dwuznaków, pozostawianie jednoznakowych spójników, dzielenie skrótów, odrywanie jednostek od liczb oraz podziały sprzeczne z morfologią. Poniższa tabela porządkuje typowe przypadki.

Przykład poprawny Przykład błędny Wyjaśnienie
si-ła s-iła „si” oznacza spółgłoskę miękką przed samogłoską; nie rozdzielaj
ma-rzec mar-zec „rz” to jeden fonem; nie dziel w środku dwuznaku
lek-cja le-kcja „kcj” nie może rozpoczynać sylaby; podziel lek-cja
lek-ki le-kki Podział między jednakowymi spółgłoskami jest naturalny
zielono- -żółty zielono- – -żółty Łam na łączniku, nie duplikuj znaków
5 kg 5
kg
Liczba z jednostką jest nierozerwalna; wstaw twardą spację
dr Kowalski dr
Kowalski
Skrót pozostaje z nazwiskiem; nie dziel pary
Bia-ły-stok Biał-ystok Dbaj o czytelność morfologiczną i wymowę

Algorytm decyzyjny

  1. Rozpisz wyraz na sylaby, pilnując dwuznaków (ch, cz, dz, dź, dż, rz, sz) i miękkości si/zi/ci/ni/li
  2. Sprawdź, czy podział nie zostawia jednej litery na końcu lub początku wiersza; jeśli tak, wybierz inną granicę
  3. Jeśli wyraz zawiera łącznik lub przejrzysty prefiks, preferuj podział po łączniku lub po prefiksie
  4. Zweryfikuj otoczenie: nie odrywaj skrótów, liczb, jednostek i symboli od sąsiadów
  5. Przeskanuj wiersz pod kątem wiszących spójników (i, a, o, u, w, z) i zamień spację na niełamliwą
  6. W razie wątpliwości zrezygnuj z przeniesienia – priorytetem jest czytelność

Lista wyjątków do zapamiętania

  • Nie dziel skrótów i skrótowców: np., m.in., dr, prof., PKP, UE
  • Nie rozdzielaj liczb od jednostek, symboli i znaków procenta
  • Nie zostawiaj na końcu wiersza jednowyrazowych spójników i przyimków
  • Nie dziel nazw obcych z apostrofem (O’Neill, d’Artagnan)
  • Nie dziel w nagłówkach jedno- i dwuwierszowych oraz w podpisach
  • Nie łam wyrazów w indeksach, spisach treści i numeracjach
  • Nie rozbijaj dwuznaków i trójznaków polskich
  • Nie przenoś jednosylabowych wyrazów
  • Nie twórz na początku wiersza jednego znaku po podziale

Ćwiczenia utrwalające

Wskaż poprawny podział: „marzec”

A) mar-zec, B) ma-rzec, C) mar-ze-c
Odpowiedź: B) ma-rzec – dwuznak „rz” jest nierozerwalny

Wskaż poprawny podział: „jedzenie”

A) jed-zenie, B) je-dze-nie, C) jedze-nie
Odpowiedź: B) je-dze-nie – „dz” pozostaje nienaruszone

Wskaż poprawny podział: „lekcja”

A) le-kcja, B) lek-cja, C) lekcj-a
Odpowiedź: B) lek-cja – grupa „kcj” nie może otwierać sylaby

Czy wolno przenieść „5 kg” na dwie linie?

A) Tak, po „5”, B) Tak, po „kg”, C) Nie
Odpowiedź: C) Nie – liczba i jednostka są nierozerwalne

Wskaż poprawny podział: „śląski”

A) ślą-ski, B) ś-lański, C) śląs-ki
Odpowiedź: A) ślą-ski – zachowujemy naturalny podział sylabowy

Mity i fakty o przenoszeniu

MIT:

Wystarczy „wsłuchać się” w wymowę i dzielić na ucho.

FAKT:

Wymowa pomaga, lecz reguły sylabowe i typograficzne (dwuznaki, łączniki, skróty) mają pierwszeństwo nad intuicją.

MIT:

W programach do edycji tekstu automatyczne dzielenie jest zawsze poprawne.

FAKT:

Automaty nie znają kontekstu (np. skrót + nazwisko); reguły trzeba kontrolować ręcznie, a słowniki dzielenia aktualizować.

MIT:

Maksymalna liczba przeniesień w wierszu poprawia wygląd kolumny.

