Epika – Rodzaj literacki
W literaturze występuje podział na literaturę piękną i użytkową. Do literatury pięknej zaliczamy dramat, lirykę i oczywiście epikę. One również mają różne gatunki.
Epika została wyróżniona przez treść, która dawniej była przekazywana tylko ustnie, co oznacza, że nie mamy pewności, że świat opisywany przez autora jest rzeczywisty. Utwory tego gatunku literackiego najczęściej są pisane prozą, tylko nieliczne są pisane wierszem. Proza to tekst niezawierający rymów oraz podziału na wersy.
Narrator to osoba, która opisuje wydarzenia w utworze literackim. W epice występują dwa rodzaje narracji: pierwszoosobowa i trzecioosobowa. Pierwszoosobowa, występuje w momencie, gdy autor opowiada zdarzenia w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Natomiast w trzecioosobowej autor komentuje przebieg wydarzeń.
Fabuła utworu to treść, którą rozumiemy poprzez ciąg wydarzeń. Może zawierać jeden lub dwa wątki.
W epice często występują dialog i monolog. Dialog to rozmowa minimalnie między dwoma osobami, natomiast monolog to wypowiedź niewchodząca w dialog, ale obecna przy nim. Wszystkie opisane wydarzenia mają wpływ na dalszy ciąg akcji.
W epice spotykamy się z fikcją literacką, światem przedstawionym w niemożliwy sposób w prawdziwym życiu. Na składniki świata przedstawionego to: bohaterowie, zdarzenia, czas i miejsce akcji.
Obecnie wyróżniamy następujące rodzaje epiki: nowela, opowiadanie, powieść, pamiętnik, dziennik, baśń, mit, legenda, epopeja, bajka, satyra, ballada i przypowieść.
Nowela to krótki utwór literacki, pisany prozą. Charakteryzuje się wyraźnie zarysowaną i sprawnie skrojoną akcją główną. Zawiera punkt kulminacyjny oraz puentę podkreślenie sensu utworu literackiego. Przykładem noweli jest „Katarynka”. Utwór Bolesława Prusa, który mówi by nie myśleć tylko o sobie lub „Latarnik” Henryka Sienkiewicza, który po raz pierwszy ukazał się w polskim czasopiśmie Niwa.
Opowiadanie to krótki utwór literacki o prostej akcji. Jest pisany prozą oraz ograniczony wątkiem fabularnym.
Powieść jest przeciwieństwem opowiadania. Powieść to dłuższy utwór literacki, pisany prozą. Zarówno, jak i w powieści tak i w opowiadaniu wyróżniamy rodzaje. Po pierwsze obyczajowe, to utwory poświęcone codziennemu życiu oraz relacjom międzyludzkim. Przykładem elementu obyczajowego jest książka „Chłopcy z Placu Broni” Frenca Monara. Lektura ukazuje wojnę w przystępny sposób dla czwartoklasistów.
„Ania z Zielonego wzgórza” Lucy Maud Montgomery. Autorka opisała w niej historię dziewczynki z domu dziecka, która wreszcie znajduje prawdziwy dom.
Drugim elementem jest powieść przygodowa. Jak sama nazwa wykazuje, opowiada o przeżyciach głównego bohatera. Najczęściej miejsce akcji rozgrywa się w egzotycznych miejscach lub w podróży. Ma ona na celu edukacje czytelnika lub sprawienia mu przyjemności. Przykładem lektury wiążącej się z tym elementem jest „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza. Autor opisał przygody dwójki dzieci, Stasia i Nel w Afryce.
Trzecim elementem powieści i opowiadania jest element detektywistyczny, ukazujący rozwiązanie przez detektywa zagadki. Bronią detektywa jest najczęściej jego umysł lub spostrzegawczość. Przykładem lektury wiążącej się z tym elementem jest seria książek „Felix, Net i Nika” Rafała Kosika. Autor przedstawił przygody trzech trzynastolatków, początkowo pisał je dla swojego syna.
Czwartym elementem powieści i opowiadania jest element fantastycznonaukowy. Najczęściej nawiązuje do rozwoju nauki i techniki, podróżach w czasie, kontaktem z obcą cywilizacją oraz do ich konsekwencji. Przykładem lektury dla tego elementu jest „Cyberiada” Stanisława Lema. Autor przedstawił przygody w świecie robotów.
Piątym elementem powieści i opowiadania jest element fantasy. Akcja rozgrywa się w pełnym magii i nierealnych stworzeń świecie. Często w fantasy przedstawiony świat nawiązuje do baśni lub średniowiecza. Przykładem lektury nawiązującej do tego elementu jest „Hobbit” Johna Ronalda Reuela Tolkiena. Autor opisał niezwykłe przygody hobbita. Kolejnym przykładem lektury są Opowieści z Narnii „Lew, Czarownica i stara szafa” Cliva Staplesa Lewisa. Autor opisał niezwykły świat znajdujący się po drugiej stronie szafy.
Ostatnim elementem powieści i opowiadania jest element historyczny. Akcja rozgrywa się w przeszłości w stosunku do życia jej autora. Wszystkie elementy są odtwarzane za pomocą źródeł historycznych. Przykładem lektury powiązanej z tym elementem jest „Quo Vadis” Henryka Sienkiewicza, opowiadające o narodzinach chrześcijaństwa oraz starożytnej cywilizacji. Kolejnym przykładem lektury są „Trzej muszkieterowie” Alexandre Dumasa. Po raz pierwszy można było ją spotkać w odcinkach na łamach francuskiego czasopisma „Le Siècle”.
