Związki wyrazowe

Związki wyrazowe – temat, który wielu uczniom sprawia dużą trudność. O co chodzi z łączeniem się w pary? Jak rozróżniać typy poszczególnych związków? Gdzie występują i jak je rozpoznać w zdaniu? Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedzi w poniższym tekście. Dowiesz się wszystkiego o parach wyrazów i będziesz mistrzem i ich rozpoznawaniu.
Czym tak naprawdę są związki wyrazowe? Otóż nie jest to nic innego jak połączenie dwóch wybranych słów w relację. Tworzą parę zupełnie jak ludzie – łączą się ze sobą. Występują ich trzy typy: związek zgody, rządu i przynależności. W tym pierwszym, w przełożeniu go na ludzkie życie, okazałoby się, że jest to po prostu relacja jaka panuje w małżeństwie. Kiedy wszyscy się ze sobą zgadzają, żyją bez kłótni, wyrazy są dopasowane pod względem formy gramatycznej, czyli liczby, przypadku, rodzaju i innych podobnych. Jeżeli chodzi o związek rządu, można interpretować go jako relację ucznia i nauczyciela. W tym przypadku podmiot nadrzędny rządzi podrzędnym, czyli wykonawcą. W kwestii wyrazów wygląda to tak, że ten, który rządzi, nadaje formę gramatyczną temu, który jest zarządzany. Ostatnim typem jest związek przynależności. Składa się on z właściciela i rzeczy przywłaszczonej. W odniesieniu do ludzkiego życia może być przedstawiony jako pies i jego pan, który oczywiście dba o niego. Jednak najważniejszą częścią jest właśnie przywłaszczenie, czyli wyżej wspomniana przynależność.
Zdania, czyli miejsce występowania związków, są wypełnione nimi po brzegi. W pierwszym lepszym wyrażeniu, które przyjdzie nam do głowy, możemy znaleźć masę par słownych. Jednak zanim zabierzemy się za ich szukanie i zaczniemy je określać, należy znać kilka istotnych informacji. W zdaniu występują dwie kategorie związków, czyli związki poboczne i związek główny – zawsze składający się z podmiotu i orzeczenia. Podmiot, to nic innego jak wykonawca czynności przedstawionej w zdaniu. Ma cztery typy – gramatyczny, czyli ten, który występuje najczęściej, logiczny, który określa, że czegoś nie ma, szeregowy, czyli wymienienie osób lub rzeczy wykonujących daną czynność oraz domyślny – nie występuje bezpośrednio. Z tym ostatnim jest najwięcej problemów, ponieważ łączy się z czasownikiem i pokazuje jako jeden wyraz. Jednak po formie gramatycznej daje rozpoznać jaka liczba i rodzaj osoby wykonuje czynność przedstawioną w… orzeczeniu. Jest to osobowa forma czasownika bez której nie można stworzyć zdania. Jeżeli go brakuje, wypowiedzenie staje się równoważnikiem zdania.
Odnosząc się do związków pobocznych, są to wszystkie inne pary wyrazów. Jednak skąd można wiedzieć, czy para jest prawidłowa? Tutaj musimy zacząć myśleć logicznie. Intuicyjnie dobieramy słowa do siebie tak, żeby pasowały. Aby lepiej było to zrozumieć, popatrzmy na poniższy przykład:
Moja mama bardzo dobrze gotuje.
Związkiem głównym będzie: mama gotuje. Złożony z podmiotu i orzeczenia, zgodnie z regułą.
Przykładowe związki poboczne: moja mama, dobrze gotuje, bardzo dobrze.
Są to połączenia wyrazów, które wzajemnie się uzupełniają. Tworzą razem logiczne urywki ze zdania. Przykładowo, nie pasowałoby: bardzo gotuje, moja gotuje, albo mama dobrze. Warto powiedzieć, że wyrazy, uczestniczące w utworzeniu związku głównego, mogą współtworzyć związki poboczne.Kiedy znamy już wszystkie związki w zdaniu, należy określić ich typ. Na początek – związek zgody. Jego cechy charakterystyczne:
– Oba połączone wyrazy mają tę samą formę gramatyczną, na przykład: moja mama (obydwa słowa posiadają rodzaj żeński, przypadek w mianowniku oraz tę samą liczbę).

– Wszystkie z nich odmieniają się przez przypadki (jeżeli byłoby inaczej, mielibyśmy do czynienia ze związkiem rządu).

– Występuje w nim przydawka (wykluczając przypadek, gdy jest to związek główny).

Powyższy przykład odmieniony przez przypadki wygląda następująco:
M. kto? co? – moja mama
D. kogo? czego? – mojej mamy
C. komu? czemu? – mojej mamie
B. kogo? co? – moją mamę
N. z kim? z czym? – (z) moją mamą
Ms. o kim? o czym? – (o) mojej mamie
W. (brak pytania) – moja mamo
Jakie mogą być części mowy występujące w związku zgody?
– podmiot + orzeczenie (wyłączając podmiot logiczny, ponieważ jest on połączeniem związku głównego w jeden wyraz, np. gotuję, sprzątasz), np. ołówek leży, pada śnieg.

