błędnik czy błendnik

Wchodząc w labirynt polskiej ortografii, natrafiamy na zakręt z pozoru prosty: czy piszemy błędnik, czy błendnik? Odpowiedź jest jednoznaczna – jedynie forma z ę jest poprawna, choć błądzenie w tej kwestii bywa częstsze, niż sądzimy. Dlaczego? Spójrzmy na to słowo jak na prawdziwy labirynt etymologiczny.

Dlaczego „błędnik” ma więcej wspólnego z błądzeniem niż z błonami?

Sekret tkwi w prasłowiańskim rdzeniu *blǫd-, który dał początek czasownikowi błądzić. To właśnie od niego – poprzez dodanie przyrostka -nik – powstała nazwa struktury odpowiedzialnej za… orientację w przestrzeni. Paradoksalnie, ten sam wyraz, który oznacza miejscowe zawroty głowy, sam potrafi wprowadzić w ortograficzny zawrót głowy. Wystarczy zapomnieć, że historyczne ǫ (tzw. jotowane o) przeszło w polszczyźnie w ę, nigdy zaś w zwykłe e.

Czy „błendnik” może być uważany za regionalizm?

Choć w niektórych gwarach spotyka się formy typu błendzić zamiast błądzić, w standardowej polszczyźnie takie warianty nie mają prawa bytu. Ciekawostka: w XIX-wiecznych podręcznikach anatomii pojawiały się czasem obie formy obok siebie, co świadczy o dawnym zamieszaniu. Dziś jednak tylko błędnik figuruje w słownikach, podczas gdy błendnik trafił do kategorii ortograficznych upiorów – słów-widm, które straszą w internecie.

Jak rozpoznać ortograficznego Minotaura?

Wyobraź sobie scenę z horroru językowego: bohater wpada do mrocznej jaskini, na ścianach której migoczą napisy błendnik i błędnik. By przeżyć, musi wybrać właściwą drogę. Ratunkiem okazuje się… śpiew greckich chórów! W końcu greckie labyrinthos (labirynt) i polski błędnik łączy więcej, niż się wydaje – oba słowa opisują przestrzenie, w których łatwo zgubić orientację.

Czy istnieją sytuacje, gdy „błendnik” byłby dopuszczalny?

Tylko w jednym przypadku: gdy pisarz celowo stylizuje tekst na gwarę lub tworzy neologizm artystyczny. Przykład? W wierszu współczesnego poety czytamy: „W uszach mi huczy błendnik przeklęty/Co miesza strony świata i końce święte”. To świadomy zabieg, nie zaś niewiedza – podobnie jak Joyce’owskie eksperymenty z językiem w Finnegans Wake.

Od medycyny do literatury: labirynty znaczeń

W powieści Imię róży Umberta Eco biblioteka-classis to prawdziwy <