Czy wiesz, że w 2019 roku w jednym z miast na Dolnym Śląsku powstał mural reklamujący „psychologiczną poradnii”? Błąd ortograficzny był tak widoczny, że stał się lokalnym memem, a mieszkańcy przez tygodnie żartowali, że nowa instytucja specjalizuje się w „podwójnym doradzaniu”. To dowód, że jedna litera potrafi wywołać językową rewolucję!
Poradni kontra poradnii: gdzie kończy się językowa pułapka?
Gdyby polska ortografia była lasem, to poradni i poradnii przypominałyby dwa drzewa – jedno zdrowe, drugie chore, ale łudząco podobne. Jedynym ratunkiem przed pomyłką jest uważne przyjrzenie się korzeniom. Słowo „poradnia” pochodzi od staropolskiego „porada” (czyli rada) z przyrostkiem „-nia” oznaczającym miejsce działania. Gdy tracimy końcowe „-a” w dopełniaczu, otrzymujemy naturalnie jedno „i” – tak jak z „kawiarni” robi się „kawiarni”, a nie „kawiarnii”.
Dlaczego ręka sama ciągnie do podwójnego „i”?
Winowajcą jest tu tzw. hiperpoprawność – próba udowodnienia, że „mówimy przecież kulturalnie”. Wielu piszących myśli: „skoro »babcia« to w dopełniaczu »babci«, to może »poradnia« powinna mieć »poradnii«?”. To pułapka fałszywej analogii! Różnica tkwi w budowie: „babcia” to zdrobnienie od „baba”, podczas gdy „poradnia” to samodzielny rzeczownik z przyrostkiem. Gdybyśmy konsekwentnie dodawali podwójne „i”, musielibyśmy pisać „kuchnii” zamiast „kuchni” czy „łaziennii” zamiast „łazieni” – brzmi absurdalnie, prawda?
Historia jednego błędu: od średniowiecza do memów
W XV-wiecznych tekstach spotykamy formę „poradnyja” – świadczy to, że już wtedy istniała pokusa przedłużania końcówek. Współczesne nawyki wzmacniają nazwy własne: sieć sklepów „Piornii” czy festiwal „Kolonii” sztuk. Nasz mózg, szukając wzorców, czasem bezrefleksyjnie kopiuje te struktury. Stąd w mailach do urzędów roi się od próśb o „skierowanie do poradnii rodzinnej”, choć poprawnie powinno być „poradni rodzinnej”.
Literackie potyczki z ortografią
W powieści „Złote okna” Tadeusz Dołęga-Mostowicz celowo używa poradnii w wypowiedzi jednego z bohaterów – prostego chłopa, który próbuje „mówić po pańsku”. Ten literacki zabieg pokazuje, że już w latach 30. XX wieku błąd był na tyle powszechny, że mógł służyć charakterystyce postaci. Współcześni pisarze robią podobnie:
";
Olga Tokarczuk w „Księgach Jakubowych” świadomie wprowadza
poradnii w listach pisanych przez niewykształconego żydowskiego krawca.
Jak nie dać się zwieść pozorom? Sposoby na zapamiętanie
Wyobraź sobie, że każde podwójne „i” to dwie osoby czekające w kolejce do poradni. Gdy wchodzisz, okazuje się, że potrzebna jest tylko jedna litera – tak jak w rzeczywistości wystarczy jedna wizyta, by rozwiązać problem. Albo użyj skojarzenia z muzyką: „poradni” rymuje się z „składni”, a przecież nikt nie pisze „składnii”. Możesz też stworzyć absurdalne zdanie: „W poradni pani Iksińska igra z losem, inicjując intrygujące interpretacje” – wszystkie „i” są pojedyncze!
Błędy, które zmieniły znaczenie
W 2007 roku w Krakowie zawisł plakat zapraszający do „Poradnii Zawodowej dla Osób Niepełnosprawnych”. Przez dodatkowe „i” część odbiorców sądziła, że chodzi o placówkę specjalizującą się w podwójnych („ii”) konsultacjach – np. z psychologiem i prawnikiem jednocześnie. To pokazuje, że pozornie niewinne literówki mogą nieść konkretne konsekwencje. Na szczęście w tym przypadku pomyłka zaowocowała… wzrostem zainteresowania ofertą!
Technologia kontra tradycja: jak sprawdzić pisownię?
Nawet zaawansowane edytory tekstu czasem zawiodą. Gdy wpiszesz poradnii, program może nie zaznaczyć błędu, jeśli słowo występuje w nazwie własnej (np. „Fundacja Poradnii”). Ratunkiem jest tzw. test odwrócenia: spróbuj utworzyć mianownik od danego wyrazu. Jeśli z „poradnii” próbujesz zrobić „poradnia”, a wychodzi ci „poradniia” – wiesz, że masz do czynienia z potworkiem językowym. Proste? Jak najbardziej!
Kulturowe echa językowej wątpliwości
W odcinku serialu „Ranczo” pojawia się scena, gdzie miejscowy rzemieślnik maluje szyld „Poradnii Gospodarczej”. Księżycowa komentuje: „To nie ja się czepiam, Wojtku, ale ty tu dwa »i« wpisałeś, jakbyś chciał, żeby ludzie myśleli, że to poradnia dla tych, co się jąkają?”. Satyryczne ujęcie problemu trafia w sedno – nadmiar liter może sugerować nieistniejące cechy instytucji.
Dodaj komentarz jako pierwszy!