Epopeja narodowa
EPOPEJA NARODOWA
Epopeja narodowa, inaczej epos narodowy, to gatunek literacki o dosyć unikatowych cechach i bardzo wyróżniający się na tle innych utworów literackich. Mianem tym określa się dzieła stanowiące ważny element kultury danego kraju i przedstawiający jego społeczeństwo w jakimś momencie dla niego przełomowym. Jest ukazaniem przekroju narodu i jego konstrukcji w określonym okresie historycznym i jak najwierniejszym oddaniem jego tradycji przy jednoczesnym wysokim poziomie artystycznym budowy tekstu. Zazwyczaj dana narodowość jeden taki utwór, który zajmuje ważne miejsce w jego kulturze.
Cechy epopei narodowej
Epos jest gatunkiem literackim należącym do epiki – pomimo tego, że jest on pisany wierszem. Jest wielowątkowy, a jego fabuła jest rozbudowana. Zawiera akcję i świat przedstawiony, a także wielu rozmaitych bohaterów. To powoduje, że jest przypisywany do epiki, a nie do liryki.
Zastosowany język odznacza się dużą dozą artyzmu. Występuje tu wiele środków stylistycznych, w tym na przykład rozwiniętych porównań.
Pojawia się bohater zbiorowy, czyli społeczeństwo w czasie charakterystycznym, przełomowym i ważnym dla tej wspólnoty. Zazwyczaj przedstawienie bohatera zbiorowego następuje za pomocą opisu poszczególnych bohaterów i ich konkretnych historii.
Na początku utworu pojawia się inwokacja, to znaczy zwrot i prośba o natchnienie, skierowana do bóstwa lub też do wartości, której w pewien sposób nadawało się rangę bóstwa. Cały utwór przedstawia również relację między ludzkością a tą siłą wyższą.Geneza eposuForma literacka eposu wywodzi się z antyku. Za pierwsze przykłady epopei uznaje się „Iliadę” oraz „Odyseję”, które prawdopodobnie powstały około wieku VIII lub VII p.n.e. Autorstwo obu tych dzieł przypisuje się greckiemu twórcy, Homerowi. Teksty reprezentują kulturę grecką i postrzeganie świata przez ludzi tamtego okresu, informują o wartościach, jakie nimi kierowały, i o tym, co stanowiło dla nich element kluczowy w życiu. Tematem utworów jest wojna trojańska i związane z nią wydarzenia. Przedstawione są również zachowania bogów greckich i ich wpływ na życie ludzi na ziemi. Widać zatem, jak wielką rolę odgrywała w tamtym czasie religia i wiara.”Iliada”
Utwór podzielony jest na 24 księgi. Skupia się na historii 40 dni z dziesiątego roku oblężenia Troi przez oddziały wojsk greckich. W dziele zawarte są opisy zdarzeń takich jak m.in. odebranie branki Bryzeidy Achillesowi przez Agamemnona (naczelnego wodza greckich wojsk) i gniew Achillesa z tego powodu. Następnie Achillesa wycofuje się z udziału w walce. Następują kolejne klęski Greków. Widać jak Patrokles, który był przyjacielem Achillesa, ponosi śmierć z rąk Hektora (syna Priama, króla Troi). Wynikający z tej sytuacji pojedynek między Hektorem a Achillesem kończy się śmiercią Hektora, którego zwłoki zostają zbezczeszczone przez Achillesa, a dopiero potem wydane Priamowi. Potem opisany jest pogrzeb Hektora.
„Odyseja”
Głównym bohaterem dzieła jest Odyseusz powracający z dziesięcioletniej wojny pod Troją, gdzie był jednym z najlepszych wodzów po stronie greckiej. Podczas swojego powrotu był prześladowany przez boga Posejdona i z tego powodu jego podróż trwała aż 10 lat. Zanim powrócił do domu, do swojej wiernej żony i kochającego syna w Itace, przeżył w czasie tułaczki wiele przygód, takich jak spotkanie cyklopa Polifema czy boginki Kirke.
