Zasady Ortograficzne
1. Pisownia wyrazów z „ż” i dwuznakiem „rz”
Obie literki wymawiamy w ten sam sposób jako „ż” (np. może, morze), czasami jako „sz” (np. masaż). W języku polskim istnieją słowa brzmiące tak samo, lecz oznaczające co innego – np. masaż (dla relaksu) i masarz (osoba zajmująca się wyrobem wędlin) czy morze i może.
Pisownia „ż”
„Ż” piszemy, kiedy wymienia się na:
• g: np. może – mógł, dróżka – droga, bieżnia – biegać,
• z: np. pokażę – pokazać, liżę – lizać, obrażę – obraza,
• ź: np. wyobrażać – wyobraźnia, mrożę – mroźny,
• zi: np. przewożę – przewozić, duży – duzi,
• s: np. wyżej – wysoko, niżej – nisko, mężczyzna – męski,
• h: np. drużyna – druh, watażka – wataha,
• dz: np. pieniążek – pieniądz, mosiężny – mosiądz,
UWAGA!! W języku polskim występują również wyrazy, w którym piszemy „ż”, lecz nie wymienia się ono na żadną z powyżej podanych liter. Należy te słowa zapamiętać!
Np. żaba, gżegżółka, różowy, żal, pożar,
Pisownia „rz”
„Rz” piszemy, kiedy wymienia się na:
R: np. morze – morski, dworze – dwór,
„Rz” piszemy również po literkach:
• b: np. brzoza, dobrze, brzask,
• p: np. pieprz, przygoda, przecinek,
• t: np. potrzeba, wietrzny, ostrzegać,
• d: np. drzewo, drzwi, podrzędny,
• k: np. krzak, pokrzywa, skrzydełko,
• g: np. grzmot, grzechotnik, pielgrzymka,
• ch: np. chrząszcz, chrząkać, chrzciny,
• j: np. dojrzewać, spojrzeć, dojrzeć,
• w: np. wrzenie, wrzask, wrzosy,
UWAGA!! W języku polskim występują słowa, w których po literach p, w, k nie stosujemy „rz” lecz „sz”. Np. pszczoła, wszędzie, wszyscy, kształcić, kształt, pierwszy.
„Rz” piszemy również w wyrazach zakończonych na:
• arz: np. malarz, piłkarz, piekarz,
• erz: np. rycerz, pasterz, harcerz,
• mierz: np. kątomierz,
• mistrz: zegarmistrz, burmistrz,
2. Pisownia wyrazów z „ó” i „u”:
Pisownia „ó”
Literkę „ó” piszemy, kiedy zamienia się na:
• o: np. dróżka – droga, mróz – mrozić, lód – lody,
• e: pióro – pierze,
• a: wrócić – wracać, skrócić – skracać,
„Ó” piszemy w formach rzeczowników w dopełniaczu l. mnogiej (czyli kogo? Czego?) rzeczowników rodzaju męskiego, np.: panów, wozów, mężów, baranów, kozłów.
A także w następujących zakończeniach wyrazów:
• ówka: np. główka, makówka,
• ówna: np. młynarzówna, cesarzówna, Iwanówna,
UWAGA! Wyjątki: zasuwka, skuwka, okuwka – piszemy te słowa z „u” pomimo tego, że spełniają powyższą zasadę. Należy zapamiętać te wyjątki.
UWAGA! W języku polskim występuje wiele wyrazów z „ó” niewymiennym. Należy je po prostu zapamiętać. Np.: zbój, próżny, wróbel, czółno, żółtko, król, jaskółka,
Pisownia „u”
Literkę „u” piszemy zawsze na końcu wyrazów (np. biletu, samolotu, archipelagu, wąwozu, hałasu) oraz na początku wyrazów (np. ubiór, udko, uczesać, ugrząźć, upiór, uprzedzić, ulica).
W zakończ echa form czasownikowych: uję, uje, ujesz, ujecie, ujemy, ujmy, uj, ujcie (np. pracujesz, pracuję, pracujemy, pracujmy, pracujcie)
„U” stosujemy w zakończeniach wyrazów:
• un: np. opiekun, całun,
• unka: np. opiekunka, piastunka,
• unek: np. poczęstunek, podarunek,
• uch: np. leniuch, paluch,
• uszek: np. leniuszek, paluszek,
• utki: np. smutki, mięciutki,
• usieńki: np. króciusieńki,
• uś: np. tatuś, dziadziuś,
• usia: np. mamusia, babusia,
• unia: np. babunia, lalunia,
• unio: np. tatunio, dziadunio,
• um: np. liceum, mauzoleum,
• us: np. dzikus,
UWAGA! W łatwy i ciekawy sposób pisowni „ó” i „u” możemy nauczyć się z rymowanek. Polecam serdecznie rymowankę Witolda Gawdzika pt. „Kiedy ó, kiedy u?”.