Dziennik i pamiętnik. W jednym i drugim mamy do czynienia z narracją pierwszoosobową, przeżyciami. Cechy różniące pamiętnik i dziennik; w dzienniku występuje relacja z danego dnia oraz zapis jest poprzedzony datą przedstawionego wydarzenia natomiast w pamiętniku jest przedstawiona relacja po pewnym czasie oraz dystans do wydarzeń. Przykładem pamiętnika jest „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego. Autor opisuje w nim swoje doświadczenia z okresu powstania warszawskiego z perspektywy cywila. Przykładem dziennika jest „Dynastia Miziołków” Joanny Olech ukazuje życie niezwykle zwariowanej rodzinki, w której każdy dzień jest fascynującą przygodą.
Baśń, legenda i mit mają trzy cechy główne: opowiadają historię ważną dla społeczności, zawierają elementy fantastyczne oraz początkowo były przekazywane tylko ustnie.
Baśń opowiada o walce dobra i zła z czego zawsze na zakończenie wygrywa dobro. Kolejną cechą baśni jest nieskomplikowana fabuła oraz nieokreślony czas i miejsce akcji. Baśń zawiera również morał, to pouczenie najczęściej znajdujące się na końcu utworu literackiego. Przykładami baśni są „Śpiąca Królewna” ,,Czerwony Kapturek” ,,Królewna Śnieżka” ,,Jaś i Małgosia” ,,Kopciuszek” ,,Śpiąca królewna” ,,Roszpunka” „O wilku i siedmiu koźlątkach” „Pani Zima” braci Wilhelma i Jacoba Grimmów.
Legenda opowiada o realnych miejscach i osobach, punktem wyjścia był fakt. Przykładami legendy są ,, Legenda o Lechu, Czechu i Rusie” ,,Legenda o Popielu” ,,Legenda o Smoku Wawelskim” ,,Legenda o Bazyliszku” ,,Legenda o Panu Twardowskim”
Mit opowiada o greckich bohaterach i bóstwach, wyjaśnia powstanie i sens świata. Akcja rozgrywa się na początku świata. Przykładem mitu jest ,,Mit o powstaniu świata” lub ,,Mit o Heraklesie”.
Epopeja to dłuższy utwór literacki, w którym został przedstawiony bohater podczas ważnego wydarzenia historycznego. Inną nazwą epopei jest epos. Epos rozpoczyna się wezwaniem do bóstwa z prośbą o napisanie dzieła. Przykładem takiej lektury jest ,,Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, autor podzielił dzieło na dwanaście ksiąg.
Bajka to krótki utwór literacki. Jego bohaterami są najczęściej zwierzęta odwzorowujące cechy ludzi. Również głównymi postaciami mogą być zjawiska, ludzie, rzeczy i rośliny. Bajka zawiera morał wyrażony wprost lub ukryty. Jest również gatunkiem dydaktycznym z uwagi na czytelne rysy postaci, morał i treść. Ich zachowania w zabawny sposób wskazują nam jak mamy postępować. Jednym z najpopularniejszych twórców bajek i satyr jest Ignacy Krasicki, arcybiskup gnieźnieński w osiemnastym wieku. Przykładem bajki jest ,, Kruk i Lis” Ignacego Krasickiego, gdzie morał występuje na początku. Innym przykładem jest ,,Człowiek i zdrowie” również Ignacego Krasickiego, gdzie morał brzmi: ludzie nie szanują zdrowia, dopóki nic im nie dolega.
Satyra jest to utwór dydaktyczny, ośmieszający i wytykający wady ludzkiej natury. Wady mają charakter m.in. obyczajowy, polityczny. Istotą satyry jest krytyka w przyjazny sposób. Satyra powstała w literaturze rzymskiej jako gatunek wierszowany o charakterze parenetycznego monologu, czasem z elementami dialogowanymi. Jej pierwszym twórcą był Horacjusz. Przykładem satyry jest ,,Do króla”, ,,Świat zepsuty” ,,Pijaństwo” Żona modna ” ,,Pochwała wieku ” ,,Pochwała głupstwa” ,,Człowiek i zwierz” ,,Złość ukryta i jawna” ,,Palinodia” ,,Mędrek” Oszczędność” Ignacego Krasickiego.
Ballada jest gatunkiem synkretycznym, co oznacza, że nie tylko jest zaliczany do epiki, ale w tym przypadku również do dramatu i liryki. Ballada wywodzi się z folkloru Anglii lub Szkocji. Przykładem ballady jest „Pani Twardowska” Adama Mickiewicza nawiązuje do legendy szlachcicu, który zaprzedał duszę diabłu. Kolejnym przykładem jest „Świtezianka” Adama Mickiewicza. Nazwał on świteziankami legendarne nimfy wodne, które żyły w wodach jeziora Świteź.
Przypowieść to jedna z najstarszych gatunków literackich mieszczących się w kręgu literatury dydaktycznej. Jej charakterystycznymi cechami są: uproszczona fabuła, schematyczne postaci, brak jasno określonego czasu i miejsca akcji. Również uniwersalizm, dążenia do ogarnięcia pewnej całości; obecność alegorii składnika świata przedstawionego utworu jako motyw, postać lub fabuła; obecność symboli. Najważniejszym elementem przypowieści jest jej przesłanie. Rozszyfrowanie przesłania przez czytelnika jest kluczowe dla zrozumienia sensu całej przypowieści.
Jestem zdania, że epika to bardzo ciekawy, ale trudny temat, ponieważ obejmuje bardzo duży zakres, o którym niewiele osób ma pojęcie. Mam nadzieję, że moje wypracowanie na ten temat, pomoże w edukacji osobom zainteresowanym językiem polskim.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!