„Pan Tadeusz” – polska epopeja narodowaPolską epopeją narodową jest naturalnie „Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie”. Książka opisuje czasy ważne dla Polaków; stała się też ważna w kontekście późniejszych wydarzeń. Utwór przedstawia czasy epoki napoleońskiej. Dokładnie akcja obejmuje pięć dni z lata 1811 roku i jeden dzień z wiosny 1812 roku. Pierwsze wydanie tej książki pojawiło się 28 czerwca roku 1834. To około dwadzieścia dwa lata po wydarzeniach opisanych w książce. Zatem są to już wydarzenia minione też dla samego autora, czyli dla Adama Mickiewicza. Dlaczego więc to właśnie ten moment dziejowy został opisany? Przecież, patrząc na historię Polski, było wiele ważnych wydarzeń, zarówno wcześniej, jak i później. Jednak ten okres jest o tyle ważny, że pokrywa się z zaborami, a marsz Napoleona na Rosję mógł otworzyć Polakom ścieżkę do wolności. Ta myśl budziła w narodzie polskim ogromne pokłady wiary i nadziei. Paradoksalnie – zabory sprawiły, że w narodzie polskim obudziła się głębsza świadomość przynależności do ojczyzny i związania z nią. Docenione zostało to, co utracono – wolność. W tym momencie pojawia się szansa na wyzwolenie i na odzyskanie utraconej wolności.Okoliczności powstania utworuMickiewicz pisał swój utwór w Paryżu, na emigracji, więc dla niego dom również był utracony. Był daleko od ojczyzny – tak samo, jak wielu innych. Utwór był dla emigrantów powrotem do miejsc i czasów, które były już dla nich niedostępne, które w zasadzie zniknęły. Tak naprawdę w nowym świecie emigranci nie mieli swojego miejsca. Tonęli w tłumie. Nie było dla nich punktu odniesienia, wychowali się w innej społeczności. Zatem „Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie” był powrotem i wspomnieniem, które pozwalało im na odnalezienie siebie.Cel utworuPrzedstawione w dziele Soplicowo było małą ojczyzną, w której jednak zebrana jest cała Polska, co symbolizuje chociażby zaścianek Dobrzyńskich. Dobrzyńscy pochodzili z Mazowsza, a potem przenieśli się niedaleko Soplicowa. To pokazuje, że w tym jednym miejscu zgromadzony jest cały naród. Utwór miał za zadanie przedstawić to, co najbardziej polskie – polski krajobraz, polskie tradycje, polskie obyczaje, polski dom rodzinny, polskie społeczeństwo, po prostu w pełni polskość i Polskę. Dawało to świadomość, że chociaż w tej jednej książce leżącej na półce istnieje rzeczywistość, w której ich istnienie ma znaczenie, że jest tam jeszcze ich dom, a oni nie są anonimowi. Był to jakoby świat utraconego raju. Stąd też w niektórych fragmentach dostrzec można idealizację tej przestrzeni – idealizację domu rodzinnego i atmosfery, jaka go otaczała. Na samym początku zostaje opisany powrót Tadeusza do domu rodzinnego, do miejsca, za którym tęsknił, gdzie znajdują się wspomnienia oraz tradycje. Na ścianie znajdują się obrazy przedstawiające wybitnych polskich patriotów: Tadeusza Rejtana, Jakuba Jasińskiego, Tadeusza Kościuszkę, Samuela Korsaka, a zegar kurantowy wygrywa „Mazurka Dąbrowskiego”. Także typowe krajobrazy dla przestrzeni ziemi polskich przedstawione zostały w bardzo dokładny sposób, w wyraźnych barwach. Czytelnik może dokładnie zobaczyć krajobraz, w jakim toczy się akcja utworu. Przedstawiona została natura i jej harmonijna relacja z człowiekiem – człowiek żyje według praw przyrody. Natura wyznacza cykl życia. Ludzie przedstawieni w epopei idealnie odnajdują się w tym miejscu i dopasowują do tego niego. Porządek ten sprawiał, że człowiek wiedział kim jest, znał swoją wartość. W jakimś sensie zapewniało to także bezpieczeństwo.Społeczność ukazana w „Panu Tadeuszu”W tej przestrzeni każdy się liczył i był ważny, miał swoje miejsce niemożliwe do zastąpienia przez nikogo innego. Stąd tak wiele dziwactw i dziwaków pomiędzy tamtejszą społecznością. Służyło to pokazaniu, że każdy był inny, ale to nie umniejszało jego wartości. Mocno zostały ukazane zarówno pozytywne, jak i negatywne strony poszczególnych jednostek, nadawało to wszystkim z osobna własnego, niepowtarzalnego charakteru. Każdy był