3. Pisownia wyrazów z „ch” i „h”:
Pisownia wyrazów z „h”
Literkę „h” piszemy, kiedy w wyrazach pokrewnych lub w innych formach danego słowa dochodzi do wymiany „h” na:
• g: np. wahać bo waga,
• ź: np. druh bo drużyna,
• z: np. błahy bo błazen,
Literkę „h” zapisujemy na początków wyrazów zapożyczonych, w których występują cząstki: hydro, halo, homo, heks, hekto, hemo, hipno, holo, hiper, higro, hetero, helio, hemato. (np. helikopter, heksametr).
Oraz na początku wykrzyknień: np. halo! Hejże! Hej! Hura!
Pisownia wyrazów z dwuznakiem „ch”
Dwuznak „ch” piszemy, edy w wyrazach pokrewnych lub w innych formach danego słowa dochodzi do wymiany „ch” na „sz”, np. mucha bo muszka, śmiech bo śmieszek.
„Ch” piszemy po literze „s”, np. schemat, schrupać, schabowy,
„Ch” piszemy na końcu niemal wszystkich wyrazów: np. polach, paniach, dziewczynach, koazch, baraach.
UWAGA! Wyjątek: druh
„Ch” piszemy w zakończeniach form przymiotnikowych i liczebników w dopełniaczu: np. wysokich, ładnych, grubych, pięknych, urodziwych, zgrabnych, drugich, pierwszych,
4. Zasady pisowni wyrazów z „ą” i „ę” oraz połączeń em, en i om, on
„Ę” i „ą” piszemy w wyrazach rodzimych przed literkami:
• s: np. mięso, wąs,
• z: np. więzy, wiąz,
• ż: np. męża, mąż,
• ś: np. pięść, prząść,
• ź: np. więź, gałąź,
• w: np. węża,
• sz: np. wywęszyć,
• ch: np. wąchać, wywąchać,
A także:
• W formach czasu przeszłego czasowników przed literami ł i l: np. wzięli, uwzięli, przycupnęli, uciąłem,
• Na końcu czasowników w czasie przyszłym i teraźniejszym: np. zrobię, robię, piekę, upiekę, maluję, namaluję, grają, zagrają, wymalują, malują,
• Na końcu form czasowników w liczbie pojedynczej: poetę, poetą, lalkę, lalką, zabawkę, zabawką, piłką, źrebię.
Połączenie em, en i om, on
Połączenie em, en i om, on piszemy:
w wyrazach zapożyczonych przed literkami: p, b, g, t, d, c, k, np.: tembr, potencjał, intendent, lont.
przed przyrostkami: -ka, -ko, np. foremka, okienko.
Na końcu rzeczowników w l. mnogiej: np. kociętom, prosiętom, paniom, panom, dzieciom, opiekunom.
5. Zasady pisowni wyrazów z „i”, „ii” oraz „j” i „ji”
„I” piszemy:
• Na końcu wyrazu po spółgłoskach: np. nadzieja – nadziei,
• W wyrazach zakończonych na –ia: np. skrzynia – skrzyni,
„ii” piszemy:
Na końcu wyrazów zapożyczonych, jeśli kończą się na –ia: np. historia – historii,
W celowniku, dopełniaczu i miejscowniku rzeczownika l. pojedynczej rzeczowników, jeśli rzeczowniki te kończą się –ija: np. żmija – żmiji,
Literkę „j” piszemy:
• Na początku wyrazów przed samogłoskami: np. jabłoń, jamnik,
• Po wyrazach c, s, z, wymawianych twardo: np. zjawa, Azja, sesja.
• W środku wyrazów po samogłosce: np. zając, kijek,
• W środku wyrazów po przedrostkach od-, ob.-, nad-, pod- zd-, w-, przed-, z-: np. podjeść, zjechać, odjechać.
„ji” piszemy:
W zakończeniach celownika, dopełniacza, miejscownika rzeczowników, jeśli rzeczowniki te kończą się na –sja, -cja, -zja: np. Azji, Francji, sesji.
6. Pisownia z cząstką nie
Cząstkę „nie” piszemy łącznie z:
• rzeczownikami: np. nieporządek,
• przymiotnikami: niedobry,
• przysłówkami w stopniu równym: np. niedobrze.
Cząstkę „nie” piszemy rozłącznie:
• z czasownikami: np. nie posprzątał.
UWAGA! Wyjątki: nienawidzić, niepokoić, niecierpliwić. Należy je zapamiętać!
Z przymiotnikami kończącymi się na –sza, -szy, -sze: np. nie ładniejsza.
Z przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym: nie lepiej, nie najlepiej,
Z liczebnikami: nie dziesięciu,
UWAGA! Wyjątek: niejeden (jeśli chcemy napisać, że niejeden z wielu)
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!