– rzeczownik + przymiotnik, np. miła dziewczynka, zielony liść

– rzeczownik własny (pisany wielką literą) + rzeczownik pospolity (zwyczajny), np. góra Giewont

– rzeczownik + zaimek (przymiotny), np. nasza szkoła, moja bluzka

– rzeczownik + imiesłów (przymiotnikowy; czynny albo bierny), np. narysowany obraz, sycąca potrawa

Ze związkiem zgody łatwo jest pomylić związek rządu. Są to pary takie jak: koszula w kratę, Na pierwszy rzut oka wygląda bardzo podobnie. Jak można odróżnić te dwa połączenia?
– w odmianie przez przypadki związku rządu zmieni się tylko jeden wyraz

– słowo nadrzędne narzuca podrzędnemu (pobocznemu) formę gramatyczną, głównie przypadek

Odmiana przez przypadki powyższego przykładu:
M. kto? co? – koszula w kratę
D. kogo? czego? – koszuli w kratę
C. komu? czemu? – koszuli w kratę (zauważamy, że wyrażenie przyimkowe 'w kratę’ się nie odmienia)
B. kogo? co? – koszulę w kratę
N. z kim? z czym? – (z) koszulą w kratę
Ms. o kim? o czym? – (o) koszuli w kratę
W. brak pytania – koszulo w kratę
Typy połączeń części mowy, które tworzą związek rządu:
– orzeczenie + dopełnienie, np. poszłam spać (w tej okoliczności wyraz nadrzędny 'poszłam’ narzuca przypadek podrzędnemu 'spać’)

– rzeczownik + wyrażenie przyimkowe (czyli przyimek i inna część mowy), np. koszula w kratę, bluza w kropki

– rzeczownik + rzeczownik (jeden z nich nie może być w przypadku mianownika lub wołacza), np. masa słońca, talerz zupy

Związek przynależności – jeden z najłatwiejszych do przyswojenia. Jego przykładem może być: poleciał daleko. Nie jest zawiły, ma bardzo wyróżniające się cechy, dzięki którym ciężko pomylić go z jakimkolwiek innym połączeniem. Jakie są tego przykłady?
– zawsze występuje w nim czasownik, np. głośno mówi, szybko pobiegł

– tylko w pojedynczych przypadkach nie zawiera pytań okolicznika oraz przysłówka (jak? gdzie? kiedy? w jakim celu? po co? w jaki sposób?)

– jest nieodmienny, a wyrazy nie przyjmują odpowiedniej formy gramatycznej

– jest to określenie czasownika

Powyższy przykład, 'poleciał daleko’, nie odmienia się ani przez przypadki, ani osoby. Z jakimi częściami mowy czasownik może tworzyć ten związek? W tym przypadku może być to każdy wyraz nieodmienny, najczęściej przysłówek.
Skończyliśmy omawiać wszystkie typy związków, teraz czas poszukać ich w zdaniu. Krok po kroku dowiecie się jak ok. Na początek może być to następujące wyrażenie:
Poszłam z moim tatą na zakupy do sklepu.
Krok 1. – znajdujemy związek główny
związek główny – poszłam – związek zgody
Dlaczego jest to tylko jeden wyraz? Odpowiedź jest prosta – w tym zdaniu występuje podmiot logiczny, czyli taki, gdzie czasownik i wykonawca są zawarci w jednym słowie, na podstawie którego i tak można określić osobę, liczbę i inne podstawowe informacje o wykonawcy.
Krok 2. – wypisujemy ze zdania wszystkie inne połączenia, czyli związki poboczne
– poszłam z tatą

– poszłam na zakupy

– poszłam do sklepu

– razem z tatą

– na zakupy do sklepu

– z tatą do sklepu

– z tatą na zakupy

– z moim tatą

Krok 3. – określamy typy związków pobocznych
– poszłam z tatą – z kim? z czym? – będzie to związek zgody lub rządu, bo od razu widać, że zawiera odmianę w przypadkach. Sprawdzamy, czy oba wyrazy się odmieniają. Jeśli tak, jest to związek zgody. Jeżeli nie – rządu. Tutaj jednak pojawia się ułatwienie, ponieważ czasownik (orzeczenie – poszłam) nie odmienia się przez przypadki. Widzimy to na pierwszy rzut oka. Zatem możemy powiedzieć, że mamy do czynienia ze związkiem rządu.

– poszłam na zakupy – nasuwa nam się pytanie – dokąd poszłam? Widzimy już, że w tym przypadku występuje związek przynależności. Nic nie może się odmienić, a 'na zakupy’, jest