Pisownia łączna i rozdzielna

Pisownia łączna i rozdzielna

Często miewamy wahania dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej. Powodem tego niezdecydowania są zasady umowne, to jest np. reguła mówiąca nam, że cząstkę „nie” piszemy łącznie z przymiotnikami i rzeczownikami, a rozłącznie z czasownikami. Okazuje się jednak, że zasada ta nie jest prawidłowa do wszystkich przypadków sytuacji, na które możemy natrafić. Z tego powodu tak ważne jest, aby pojąć wszystkie reguły, a nie tylko te uogólnione. Poniżej znajdują się najważniejsze reguły dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej.

Jak piszemy partykułę „nie”?
Łącznie:
• Z rzeczownikami np. niepalenie, niechudnięcie, niepicie, niekłamanie, niekradnięcie, nieczytanie, niesłuchanie. Łącznie piszemy również wyrazy typu: niebudynek, niegruszka, niewanna, niekot, niekrzesło.
• Z przymiotnikami w stopniu równym np. niewysoki, niegruby, niemądry, nieambitny, nieleniwy.
• Z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi, np. niesłyszący, niemówiący, nieczytający, niemyty.
• Z przysłówkami w stopniu, które pochodzą od przymiotników, np. niesprawiedliwie, nieszybko, niewąsko.
• Kiedy występuje jako składnik zrostów, który pełni funkcje partykuł lub przysłówka, np. nieomal, nieopodal.

Rozdzielnie:
• Z rzeczownikami, które są wyraźnie przeciwstawne innym rzeczownikom, pojawiającym się w tym samym zdaniu, np. Nie chudnięcie, ale tycie. Nie bieganie, ale truchtanie.
• Z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym, np. nie najwyższy, nie wyższy, nie mądrzejszy, nie najmądrzejszy, nie grubszy, nie najgrubszy.
• Z przymiotnikami w stopniu równym, które są wyraźnie przeciwstawne innemu przymiotnikowi, występującemu w tym samym zdaniu, np. Nie nawy soki, ale niski. Nie gruby, ale chudy.
• Z imiesłowami przymiotnikowymi, które wyraźnie przeciwstawne innemu imiesłowowi przymiotnikowemu, występującemu w tym samym zdaniu, np. nie świszczący, lecz huczący. Nie rozgrzewający, lecz chłodzący.
• Z przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, które pochodzą od przymiotników, np. nie szybciej, nie ładniej, nie grubiej, nie chłodniej.
• Z przysłówkami, które nie pochodzą od przymiotników, np. nie dziś, nie jutro, nie wczoraj, nie całkiem, nie tylko.
• Z czasownikami, które występują w formie osobowej jak i nieosobowej, np. nie czytam, nie ma, nie pisaliśmy, nie ujrzawszy.
• Z liczebnikami głównymi, zbiorowymi i porządkowymi, np. nie dziesięć, nie piąty, nie czworo. Wyjątki: niejeden, niejedna, niejedno, ale tylko w znaczeniu „wiele”.
• Z partykułami: „byle” i „lada”, np. nie byle, nie lada.

Jak piszemy „by” (by, byś, bym, byśmy, byście)?
Łącznie:
• Z czasownikami w formie osobowej, np. kochałby, zrobiłby, bawiłby, pisałby.
• Ze spójnikami, np. byleby,