Zdania pojedyncze
Zdania pojedyncze
Czym jest zdanie?
Zdanie jest zamkniętą całością, której najważniejszą częścią i pewnego rodzaju centrum jest orzeczenie, wyrażone osobową formą czasownika. Inaczej mówiąc, zdanie to grupa wyrazów, które są ze sobą gramatycznie powiązane i mają przynajmniej jedno orzeczenie. Warto pamiętać, że orzeczenie jest kryterium istnienia zdania, ponieważ nie każda wypowiedź jest zdaniem.
W naszej gramatyce możemy wyszczególnić kilka rodzajów zdań:
• zdania pojedyncze
• zdania złożone
My zajmiemy się tylko zdaniami złożonymi. Wytłumaczymy sobie czym jest takie zdanie, czym się charakteryzuje, co odróżnia je od zdania złożonego, z czego składa się zdanie pojedyncze, jakie może pełnić funkcje?
Zdanie pojedyncze od zdania złożonego różni się liczbą orzeczeń. Pierwsze ma tylko jedno orzeczenie, a drugie co najmniej dwa.
Przykładowe zdania pojedyncze:
1. Monika pisze wypracowanie.
2. Mama gotuje obiad w kuchni.
3. Dziecko bawi się zabawkami.
4. Babcia sadzi kwiatki w ogródku.
5. Mama wysyła list do babci.
6. Ciocia piecze wielkanocne ciasto.
7. Ania karmi białe, małe owieczki.
Zdanie pojedyncze składa się najczęściej z podmiotu i orzeczenia, które składniowo są sobie równorzędne i tworzą główny związek w zdaniu.
Zdania pojedyncze i ich rodzaje
W zdaniach pojedynczych nie występują tylko podmiot i orzeczenie. Możemy w nich odnaleźć inne części zdania, których celem jest wzbogacenie bazy posiadanych informacji. W zdaniu pojedynczym mogą występować również:
• podmiot
• orzeczenie
• dopełnienie
• okolicznik
• przydawka
Teraz powiedzmy co nieco o tym, czym są powyższe części mowy, abyśmy mogli bez problemu sami je stosować i odnajdywać w przeczytanych wypowiedziach.
podmiot – osoba, przedmiot, zjawisko, roślina, zwierzę, które jest wykonawcą jakiejś czynności, bądź podlega tej czynności. Odpowiada na pytania: kto? co? np. Kot pije mleko (kot jest podmiotem, wykonawcą czynności, jaką jest picie mleka).
orzeczenie – odpowiada na pytania czasownika, czyli: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? np. dziewczynka idzie do szkoły na zajęcia (idzie jest orzeczeniem, czyli czynnością wykonywaną przez podmiot – dziewczynkę).
dopełnienie – określenie orzeczenia. Odpowiada na pytania wszystkich przypadków, prócz wołacza i mianownika. Możemy wyszczególnić: dopełnienie bliższe, które po przekształceniu na stronę bierną staje się podmiotem, oraz dopełnienie dalsze, które nie ulega takiemu przekształceniu.
okolicznik – określa orzeczenie, czyli czynność. Możemy wyszczególnić osiem okoliczników: okolicznik czasu (kiedy? od kiedy? do kiedy?), okolicznik miejsca (gdzie? skąd? dokąd? którędy?), okolicznik sposobu (jak/ w jaki sposób?), okolicznik celu (po co? w jakim celu?), okolicznik przyczyny (dlaczego? z jakiej przyczyny?), okolicznik warunku (pod jakim warunkiem? w jakim wypadku?), okolicznik przyzwolenia (mimo co? mimo czego?), okolicznik stopnia i miar (jak bardzo?).
przydawka – określenie rzeczownika. Przydawka ze względu na przynależność do części mowy i połączenia może być przymiotowa (np. czekoladowe (ciasto)), rzeczowna (np. (film) „Ukochana”), dopełniaczowa (np. (obraz) Matejki), dopełniaczowa (np. (rzut) oszczepem), okolicznikowa (np. (wycieczka) w góry).
Zdania pojedyncze możemy podzielić na:
• zdania nierozwinięte – zdania, które składają się tylko z orzeczenia i podmiotu.
Przykłady zdań nierozwiniętych:
1. Dziecko śpiewa.
2. Dziewczynka tańczy.
3. Mama gotuje.
• rozwinięte – zdania, które poza podmiotem i orzeczeniem mogą składać się również z innych części zdania np. przydawki czy okolicznika.
Przykładowe zdania rozwinięte:
1. Mama gotuje przepyszny obiad w kuchni.
2. Dziecko śpiewa kołysankę o piesku.
3. Dziewczynka tańczy poloneza ze swoim kolegą.
Relacje wyrazowe w zdaniach pojedynczych
Między wyrazami mogą zachodzić różne relacje, z których jedną jest stosunek współrzędny. Wyrazy wówczas nie określają się nawzajem.
Między wyrazami zachodzą również stosunki nadrzędno-podrzędne, czyli jeden wyraz jest podrzędny – określający a drugi nadrzędny – określany.
Z tego powodu możemy wyszczególnić kilka związków składnikowych:
1. związek zgody – wyraz podrzędny łączy się z wyrazem nadrzędnym, uzgadniając z nim formy fleksyjne
Przykłady:
• chłopiec – wyraz określany
• śpiewa – wyraz określający
2. związek rządu – wyraz określający zawsze przybiera taka samą formę, bez względu na formę wyrazu określanego
Przykłady:
• śpiewać piosenkę,
• śpiewając piosenkę,
• śpiewała piosenkę,
• śpiewa piosenkę,
3. związek przynależności – wyrak określający jest nieodmienny, więc nie uzgadnia z wyrazem określanym formy, ponieważ tej formy nie ma.
Przykłady:
• niezwykle (wyraz określający) przystojny (wyraz określany)
• pójdziemy (wyraz określany) jutro (wyraz określający)
Jakie są zdania pojedyncze? Jakie mogą pełnić funkcje?
Zdania pojedyncze są proste w odbiorze, nieskomplikowane, przejrzyste, komunikatywne. Dzięki temu świetnie sprawują się jako środki przekazywania suchych faktów. Zdecydowanie szybciej się je czyta i przyswaja niż zdania złożone. Jednak zbyt duże nagromadzenie zdań prostych w całej wypowiedzi może ją obciążyć.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!