Prawa i obowiązki – Tadeusz Różewicz – Analiza i interpretacja

Kilka słów o autorze
Tadeusz Różewicz urodził się 9 października 1921 roku w Radomsku, a zmarł 24 kwietnia 2014 roku we Wrocławiu. Był poetą, dramaturgiem, prozaikiem i scenarzystą. Należał do członków Wydziału VI Twórczości Artystycznej Polskiej Akademii Umiejętności. Był jednym z kandydatów do otrzymania Literackiej Nagrody Nobla.
W swojej twórczości poruszał poruszał m.in. wątek jednostki zagubionej w wojennym i powojennym świecie. Inspirację do swoich dzieł czerpał z tego, że był naocznym świadkiem większości zdarzeń, był bowiem zaprzysiężony w AK i nosił pseudonim „Satyr”. Walczył o dobro ojczyzny na terenie powiatów radomszczańskiego, koneckiego, opoczyńskiego, włoszczowskiego oraz częstochowskiego. Jednym z jego dzieł są „Prawa i obowiązki”. Wiersz traktuje o tym, jak zmienia się postrzeganie świata przez człowieka na przestrzeni lat. Ukazano w nim upadek idealizmu na rzecz logiki i prostego myślenia.Analiza i interpretacja utworu
„Prawa i obowiązki” to wiersz omawiający ważne wartości na podstawie interpretacji obrazu. Dzieło, którego dotyczy utwór, jest znane pod tytułem „Pejzaż z upadkiem Ikara”. Stworzył je Pieter Bruegel Starszy. Przedstawia tytułowego Ikara, syna Dedala – mitologicznego wynalazcy. Według źródeł, gdy ojciec chłopaka został uwięziony razem z nim na wyspie, wymyślił, aby stworzyć skrzydła z wosku i ptasich piór. Miały one pomóc mężczyznom w ucieczce z Krety. Ojciec ostrzegł jednak syna, żeby nie wzbijał się zbyt wysoko, bo wosk się stopi. Ikar nie posłuchał, ponieważ chciał zbliżyć się do słonecznych promieni. Lecąc w ich kierunku, stracił skrzydła, a następnie spadł do morza. Właśnie scena tonięcia chłopaka została przedstawiona na obrazie, do którego nawiązuje wiersz.
Znając już historię Dedala i Ikara, możemy rozpocząć analizę wiersza Tadeusza Różewicza.
Rozpoczyna się on nawiązaniem podmiotu lirycznego do dawnych czasów. Mówi on o tym, że niegdyś uważał, że ma prawo i obowiązek upominać postacie z obrazu. Robił to, aby zwróciły uwagę na tragedię odgrywającą się nieopodal nich. Podaje tutaj na początku przykład oracza. Zacytujmy słowa, którymi się do niego zwracał:
„patrz patrz słuchaj przecie
Ikar spada
Ikar tonie syn marzenia
porzuć pług
porzuć ziemię
otwórz oczytam Ikar
tonie”Wypowiedź zachęca do tego, aby rolnik zaniechał pracy i udał się ratować marzyciela. Wiązałoby się to jednak z utratą pieniędzy, a może nawet i pracy – gdyby pracodawca zobaczył, że mężczyzny nie ma tam, gdzie powinien być, natychmiast by go zwolnił. Oracza interesuje więc tylko własne zajęcie, dzięki któremu ma zapewnione pożywienie i dom.
Rolnik nie jest jedynym, do którego przemawiał podmiot liryczny. Kolejną postacią jest pastuch.
Słowa opisujące go brzmią następująco:
„tyłem odwrócony do dramatu
skrzydeł słońca lotu
upadku
mówiłem ślepy”.
Znów widzimy obojętność w stosunku Ikara. Ponownie też możemy nawiązać do pracy wykonywanej przez mężczyznę. Nie może jej porzucić, bo sam znajdzie się w patowej sytuacji, a – jak wiadomo – nie ma pewności, czy ktoś wtedy mu pomoże, jak on tonącemu. W związku z tym on także nie decyduje się ratować nieszczęśnika.