kimś dla kogoś innego. Wszyscy mieli na siebie wzajemny wpływ. Między wszystkimi istniała jakaś określona relacja. Nawet, jeśli ktoś dla kogoś był wrogiem, to był kimś, a nie nikim. Co się tyczy sprzeczek, ważne też było to, że pojedyncza osoba mogła mierzyć się z każdym i miała możliwość wypowiedzenia swojego zdania, bo to zdanie to się liczyło, nie było pomijane. Nie istniała możliwość, że cudza opinia miała większą moc. Owszem, istniały różne stanowiska, ale nie nadawały one władzy. Zadaniem osoby zajmującej dane stanowisko było raczej dopilnowanie praw, tradycji i ukazanie innym właściwej drogi, ale nie ustanawianie prawa.Dyskusja była symbolem równości pomiędzy wszelkimi członkami społeczności i mogła rozgrywać się pomiędzy wszystkimi, niezależnie od zajmowanego stanowiska. Stanowisko nie pozwalało na większą swobodę, a raczej nakładało obowiązek i misję do spełnienia. Na przykład Sędzia wygłasza swoją mowę o grzeczności – to nauka dla innych, a nie oznaka nakładania nakazów czy zakazów. Sędzia przyjmuje w tym momencie rolę nauczyciela. Podobnie jest w przypadku Podkomorzego, który wygłasza mowę o modzie. Sędzia i Podkomorzy są autorytetami, a nie urzędnikami patrzącymi z góry na innych i wydającymi rozkazy. Podsumowując, społeczeństwo przedstawione w utworze stanowi wspólnotę, gdzie każdy z osobna ma własną rolę do spełnienia – każdy inną, ale tak samo ważną. Nie ma tu anonimowości.
Jacek SoplicaWażnym elementem dzieła jest postać księdza Robaka, czyli Jacka Soplicy. Jego losy mogą zostać potraktowane jako przedstawienie drogi, jaką przeszedł naród polski. Jest to próba odpowiedzi na pytanie o przyczynę upadu kraju, ale próba znalezienia rozwiązania i pokazania, że można to jeszcze odpokutować i jeśli się poświęcimy, można będzie uratować sytuację. Na początku Jacek Soplica był osobą, którą charakteryzowała pycha. Tę jego postawę widać w we wspomnieniach bohaterów. Złamał zasady – zaburzył ład, dokonując zbrodni. Dał się ponieść emocjom. I owszem, w tym świecie każdy mógł mieć swoje zdanie, ale jednocześnie powinien pamiętać o wpływie swoich decyzji na resztę otoczenia. To stanowiło definicję wolności – samoograniczenie wynikające ze świadomości konsekwencji swoich działań. Stąd wynikały zasady i reguły, które przekroczył Jacek Soplica. Potem jednak opamiętał się i wrócił na właściwą drogę. Walczył o wolność ojczyzny jako zakonnik, nie pragnąc zaszczytów. Chciał odkupić swoje winy, prowadząc naród do wyzwolenia. Chciał doprowadzić również do powstania, co jednak się nie powiodło, jednakże jego imię zostało oczyszczone i po śmierci został odznaczony Legią Honorową. Odnosi się to tak samo do drogi, jaką miała przejść szlachta. Najpierw pijaństwo, pycha, przekraczanie zasad i rozhulanie, upadek kraju z powodu samowoli szlachty i jej grzechów. Potem natomiast walka za ojczyznę, poprzez które szlachta miała odpokutować swoje winy i przywrócić bieg historii na właściwe tory – prowadzące do wolnej Polski.Tytuł epopeiCo oznacza tytuł epopei? Często jest on skracany do „Pan Tadeusz”, ale w pełni brzmi on „Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie”. Dlaczego właśnie tak? Tytułowy Tadeusz to jeden z bohaterów utworu i to właśnie głównie z jego perspektywy czytający obserwuje przedstawiony świat. Jednak nie jest on głównym bohaterem, bo – jak już zostało wspomniane – tak naprawdę rolę głównego bohatera odgrywa tutaj całe społeczeństwo i to ono jest najważniejsze. Natomiast przytoczony w tytule ostatni zajazd to opisane w dziele wystąpienie zbrojne wynikające ze sporu o zamek między Horeszkami a Soplicami. Samo słowo „ostatni” pokazuje, że to był ostatni taki zajazd. Jak wcześniej zostało to wytłumaczone, spory stanowiły część tej kultury i wynikały z równości, a także z przeświadczenia o tak samo wysokiej wartości każdego człowieka. Zajazd służył również wymierzeniu sprawiedliwości. To stanowiło istotną część kultury szlacheckiej. A to był ostatni taki zajazd, czyli jakby zakończenie tego, co było, zakończenie tej tradycji. Ten świat przeminął.
