Pieśń świętojańska o Sobótce (fragmenty) – Jan Kochanowski – Analiza i interpretacja

Autor. Geneza utworuJan Kochanowski to człowiek renesansu, wszechstronnie wykształcony dzięki studiom podjętym na Akademii Krakowskiej, w Królewcu i na Uniwersytecie w Padwie. Był nie tylko poetą, ale także tłumaczem. Pełnił również funkcje sekretarza królewskiego i wojskiego sandomierskiego. Przez całe życie zaangażowany był w sprawy publiczne. W literaturze polskiej zapisał się przede wszystkim jako twórca, który jako pierwszy zaczął pisać w języku narodowym dzieła poetyckie. Wprowadził również  do literatury polskiej zaczerpnięte z tradycji antycznej fraszki, treny, pieśni i tragedię.
Kiedy ostatecznie zrezygnował z życia dworskiego, ożenił się z Dorotą Podlodowską i zamieszkał w Czarnolesie, niedaleko rodzinnej Sycyny. Napisał z tej okazji „Pieśń świętojańską o sobótce”. Jest to cykl składający się z 12 utworów pisanych wierszem. Zgodnie z informacją zawartą w tytule pieśń ma być wykonana przez dwanaście panien.
Sobótka znana jest również pod nazwą noc Kupały. Są to jednak dwa odrębne obrzędy. Pierwsze to starosłowiańskie święto pogańskie, drugie wprowadzone zostało przez Kościół katolicki. Noc Kupały obchodzona było podczas najkrótszej nocy w roku, czyli z 21 na 22 czerwca. Rozpalano wtedy ogniska, tańczono i wróżono. Dziewczęta wiejskie puszczały na wodę wianki, aby dowiedzieć się, jaki los je czeka. Kupałą lub sobótkami nazywano również ogniska rozpalane podczas tych obrzędów. Noc świętojańska rozpoczyna się w wigilię dnia świętego Jana Chrzciciela i trwa w nocy z 23 na 24 czerwca. Podczas tej nocy rozpalało się ogniska, wokół których tańczyły dziewczyny ubrane na biało, chłopcy natomiast skakali przez ogień.Analiza i interpretacjaNajbardziej znana w całym cyklu utworów Jana Kochanowskiego jest pieśń „Panny XII”.
Utwór rozpoczyna się apostrofą skierowaną do wsi: „Wsi spokojna, wsi wesoła”, z której dowiadujemy się, że życie na wsi jest szczęśliwe. W kolejnych wersach pierwszej strofy podmiot liryczny dochodzi do wniosku, że życie na wsi przynosi człowiekowi tyle korzyści, że trudno je wszystkie równocześnie wyliczyć. Używa do tego celu pytań retorycznych: „Który głos twej chwale zdoła? / Kto twe wczasy, kto pożytki / Może wspomnieć zaraz wszytki?”.
Druga, trzecia i czwarta zwrotka to ukazanie opozycji (kontrastu) pomiędzy spokojnym, uczciwym, pobożnym i bezpiecznym życiem na wsi a niebezpiecznym, pełnym zagrożeń, niepewnym życiem na dworze czy na morzu, gdzie na człowieka czeka wiele niebezpieczeństw, a nawet i śmierć. Wieś zapewnia wyżywienie bliskim rolnika oraz jego pracownikom. Sady dostarczają owoców, pszczoły dają miód, owce – wełnę, a jagnięta zapewnią pożywienie, szczególnie zimą i jesienią. Łąki pełne trawy żywią zwierzęta, umożliwiają również przygotowanie dla nich zapasów na zimę.