Takie postępowanie wspomnianych postaci z obrazu denerwuje podmiot liryczny. Wzbudzają uczucie goryczy związanej z obojętnością, jaką żywią oni w stosunku do potrzebującego. Osoba mówiąca nie potrafi zrozumieć, jak mogą oni patrzeć na tragedię i zostawić Ikara na pastwę losu.
W dalszej części utworu następuje zmiana w myśleniu podmiotu lirycznego. Po latach w inny sposób postrzega świat. Teraz, jak wspomina, wie:
„że oracz winien orać ziemię
pasterz pilnować trzody
przygoda Ikara nie jest ich przygodą
musi się tak skończyć
I nie ma w tym nic
wstrząsającego
że piękny statek płynie dalej
do portu przeznaczenia”
W tym krótkim końcowym fragmencie wiersza przedstawione jest przykre, ale logiczne i powszechne postrzeganie otoczenia. Ludzie nie zwracają uwagi na czyjeś tragedie, bo mają własne życie, obowiązki i zmartwienia. Ikar sam jest sobie winien, więc dlaczego bezinteresownie nieść mu pomoc? Dlaczego bohaterowie obrazu mieliby porzucać pracę, ryzykować utratę życia i źródła utrzymania, aby ratować marzyciela?
Tak jest też w dzisiejszym świecie. Szybkie tempo życia zabija w ludziach empatię i chęć zwrócenia uwagi na potrzeby innych. Większość dąży do własnego sukcesu, nie skupia się na „tragediach Ikara” pojawiających się stale w otoczeniu. Przecież zawsze znajdzie się ktoś, kto potrzebuje ratunku. Wyrzucanie z głowy takich myśli jest zachowaniem podobnym do tego, które charakteryzowało oracza czy pastucha i które nawiązuje do powiedzenia „Każdy jest kowalem własnego losu”.
Skupmy się też nad tym, skąd się wzięło takie przedstawienie różnicy postaw przez autora.
Tadeusz Różewicz należał do pokolenia marzycieli i idealistów walczących o wolną Polskę. Tę grupę ludzi cechowało to samo, co widoczne było w postaci Ikara. Nie poddawali się i dążyli do celu. Jednak wojna, która niszczyła w ludziach tak cenne wartości, wprowadziła do życia autora i jemu podobnych zwątpienie. To przejawia się właśnie w utworze „Prawa i obowiązki”, w którym już sam artysta nie wie, jakie postępowanie jest tym prawidłowym.
Treść dzieła zachęca czytelnika, aby nie był obojętny w stosunku do potrzeb innych. Dzięki temu wierszowi wiemy też, jak cenna była walka o wolną Polskę. Doceniajmy więc bohaterów, dzięki którym żyjemy w wolnym kraju i nie musimy już zmagać się z zawieruchą wojny.
Utwór jest zbudowany z trzech części. Pierwsza ma 15 wersów, druga to tylko jeden – celowo wyróżniony na tle innych – wers, a trzecia składa się z 8 wersów. Wiersz nie posiada rymów ani znaków interpunkcyjnych. Jego interpretacja jest więc swobodna i zależy od decyzji czytelnika czytelnika.

Sprawdź również:

• Wędrówką życie jest człowieka – Edward Stachura – Analiza i interpretacja
• Nic dwa razy – Wisława Szymborska – Analiza i interpretacja
• Straszno – Stanisław Grochowiak – Analiza i interpretacja
• Miłość (1) – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – Analiza i interpretacja
• Pamiętajcie o ogrodach – Jonasz Kofta – Analiza i interpretacja
• List do ludożerców – Tadeusz Różewicz – Analiza i interpretacja
• Fortepian Szopena – Cyprian Kamil Norwid – Analiza i interpretacja
• Ocalony – Tadeusz Różewicz – Analiza i interpretacja
• Moja piosnka (II) – Cyprian Kamil Norwid – Analiza i interpretacja
• Niepewność – Adam Mickiewicz – Analiza i interpretacja

Dodaj komentarz jako pierwszy!