Omówienie budowy i struktury dzieła „Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie”
Dzieło zaczyna się bardzo ważną inwokacją i chyba nie ma Polaka, który nie znałby słów: „Litwo, ojczyzno moj”. W tej części ujawnia się sam podmiot liryczny, którego można utożsamić z autorem, Adamem Mickiewiczem. Na przykład we fragmencie „…przenoś moją duszę utęsknioną…” został użyty zaimek „moją”.
Już w inwokacji pojawia się wiele środków stylistycznych – epitety, porównania, przenośnie, ożywienie („…na niej z rzadka ciche grusze siedzą…”) i, przede wszystkim, apostrofa i wykrzyknienie („Litwo! Ojczyzno moja!”). Pokazuje to, jak bardzo ten utwór jest dopracowany stylistycznie i jak wiele posiada artyzmu. Całość napisana jest wierszem trzynastozgłoskowym – oznacza to, że w każdym pojedynczym wersie znajduje się trzynaście sylab. Tekst podzielony jest na dwanaście ksiąg oraz epilog:
– Księga I „Gospodarstwo”;
–
Księga II „Zamek”;- Księga III „Umizgi”;
– Księga IV „Dyplomatyka i Łowy”;
– Księga V „Kłótnia”;
– Księga VI „Zaścianek”;
– Księga VII „Rada”;
– Księga VIII „Zajazd”;
– Księga IX „Bitwa”;
– Księga X „Emigracja. Jacek”;
– Księga XI „Rok 1812”;
– Księga XII „Kochajmy się!”;
– Epilog.
Pod każdym z tytułów księgi możemy znaleźć również rozbudowane podtytuły, w których autor wyjaśnił, co dokładnie dzieje się w danej części utworu. Na przykład pod księgą pierwszą można ujrzeć taki oto podtytuł: „Treść – Powrót panicza. – Spotkanie się pierwsze w pokoiku, drugie u stołu. Ważna nauka o grzeczności. – Podkomorzego uwagi polityczne nad modami. – Początek sporu o Kusego i Sokoła. – Żale Wojskiego. – Ostatni Woźny Trybunału. – Rzut oka na ówczesny stan polityczny Litwy i Europy”.NarracjaW dziele możemy wyróżnić dwóch narratorów – narratora wszechwiedzącego oraz narratora umieszczonego w osobie jednego z bohaterów, wyrażającego opinie i przekonania szlachty. Przejścia pomiędzy jedną a drugą narracją są tak delikatne, że niemalże niezauważalne dla czytelnika. Dlaczego pojawiły się obie te narracje, jakie było ich zadanie i na czym polegają różnice między nimi?
a) narrator wszechwiedzący:
Pozostaje obiektywny wobec opisywanych zdarzeń. Ma rozległą wiedzę dotyczącą wszelkich wątków, zdarzeń i myśli bohaterów. W tej narracji podana jest większość opisów przyrody w utworze.
b) narrator wyrażający opinię ogółu szlachty:
Jest bardziej subiektywny, mówi o konkretnych poglądach. Nie ma pełni wiedzy i wiadomości na temat bohaterów i zdarzeń. Ta narracja często przyjmuje formę gawędy -na przykład czytelnik dowiaduje się o historii sporu o zamek między Horeszkami a Soplicami z opowieści Gerwazego, a o miłości między Jackiem Soplicą a Ewą Horeszkówną i o okolicznościach, w jakich doszło do zabicia Stolnika, ze spowiedzi samego Jacka Soplicy. Taka forma narracji pozwala na nieujawnianie pełni informacji. Pomaga to utrzymać czytelnika w niewiedzy, dodaje lekkiej niepewności. Dzięki temu dopiero na koniec odbiorca utworu rozumie w pełni sytuację i poznaje rozwiązanie.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!