Zdanie Pojedyncze

Czym jest przede wszystkim zdanie pojedyncze? Zdaniem pojedynczym nazwiemy zdanie, które w swojej budowie będzie miało tylko jedno orzeczenie (orzeczenie jak pamiętamy to czasownik, który w zdaniu pełni funkcję czynności którą wykonuje podmiot, czyli rzeczownik). Żeby zdanie było zdaniem, najważniejszym elementem jest oczywiście podmiot, ale takie zdanie może, nie musi, ale może zawierać przydawkę, czy dopełnienie, ale o tym za chwilę, bo teraz przejdziemy do rozwinięcia zdań pojedynczych, które można podzielić na zdania:

– rozwinięte – tutaj właśnie oprócz podmiotu i orzeczenia będziemy mieli także udział innych części zdania, które użyte dają nam zdanie pojedyncze rozwinięte np. „Babcia Basia upiekła dzisiaj przepyszny sernik.”

– nierozwinięte – tutaj mamy wyłącznie podmiot oraz orzeczenie i nie występuje tutaj żadna inna część zdania. „Babcia Basia piekła.” Koniec, nic więcej nie dodajemy, jeżeli chcemy mieć zdanie pojedyncze nierozwinięte.

Kolejnym etapem rozbioru zdania pojedynczego na części pierwsze to podział zdania ze względu na funkcję czy postawę nadawcy i tutaj będziemy wyróżniać trzy tryby:

– zdanie oznajmujące, służy najczęściej do przekazania informacji (Janek wyniósł śmieci).

– zdanie pytające – kiedy chcemy uzyskać odpowiedź (Czy Janek wyniósł śmieci?)

– zdanie rozkazujące – kiedy chcemy wymusić na odbiorcy zachowanie czy pewien schemat działania (Janek, natychmiast wynieś śmieci!).

Jak widzimy w tych trybach zachodzi dosyć prosta reguła: po pierwsze, każdy z tych trybów ma inne zakończenie interpunkcyjne; oznajmienie będzie kończyło się kropką, pytanie znakiem zapytania co dosyć logiczne, no i rozkazujące, które kończymy wykrzyknikiem. Po drugie widzimy, że forma zdania w każdym z trybów jest inna. Przy oznajmującym mamy po prostu zdanie z podmiotem i orzeczeniem. Przy pytającym mamy jeszcze pytajnik i formę pytającą czy? I przy trybie rozkazującym zazwyczaj używamy określenia w formie pytań przysłówka (jak? gdzie? kiedy?).

Przy zdaniach pojedynczych wyróżniamy jeszcze coś takiego, co nazywamy związkiem wyrazowym.

Często w jednym zdaniu zachodzą relacje, które niekoniecznie ze sobą się łączą, nazywamy to wówczas stosunkiem współrzędnym, czyli nie określają się wzajemnie. Przykładowo:

1. Jutro lub pojutrze będziemy mieć na koncie premie za dodatkowe dyżury.

2. Nie wiem co on pił, czy wino czy piwo, ale solidnie zdążył się upić.

3. Co wolisz, sok czy wodę?

Zdanie jak każde inne, ale w każdym z nich zachodzi właśnie podany wyżej związek wyrazowy zwany stosunkiem współrzędnym, sok czy woda, wino czy piwo, jutro lub pojutrze. Określają między sobą clue każ