FAKT:

Nadmierne przenoszenia męczą wzrok; lepszy jest umiarkowany skład z równowagą między przenoszeniami a światłem międzywyrazowym.

Słowniczek pojęć

Sylaba
Jednostka fonetyczna z samogłoską jako jądrem
Podział na sylaby wyznacza możliwe miejsca przeniesienia

Dwuznak
Para liter zapisująca jedną głoskę: ch, cz, dz, dź, dż, rz, sz
Dwuznaków nie wolno rozdzielać przy przenoszeniu

Łącznik (dywiz)
Krótka kreska łącząca człony złożeń i używana przy przenoszeniu
Preferowane miejsce łamania w wyrazach z łącznikiem

Spacja nierozdzielająca
Odmiana spacji, która nie dopuszcza złamania w tym miejscu
Służy do łączenia liczby z jednostką i skrótu z nazwiskiem

Najczęściej zadawane pytania

Czy nazwiska można dzielić na końcu wiersza?

Można, jeśli są polskie i zasymilowane, zgodnie z podziałem sylabowym i bez rozdzielania dwuznaków: Ko-wal-ski, Nowa-kow-ska. Nazwy obce staraj się pozostawić w całości.

Jak ustawić bezpieczne przenoszenie w edytorze tekstu?

Włącz moduł dzielenia dla języka polskiego i ustaw umiarkowany limit przeniesień w wierszu. Dodaj spacje nierozdzielające przy skrótach, liczbach z jednostkami i jednowyrazowych spójnikach.

Czy na maturze ocenia się przenoszenie wyrazów?

Wprost – rzadko. Jednak w kryterium poprawności językowej i edytorskiej niepoprawne przenoszenia, wiszące spójniki i błędy w skrótach mogą obniżyć ocenę pracy pisemnej.

Zagadnienie na maturze

Przenoszenie wyrazów pojawia się pośrednio w redagowaniu wypowiedzi. W wypracowaniach oceniana jest dbałość o zapis: brak wiszących spójników, nierozerwalność skrótów z nazwami, poprawne użycie łącznika i brak dzielenia w nagłówkach. Warto wyrobić nawyk wstawiania twardych spacji i unikania ryzykownych podziałów.

Jak wyćwiczyć pewną rękę redaktora?

Praktykuj na własnych tekstach: ustaw widoczne znaki podziału, zastosuj wtyczkę lub moduł dzielenia polskiego, przeglądaj łamanie w trybie justowania i poprawiaj ręcznie miejsca kolizyjne. Czytaj na głos sylabizując trudniejsze słowa i porównuj własny podział z regułami zapisanymi w słownikach.

🧠 Zapamiętaj: Najpierw sylaby i dwuznaki, potem morfemy, a na końcu typografia (spacje nierozdzielające, unikanie osieroconych znaków). Jeśli masz cień wątpliwości – zrezygnuj z przeniesienia.

Twój mini-kompendium: szybkie wskazówki „na już”

– Dziel na sylaby, nie łamiąc dwuznaków
– Nie zostawiaj „i”, „w”, „z”, „a”, „o”, „u” na końcu wiersza
– Skróty, liczby i jednostki trzymaj w całości
– Preferuj łącznik w złożeniach; nie duplikuj znaków
– Kontroluj automatyczne dzielenie – nie ufaj mu bezkrytycznie

Plan bezbłędnego przenoszenia – najważniejsze akcenty

– Sylabizacja wyznacza jedyne legalne granice podziału w polszczyźnie
– Dwuznaki i zmiękczenia stanowią nierozerwalne elementy zapisu
– Jednoznakowe resztki i wiszące spójniki psują czytelność – eliminuj je twardą spacją i modyfikacją podziału
– Łącznik to naturalne miejsce łamania złożeń; unikaj podwójnych dywizów
– Skróty, liczby, jednostki, symbole i adresy traktuj jako bloki nierozerwalne
– W razie kolizji priorytet ma przejrzystość i estetyka łamu

Pytania do przemyślenia

– Które z Twoich nawyków edytorskich prowadzą do powstawania wiszących spójników i jak je zautomatyzować?
– W jakich sytuacjach zrezygnujesz z justowania kolumny, by nie mnożyć przeniesień?
– Jak zorganizujesz szablon dokumentu (style akapitowe, twarde spacje), aby wspierał poprawne przenoszenie „z pudełka”?

Sprawdź również:

Dodaj komentarz jako pierwszy!