Podmiot liryczny w słowach „Skoro też siew odprawiemy, / komin wkoło obsiądziemy.” zwraca uwagę na to, że na wsi jest również czas na odpoczynek w gronie bliskich i przyjaciół, na co wskazuje użycie liczby mnogiej. Posłużenie się motywem komina wzbudza w czytelniku poczucie bezpieczeństwa, ciepła, wspólnoty. Wśród rozrywek wiejskich wspomina podmiot liryczny między innymi: śpiewanie pieśni, zabawę w zagadki czy wymyślne tańce, jak cenar czy goniony. Cenar to nazwa żywego, skocznego tańca, pochodzącego z Niemiec. Goniony to również szybki, skoczny taniec ludowy, podobny do krakowiaka.Podmiot liryczny, którym jest najprawdopodobniej mieszkaniec wsi, wskazuje również na to, że przyroda dostarcza człowiekowi pożywienia: las – zwierzynę, a rzeka – ryby. Oprócz tych dóbr osoba mówiąca wskazuje jeszcze na doznania estetyczne, jak śpiew ptaków, radosne zabawy zwierząt czy dźwięki wydawane przez piszczałkę. Wprowadzenie bohatera-pasterza oraz spokojne, wyidealizowane życie na wsi to nawiązanie do gatunku literackiego, jakim jest sielanka. Podmiot liryczny wspomina też o wesoło skaczących faunach leśnych, opiekunach rolników i pasterzy. To odwołanie do motywu fauna, pół-człowieka, pół-kozła, jest charakterystyczne dla epoki renesansu.
W wierszu podmiot liryczny nie zapomina również o gospodyni, będącej podporą i pomocą męża. Ona właśnie dba o wieczerzę (kolację), którą przygotuje z darów natury, z plonów, które wydała ziemia. Posiłek jest więc tym smaczniejszy, że zdrowy i przygotowany z produktów samodzielnie i ekologicznie wyhodowanych. Gospodyni dogląda również bydła, przelicza je i doi.
Rodzina ukazana w wierszu składa się z kilku pokoleń. Młodzi słuchają starszych, uczą się od nich skromności, cnotliwego życia, okazując im jednocześnie szacunek.
Słowa zawarte w ostatniej zwrotce są jak gdyby odpowiedzią na pytania postawione w strofie pierwszej. Podmiot liryczny stwierdza, że minąłby cały dzień, aby mógł wyliczyć wszystkie wygody i korzyści wynikające z życia na wsi.
Wieś ukazana w pieśni „Panny XII” przypomina arkadię, fikcyjną krainę wiecznej szczęśliwości, ładu, spokoju, miejsce pozbawione trosk i cierpień. Podmiot liryczny nie dostrzega w wiejskim życiu żadnych negatywnych aspektów, nie zauważa niczego, co mogłoby zakłócić szczęście, poczucie bezpieczeństwa i spokój gospodarza i jego rodziny.
Pieśń „Panny XII” składa się z piętnastu czterowersowych strof. Każdy wers pisany jest ośmiozgłoskowcem. Występują rymy dokładne, parzyste, na przykład: „gospodyni – czyni, liczy – ryczy”.
Wiersz jest przykładem pieśni, o czym świadczy stroficzna budowa, rytm związany z jednakową ilością sylab w wersach i stałym układzie rymów. Ponadto występują tu często powtórzenia.
Utwór jest przykładem wiersza sylabicznego, ponieważ ma regularną budowę a wersy zawierają taką samą liczbę sylab (osiem), zdanie natomiast nie kończy się w obrębie wersu. Poza tym występuje stały akcent w zakończeniu wersów.

Sprawdź również:

• Wędrówką życie jest człowieka – Edward Stachura – Analiza i interpretacja
• Nic dwa razy – Wisława Szymborska – Analiza i interpretacja
• Straszno – Stanisław Grochowiak – Analiza i interpretacja
• Miłość (1) – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – Analiza i interpretacja
• Pamiętajcie o ogrodach – Jonasz Kofta – Analiza i interpretacja
• List do ludożerców – Tadeusz Różewicz – Analiza i interpretacja
• Fortepian Szopena – Cyprian Kamil Norwid – Analiza i interpretacja
• Ocalony – Tadeusz Różewicz – Analiza i interpretacja
• Moja piosnka (II) – Cyprian Kamil Norwid – Analiza i interpretacja
• Niepewność – Adam Mickiewicz – Analiza i interpretacja

Dodaj komentarz jako pierwszy!